Przejdź do zawartości

Frydek (Frydek-Mistek)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Frydek
Część miasta Frydka-Mistka
Ilustracja
Frydecki rynek i zamek (2016)
Herb
Herb
Państwo

 Czechy

Kraj

 morawsko-śląski

Miasto

Frydek-Mistek

Powierzchnia

13,7 km²

Populacja (2001)
• liczba ludności


33326

Kod pocztowy

738 01

Położenie na mapie miasta Frydek-Mistek
Mapa konturowa miasta Frydek-Mistek, w centrum znajduje się punkt z opisem „Frydek”
Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, po prawej znajduje się punkt z opisem „Frydek”
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego
Mapa konturowa kraju morawsko-śląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Frydek”
Ziemia49°41′08″N 18°21′02″E/49,685556 18,350556
Multimedia w Wikimedia Commons

Frydek (cz. Frýdek, niem. Friedek, Friedeck, łac. Fridecca) – dawne miasto, obecnie część miasta Frydek-Mistek w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Frydek-Mistek w Czechach w granicach historycznego regionu Śląska Cieszyńskiego. Większość obszaru dawnego Frydka leży w granicach dwóch gmin katastralnych o nazwach Frýdek i Panské Nové Dvory o łącznej powierzchni ponad 1373 ha (Frýdek - 1063,3532 ha[1], Panské Nové Dvory - 309,6755 ha[2]). Populacja w 2001 wynosiła 33326 osób[3], zaś w 2012 odnotowano 3008 adresów[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Frydek leży na prawym brzegu rzeki Ostrawicy, na której w grudniu 1261 uregulowana została granica pomiędzy śląską kasztelanią cieszyńską księstwa opolsko-raciborskiego a Morawami co potwierdzono w specjalnym dokumencie wystawionym przez nowego króla czeskiego Przemysła Ottokara II.

Zanim powstał Frydek w obrębie jego dzisiejszych granic leżała samodzielna osada Jamnica, opisana jako miasteczko Jemnicz oppidis[5] w dyplomie lennym Kazimierza I cieszyńskiego potwierdzonym przez Jana Luksemburskiego 23 lutego 1327 w Bytomiu. Obok widniał również dodatkowy zapis cum municionibus świadczący o istniejącym obronnym grodzie i potwierdzający to, że osada ta musiała istnieć wcześniej. Być może zapis item in Janutha w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis datowanym na ok. 1305 rok odnosił się do Jamnicy[6]. Gród ten powstał najprawdopodobniej jeszcze zanim powstało księstwo cieszyńskie (1290) lub niewiele później[7], skoro w Liber fundationis... nie określono liczby łanów, z których miałoby pobierać dziesięcinę. Po powstaniu księstwa cieszyńskiego granica na Ostrawicy została po raz kolejny uregulowana w 1297[8]. Przypuszczalnie już wówczas przewidywano jej przekształcenie się w miasto, jednak po 1327 nie została lokowana. Wstrzymanie jej rozwoju i nie przeniesienie na prawo niemieckie może być związane ze stagnacją osadniczą lub też z małą zamożnością jej mieszkańców. Przy takim obrocie sprawy możliwe jest, że następni książęta cieszyńscy scedowali założenie nowego miasta obcemu zasadźcy, zapewne Niemcowi[9].

Miasto Frydek zostało założone na gruntach Jamnicy, niejako na jej przedłużeniu, aczkolwiek nie w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Proces lokacji na prawie niemieckim rozpoczął się pod koniec pierwszej połowy XIV wieku, na co wskazuje brak wzmianki o nim we wspomnianym dokumencie lennym z 1327 roku. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1386, a następna z 1416 roku[10], w międzyczasie Jamnica i tamtejszy gród i kościół (którego funkcję parafialną jeszcze w XIV wieku przejął kościół we Frydku) powoli zanikły[11]. W czasie kiedy lokowano miasto powstał również nowy zamek ściśle związany z miastem i z połączonymi umocnieniami i obwałowaniami grodowym (inaczej niż w Jamnicy). Zadaniem zamku było strzeżenie przejścia na szlaku handlowym z Moraw do Cieszyna. Na zamku tym miał swą siedzibę również książęcy urzędnik, mający pobierać i gromadzić w tej części księstwa cieszyńskiego daniny od poddanych. Założona w XIV wieku parafia św. Jana Chrzciciela[12] w połowie XV wieku liczyła 450 osób[13]. W XV wieku Kazimierz II cieszyński postanowił rozbudować zamek by mógł pełnić również rolę siedziby książęcej. Z 1523 pochodzi wzmianka o miejscowym szpitalu (przysiółku dla ubogich) powstałym prawdopodobnie w XV wieku[14]. W 1423 książę Bolesław nadał miastu szereg przywilejów[15]. W 1434 księżna Ofka, żona Bolesława I, zastawiła Frydek wraz z okolicznymi wioskami Arnoštowi z Tworkowa. Po śmierci Ofki w 1447 nastąpił Frydek z okolicznymi wsiami otrzymał Bolko II, a po jego śmierci jako oprawę wdowią, jego żona księżna Anna. W następnych dekadach zastawnymi właścicielami klucza frydeckiego byli Mikołaj Kornic z Dębowca, Jan Burzej z Klvova, Janusz Labut z Křin i Jan Trnka z Raciborza[16]. Pod koniec panowania Kazimierza II w zastaw zatrzymał te Jan z Pernsteinu, a w 1554 formalnie odzyskał je Wacław III Adam, który na jego terenie poszerzył wpływy luteranizmu, a z powodu nieustających kłopotów finansowych zastawiał dalej dobra frydeckie Jerzemu Czelo z Czechowic, Burianowi Barskiemu z Bastie i Janowi Puklerowi z Grodziska, z kolei w 1560 wydzielił z księstwa dla swego syna Fryderyka Kazimierza dział obejmujący początkowo Frydek, Frysztat i Skoczów z okolicznymi wsiami[17]. Z powodu rosnących długów swego syna dobra frydeckie definitywnie sprzedał co w 1573 utworzyło frydeckie państwo stanowe. 14 lutego tego roku zakupili je za 36 000 złotych Jerzy i Maciej z Łagowa i Starej Wsi (von Logau i Altendorf) z dolnośląskiej rodziny szlacheckiej. Posiadali oni również położone po drugiej stronie Ostrawicy dobra misteckie. Na frydeckim zamku zasiadł Jerzy z Łagowa przebudowując go przy okazji w stylu renesansowym. 17 listopada 1581 Logauowie sprzedali zarówno dobra frydeckie jak i misteckie biskupowi ołomunieckiego Stanisławowi Pawłowskiemu. Z powodu protestów szlachty śląskiej w 1584 odsprzedał państwo frydeckie Bartłomiejowi Bruntalskiemu z Wierzbna (Vrbno), obaj przyczynili się do usunięcia ewangelickich pastorów i wpływów nowego wyznania we frydeckim państwie stanowym[18]. W 1599 cieszyński książę Adam Wacław zamierzał ponowić staranie o odzyskanie Frydka[19]. W 1636 odkupił je Jerzy hrabia von Oppersdorff, który frydecki zamek przebudował w stylu barokowym.

Za czasów frydeckiego państwa stanowego miasto rozwijało się jako jego ośrodek administracyjny. Już od czasów zastawu przez Jan z Pernsteinu zwiększało się znaczenie ludności częskojęzycznej obok niemieckiej[20]. W 1580 swoje warsztaty prowadziło tu 63 sukienników (!), 16 szewców, 8 kowali, 7 rzeźników, 4 garncarzy[21], 24 mieszkańców posiadało większe gospodarstwa rolne w okolicy, np. 10 w Jamnicy, 41 posiadało zagrody na gruntach miejskich[22], w sumie mieszczanie mieli około 190 gospodarstw i zagród, co w zestawieniu z liczbą domostw miejskich (163) oznacza, że praktycznie każdy mieszczanin zajmował się rolnictwem[23]. Znaczny rozwój nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku. Frydek stał się ośrodkiem przemysłu włókienniczego.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 681 budynkach we Frydku na obszarze 1023 hektarów mieszkało 9037 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 883,4 os./km², z tego 8400 (93%) mieszkańców było katolikami, 308 (3,4%) ewangelikami a 326 (3,6%) żydami, 3 osoby były innego jeszcze wyznania, 4981 (55,1%) było czesko-, 3362 (37,2%) niemiecko- a 543 (6%) polskojęzycznymi[24]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 734 a mieszkańców do 9879 osób, z czego 9199 (93,1%) było katolikami, 353 (3,6%) protestantami, 353 (3,6%) żydami, 5123 (51,9%) niemiecko-, 4033 (40,8%) czesko- a 574 (5,8%) polskojęzycznymi[25].

Po I wojnie światowej Polska nie wnosiła pretensji do Frydku i okolic jako terenów w większości zamieszkanych przez ludność czeską (nie zalicza się więc go do tzw. Zaolzia). W związku z tym w 1918 roku Frydek wraz z Mistkiem znalazł się w granicach Czechosłowacji. W latach międzywojennym silny był tutejszy ruch robotniczy zaznaczony trzykrotnymi strajkami generalnymi w latach 1930-1931[26]. W marcu 1939 roku Niemcy zajęli Frydek wcielając miasto do Protektoratu Czech i Moraw.

1 stycznia 1943 roku połączono Frydek, Mistek i kilka okolicznych wsi w miasto Frydek-Mistek. W maju 1945 ciężkie walki o miasto pomiędzy wycofującą się armią niemiecką i oddziałami Armii Czerwonej (zakończone 4 maja wyparciem Niemców na Morawy). Po wojnie Frydek-Mistek włączono ponownie do Czechosłowacji.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
    Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Kościół św. Jodoka
    Kościół św. Jodoka
  • Kościół ewangelicki Apostołów Piotra i Pawła
    Kościół ewangelicki Apostołów Piotra i Pawła
  • Kościół św. Jana Chrzciciela
    Kościół św. Jana Chrzciciela
  • Fontanna św. Floriana na rynku we Frydku
    Fontanna św. Floriana na rynku we Frydku
  • Zamek od strony rynku
    Zamek od strony rynku

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Katastrální území Frýdek. [w:] www.uir.cz [on-line]. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
  2. ↑ Katastrální území Panské Nové Dvory. [w:] www.uir.cz [on-line]. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
  3. ↑ Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 - 2005 - 1. díl. [w:] www.czso.cz [on-line]. 20 sierpnia 2008. s. 714-715. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
  4. ↑ Adresy v České republice. 2011-12-16, 2011-12-16. [dostęp 2011-12-25]. (cz.).
  5. ↑ I. Panic, 2010, s. 309
  6. ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 291. ISBN 978-83-926929-3-5.
  7. ↑ I. Panic, 2010, s. 257
  8. ↑ I. Panic, 2010, s. 272
  9. ↑ Idzi Panic: Studia z dziejów Skoczowa w czasach piastowskich. Skoczów: BIBLOS, 2005, s. 91. ISBN 83-7332-246-9.
  10. ↑ I. Panic, 2010, s. 258
  11. ↑ I. Panic, 2010, s. 274
  12. ↑ I. Panic, 2010, s. 414
  13. ↑ I. Panic, 2010, s. 321
  14. ↑ I. Panic, 2010, s. 451
  15. ↑ I. Panic, 2010, s. 155
  16. ↑ Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 65. ISBN 978-83-926929-5-9.
  17. ↑ I. Panic, 2011, s. 62
  18. ↑ I. Panic, 2011, s. 268
  19. ↑ I. Panic, 2011, s. 310
  20. ↑ I. Panic, 2010, s. 185
  21. ↑ I. Panic, 2010, s. 243
  22. ↑ I. Panic, 2010, s. 247
  23. ↑ I. Panic, 2010, s. 248
  24. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  25. ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  26. ↑ Piotr Nowicki: Beskid Śląsko-Morawski. Warszawa: PTTK "Kraj", 1997, s. 82. ISBN 83-7005-387-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Frydek_(Frydek-Mistek)&oldid=73450941”