Eskimoskie wyrazy na śnieg
Twierdzenie, jakoby języki eskimoskie (w szczególności języki jupik i inuickie) dysponowały wyjątkowo obszernym zasobem wyrazów na określenie śniegu, zostało wpierw luźno powiązane z badaniami antropologa Franza Boasa. Później teza ta była promowana przez jego ucznia, Benjamina Whorfa[1][2]. Zakorzeniła się jako stereotyp myślowy[3] i legenda miejska[4][a], a dokładniej jako popularny argument na słuszność kontrowersyjnej hipotezy Sapira-Whorfa (relatywizmu językowego), która zakłada, że cechy i struktura języka kształtują sposób postrzegania świata wśród jego użytkowników[1][3][5]. Skrajna postać hipotezy została w dużej mierze odrzucona[6], choć podstawowe założenie, że języki eskimoskie mają o wiele więcej wyrazów podstawowych na określenie śniegu niż język angielski, zostało potwierdzone przez jedno badanie z 2010 roku[7][8].
Przegląd zagadnienia[edytuj | edytuj kod]
W dyskusjach nt. różnic językowych często przywołuje się przykład eskimoskich wyrazów na śnieg, jako świadectwo zakorzenienia języka w kulturach różnych społeczności i odzwierciedlania przez język warunków cywilizacyjnych, w tym klimatycznych. Z tychże powodów ma zachodzić potrzeba rozróżnienia językowego między zjawiskami właściwymi i istotnymi dla danej kultury (w tym przypadku rodzajami śniegu w języku Eskimosów)[9]. Nie istnieje jednak jeden język eskimoski; poszczególne grupy Inuitów posługują się różnymi językami i dialektami, o charakterze polisyntetycznym (ich cechą znamienną są długie wyrazy złożone z licznych morfemów)[10].
Franz Boas nie sformułował twierdzeń ilościowych[11], lecz zwrócił uwagę, że liczba rdzeni wyrazowych określających śnieg w językach eskimo-aleuckich zasadniczo się nie różni od liczby takich rdzeni w języku angielskim. Specyfika tych języków ma jednak umożliwiać modyfikowanie rdzeni na większą liczbę sposobów, a co za tym idzie – tworzenie większej liczby słów[12]. Znaczna część toczącej się debaty jest zatem uzależniona od interpretacji pojęć takich jak „słowo” i „rdzeń wyrazowy”.
W 1986 roku lingwistka Laura Martin przeprowadziła powtórną analizę tezy. Prześledziwszy historię twierdzenia badaczka uznała, że jego rozpowszechnienie odwróciło uwagę od poważnych badań nad relatywizmem językowym. Geoffrey Pullum w polemiczny sposób skrytykował tę samą tezę, a proces, w ramach którego powstał ten „mit”, określił mianem wielkiej eskimoskiej mistyfikacji leksykalnej (Great Eskimo Vocabulary Hoax)[13]. Pullum argumentował, że tożsamość liczby rdzeni oznaczających „śnieg” w językach eskimoskich i angielskim wskazuje na brak różnicy w wielkości repertuarów słownikowych na określenie tego zjawiska atmosferycznego. Inni specjaliści w zakresie języków eskimoskich oraz eskimoskiej wiedzy na temat śniegu, zwłaszcza w dziedzinie lodu morskiego, kwestionują ten pogląd i bronią pracy badawczej Boasa wśród Inuitów z Ziemi Baffina[14][15].
W językach inuickich i jupickich dodaje się przyrostki do słów, aby wyrazić pojęcia, które w wielu innych językach świata są wyrażane przy użyciu złożonych słów, zwrotów, niekiedy całych zdań. W językach eskimoskich można utworzyć właściwie nieograniczoną liczbę nowych wyrazów na jakikolwiek temat, choć do wyrażenia tego samego inne języki wykorzystałyby połączenia wyrazowe. Porównywanie liczby słów między różnymi językami traci zatem sens w przypadku, gdy zestawiane ze sobą języki mają różne struktury gramatyczne[12][13][3].
Z drugiej strony niektórzy antropologowie twierdzą, że Boas, który przebywał wśród ludności Ziemi Baffina i nauczył się miejscowego języka, wziął pod uwagę polisyntetyczny charakter języka i w swoim opisie uwzględnił „tylko słowa wyrażające znaczące rozróżnienia”[8].
Badania nad językami saamskimi (lapońskimi) w Norwegii, Szwecji i Finlandii dowodzą, że języki te zawierają przynajmniej 180 słów powiązanych ze śniegiem bądź lodem oraz aż 300 różnych słów na określenie rodzajów śniegu, śladów na śniegu i otoczenia związanego ze śniegiem[16][17][18].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Teza była powielana w różnego rodzaju tekstach popularnych i podręcznikach (Krupnik i Müller-Wille 2010 ↓, s. 390; Pullum 1991 ↓, s. 164), również w publikacjach językoznawczych. Wzmianki o bogactwie eskimoskich wyrazów na śnieg występują chociażby w polskiej Encyklopedii językoznawstwa ogólnego i w czeskiej książce Dějiny lingvistiky (Polański 1999 ↓, s. 277; Černý 1996 ↓, s. 21). Černý podaje również, że ludy papuaskie mają szeroką gamę odpowiedników czasownika „iść”, a Beduini – obszerny repertuar wyrazów na określenie piasku (Černý 1996 ↓, s. 21).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ben Panko, Does the Linguistic Theory at the Center of the Film ‘Arrival’ Have Any Merit?, „Smithsonian Magazine”, 2016 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (ang.).
- ↑ Krupnik i Müller-Wille 2010 ↓, s. 390.
- ↑ a b c Kte’pi 2013 ↓, s. 812.
- ↑ Pavel Houser, Eskymáci neznají tisíce výrazů pro sníh, „Scienceworld”, 8 października 2003 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (cz.).
- ↑ Václav Soukup, Antropologie - Teorie člověka a kultury, Praha: Portál, 2011, s. 166, ISBN 978-80-7367-432-8 [dostęp 2023-10-03] (cz.).
- ↑ Steven Pinker, The Language Instinct, New York: HarperCollins, 1994, s. 64–65, ISBN 0-06-097651-9, OCLC 1091283513 (ang.).
- ↑ Krupnik i Müller-Wille 2010 ↓, s. 391.
- ↑ a b David Robson, Are there really 50 Eskimo words for snow?, „New Scientist” (2896), 18 grudnia 2012 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13], Cytat: Yet Igor Krupnik, an anthropologist at the Smithsonian Arctic Studies Center in Washington DC believes that Boas was careful to include only words representing meaningful distinctions. Taking the same care with their own work, Krupnik and others have now charted the vocabulary of about 10 Inuit and Yupik dialects and conclude that there are indeed many more words for snow than in English (SIKU: Knowing Our Ice, 2010). Central Siberian Yupik has 40 such terms, whereas the Inuit dialect spoken in Nunavik, Quebec, has at least 53, including matsaaruti, wet snow that can be used to ice a sleigh's runners, and pukak, for the crystalline powder snow that looks like salt. For many of these dialects, the vocabulary associated with sea ice is even richer. (ang.).
- ↑ Walczak 2003 ↓, s. 324.
- ↑ Kte’pi 2013 ↓, s. 809, 812.
- ↑ Geoffrey Pullum, Bad science reporting again: the Eskimos are back, „Language Log”, 15 stycznia 2013 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (ang.).
- ↑ a b Geoffrey Pullum, Sasha Aikhenvald on Inuit snow words: a clarification, „Language Log” [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-15], Cytat: The list of snow-referring roots to stick [suffixes] on isn't that long [in the Eskimoan language group]: qani- for a snowflake, apu- for snow considered as stuff lying on the ground and covering things up, a root meaning "slush", a root meaning "blizzard", a root meaning "drift", and a few others -- very roughly the same number of roots as in English. Nonetheless, the number of distinct words you can derive from them is not 50, or 150, or 1500, or a million, but simply unbounded. Only stamina sets a limit. (ang.).
- ↑ a b Pullum 1991 ↓.
- ↑ Krupnik i Müller-Wille 2010 ↓.
- ↑ Piotr Cichocki, Marcin Kilarski, On 'Eskimo Words for Snow': The Life Cycle of a Linguistic Misconception, „Historiographia Linguistica”, 37 (3), 2010, s. 341–377, DOI: 10.1075/hl.37.3.03cic, ISSN 0302-5160, OCLC 6895719431 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ Ole Henrik Magga, Diversity in Saami terminology for reindeer, snow, and ice, „International Social Science Journal”, 58 (187), 2006, s. 25–34, DOI: 10.1111/j.1468-2451.2006.00594.x, ISSN 0020-8701, OCLC 5155997691 (ang.).
- ↑ Nils Jernsletten, Traditional Terminology: Professional Terms Concerning Salmon, Reindeer and Snow, [w:] Harald Gaski (red.), Sami Culture in a New Era: The Norwegian Sami Experience, Karasjok: Davvi Girji, 1997, s. 86–108, ISBN 82-7374-354-3, OCLC 38485985 (ang.).
- ↑ Yngve Ryd, Snö – En renskötare berättar, Stockholm: Ordfront, 2001, ISBN 91-7324-785-5, OCLC 51550613 (szw.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Olomouc: Votobia, 1996, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
- Igor Krupnik, Ludger Müller-Wille, Franz Boas and Inuktitut Terminology for Ice and Snow: From the Emergence of the Field to the “Great Eskimo Vocabulary Hoax”, [w:] Igor Krupnik i inni red., SIKU: Knowing our Ice: Documenting Inuit Sea-Ice knowledge and Use, Dordrecht: Springer, 2010, s. 377–400, DOI: 10.1007/978-90-481-8587-0_16, ISBN 978-90-481-8587-0, OCLC 663093719 [dostęp 2023-10-03] (ang.).
- Bill Kte’pi, Eskimos, [w:] Carlos E. Cortés (red.), Multicultural America: A Multimedia Encyclopedia, Los Angeles: SAGE Publications, 2013, s. 809–813, DOI: 10.4135/9781452276274, ISBN 978-1-4522-7627-4, ISBN 978-1-4522-7626-7, OCLC 855731852 [dostęp 2023-01-03] (ang.).
- Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- Geoffrey Pullum, The Great Eskimo Vocabulary Hoax, [w:] The Great Eskimo Vocabulary Hoax and Other Irreverent Essays on the Study of Language, Chicago–London: University of Chicago Press, 1991, s. 159–171, ISBN 978-0-226-68534-2, OCLC 804414569 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-03] (ang.).
- Bogdan Walczak, Język polski jako nośnik kultury europejskiej,, „Polonistyka: czasopismo dla nauczycieli”, nr 6, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Zakład Czasopism Pedagogicznych, 2003, s. 324–328.