Fraszki (Kochanowski)

Fraszki

Strona tytułowa wydania z 1590
Autor	Jan Kochanowski
Typ utworu	zbiór fraszek
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Kraków
Język	polski
Data wydania	1584
Wydawca	Drukarnia Łazarzowa

Fraszki – zbiór fraszek Jana Kochanowskiego, wydany po raz pierwszy w 1584 w Drukarni Łazarzowej w Krakowie.

Charakterystyka

Pierwsze wydanie Fraszek ukazało się w 1584. Przygotowane zostało przez samego Kochanowskiego i było zgodne z jego wolą. Około 1598 Jan Januszowski opublikował wydanie, w którym wprowadził zmiany. Usunął dziewięć frywolnych fraszek – jednej z nich (O księdzu) nie opublikował wcale, zaś pozostałe osiem umieścił w dodatku zatytułowanym Dobrym towarzyszom g'woli. Januszowski podał na tym wydaniu datę publikacji taką samą, jak pierwszego wydania – 1584. Do kolejnego wydania dodatek Dobrym towarzyszom nie wszedł.

Fraszki podzielone są na trzy księgi. Kochanowski tworzył fraszki na przestrzeni około dwudziestu lat. Większość z nich powstała w czasie przebywania Kochanowskiego na dworach (1559-1574), pozostałe po przeniesieniu się poety do Czarnolasu. Fraszki w zbiorze nie są ułożone chronologicznie, aczkolwiek w pierwszej i drugiej księdze przeważają fraszki z okresu dworskiego, zaś w trzeciej – czarnoleskiego. Fraszki nie są datowane, jednak zawierają anegdoty, nazwiska bohaterów, adresatów, dzięki czemu można odtworzyć czas powstania niektórych z nich.

Kochanowski był autorem określenia fraszka (wł. frasca – gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka) i wprowadził ten typ utworu, pokrewny epigramatowi, do literatury polskiej. Charakter fraszek jest zróżnicowany – obok utworów żartobliwych i frywolnych znajdują się teksty refleksyjne. Fraszki oparte są zarówno na osobistych przeżyciach i autentycznych zdarzeniach, jak i motywach zaczerpniętych z dzieł literackich, zwłaszcza starożytnych. Około 50 fraszek wywodzi się z Antologii greckiej – zbioru epigramatów różnych autorów greckich, przygotowanego w I w. p.n.e.

Większość fraszek pisanych jest do kogoś lub czegoś (Do doktora, Do Jana, Do fraszek), na coś lub na kogoś (Na Barbarę, Na fraszki, Na dom w Czarnolesie), komuś przeznaczonych (Epitafium dziecięciu), o kimś lub o czymś (O gąsce, O miłości). W tytułach określane są też zapożyczenia (Z Anakreonta, Z greckiego).

Metryka fraszek jest zróżnicowana. Spotykany jest pięciozgłoskowiec, siedmiozgłoskowiec, ośmiozgłoskowiec, dwa rodzaje dziesięciozgłoskowca (7+6, 8+5) oraz czternastozgłoskowiec. Używane są wiersze stychiczne, izosylabiczne strofy czterowersowe i trzy sonety o różnej budowie.

Spis fraszek

Fraszki księgi pierwsze	Fraszki księgi wtóre	Fraszki księgi trzecie
Do gościa Na swoje księgi O żywocie ludzkim Z Anakreonta O Hannie Na hardego Na starą Z Anakreonta Do Hanny Do Pawła Na utratne Sen Do paniej Raki O kocie Na nieodpowiedną Na pieszczone ziemiany Na niesłowną Do paniej O chmielu Na nabożną Na grzebień Ofiara O sobie Na Konrata Do Mikołaja Firleja O Łazickim a Barzém O Jędrzeju Do Jósta Do Jakuba Epitafijum Kosowi O tymże O zazdrości O dobrym panie O Kachnie Do gościa Na Barbarę Do Walka Epitafijum Krysztofowi Sienieńskiemu Z Anakreonta Na poduszkę Na frasownego Na stryja Na Świętego Ojca Do Mikołaja Mieleckiego Na łakome Na niesłownego Do Pawełka Na Matusza Na posła papieskiego Na pijanego Na gospodarza Na matematyka O księdzu O gospodyniej Na butnego Za pijanicami O prałacie Do Marcina Na miernika O chłopcu O Hannie Do Stanisława Epitafijum Wojciechowi Kryskiemu Drugie temuż Na pany Do gospodyniej O Staszku Do Kachny O liście Epitafijum Jędrzejowi Żelisławskiemu Do Baltazera Do Pawła Stępowskiego O gospodyniej Na hardego Z Anakreonta Na Sokalskie mogiły Do Jana O doktorze Hiszpanie O ślachcicu polskim Epitafijum dziecięciu Na młodość Na starość Na śmierć Na frasowne Na Fortunę O fraszkach Do Miłości O śmierci Na ucztę Do Chmury O tymże Epitafijum dziecięciu Do Pawła Na Ślasę Epitafijum Wysockiemu Do paniej O Miłości Na kogoś O fraszkach O żywocie ludzkim	Ku Muzom Do Jadwigi O rozwodzie Do Pluta Epitafijum Sobiechowi Na lipę Na wieniec Na różą Do paniej Na łakomego Do Petriła Z greckiego Do przyjaciela Do tegoż Do Stanisława Meglewskiego O Koźle Na Piotra Do Jana O kapellanie O drugim Ofiara Do doktora Do gospodarza Z greckiego O kaznodziei Do Piotra Kłoczowskiego Epitafijum Andrzejowi Bzickiemu, kastelanowi chełmskiemu Tegoż małżonce Do fraszek Ofiara Na toż Z greckiego Do dziewki Do Jędrzeja Patrycego Do doktora Do Wojtka Do snu Z greckiego Na fraszki Do Wojtka O proporcyjej O starym O gościu Do fraszek Do Bartosza Do Anakreonta Na obraz Andrzeja Patrycego Na zachowanie Do doktora Z greckiego Ofiara O Łazarzowych księgach Do Jędrzeja Z greckiego Do Jósta Nagrobek Pawłowi Chmielowskiemu Do Stanisława Porębskiego Z greckiego Do Marcina Do nieznajomego Do Jędrzeja Do Stanisława O Bekwarku Do Wędy O Aleksandrzech Do Hanny Nagrobek Mikołajowi Trzebuchowskiemu Temuż Do doktora Montana Nagrobek opiłej babie Do Wenery Do dziewki O rozkoszy Na Historyją trojańską Nagrobek Adryjanowi doktorowi Do swych rymów Do Anny Do przyjaciela Do Boginiej Do Andrzeja Trzecieskiego Na rym nierozmyślny O Gąsce Na pszczoły budziwiskie do Jego Miłości Pana Wojewody Wileńskiego Do gościa Do pszczół Odpowiedź Do doktora O fraszkach O nowych fraszkach Z Anakreonta Do Anny O Pelopie Nagrobek mężowi od żony O Miłości O Rzymie Do doktora Na Chmurę Nagrobek Annie Do Mikołaja Mieleckiego Do Wojewody Do Montana Nagrobek Stanisławowi Zaklice z Czyżowa Dorocie z Michowa żenie jego Do drużby Do Franciszka Na most warszawski Na tenże Na tenże	Do gór i lasów Do Pana Do gościa Z Anakreonta Z Anakreonta Na lipę O Mikoszu O Miłości Do Miłości Do Miłości Do Miłości Do dziewki Do poetów Do opata O kołnierzu O swych rymiech Do sąsiada Do Reiny Do Jana Do kogoś Na heretyki Do Pawła Do Stanisława Wapowskiego Z greckiego O Necie O Hektorze Do Magdaleny Do fraszek Do Jana O miłości O tejże Do Miłości O duszy Do łask Do doktora Na dom w Czarnolesie Do Pana O fraszkach Do Kachny O łaziebnikach Do Pawła Do Wojewody Do Kachny Do Stanisława Do Pryszki Do Zofijej Epitafijum Erazmowi Kroczewskiemu kuchmistrzowi Nagrobek Stanisławowi Strusowi Do gościa Do Lubimira Nagrobek kotowi Epitafium Jóstowi Glacowi Na zdrowie Nagrobek Rózynie O kapłanie Nagrobek Piotrowi O błaźnie O Marku Do Starosty Do kaznodzieje Do gospodarza Epitafijum Grzegorzowi Podlodowskiemu staroście radomskiemu Do Wacława Ostroroga Małemu wielkiej nadzieje Radziwiłłowi Nagrobek Jej Mości Paniej Wojewodzinej Lubelskiej Drugi Na śklenicę Do Jadama Konarskiego biskupa poznańskiego O koźle Nagrobek Hannie Spinkowej od męża Modlitwa o deszcz Do Mikołaja Firleja Do Starosty muszyńskiego Nagrobek koniowi Człowiek Boże igrzysko Do Mikołaja Wolskiego Gadka Nagrobek Gąsce Temuż O mądrości Do dziewki Nagrobek dwiema braciej Na słup kamienny Marcinowa powieść O flisie

Bibliografia

• Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 287-294, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.
• Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964, s. 339.

Linki zewnętrzne

• Fraszki Jana Kochanowskiego (wyd. 1584) w serwisie Polona