Grupy krwi
Grupy krwi – zestawy antygenów obecnych na powierzchni krwinek czerwonych. W zależności od układu grupowego brane są pod uwagę różne zestawy antygenów. Niezgodność w obrębie układu grupowego wiąże się z reakcją odpornościową organizmu, polegającą na wytworzeniu przeciwciał skierowanych przeciwko nieprawidłowym antygenom, obecnym na erytrocytach. W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele układów grupowych krwinek czerwonych. Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest istotne podczas transfuzji krwi, przeszczepiania narządów, a także w ciąży dla uniknięcia choroby hemolitycznej.
Układy grupowe krwi
Ze względu na występowanie na erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka do roku 2014 opisano trzydzieści pięć układów grupowych krwi[1]. Największe znaczenie z punktu widzenia praktyki medycznej mają:
- układ AB0,
- układ Rh – antygeny C, c, D[a], E, e,
- układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb.
Ponadto wyróżnia się następujące układy grupowe:
Układ | Symbol | Rodzaj antygenu |
Liczba antygenów |
Nazwa genu[2] | Lokalizacja genu na chromosomie[2] |
---|---|---|---|---|---|
AB0 | AB0 | wielocukier | AB0 | 9 | |
Rhesus | Rh | białka D[a], c, C, E, e | 47 | RHD, RHCE | 1 |
MNS | MNS | glikozyloforyny A, B i E | 40 | GYPA, GYPB, GYPE | 4 |
P | P1 | glikosfingolipid | 1 | A4GALT | 22 |
Kell | KEL | endopeptydaza | 22 | KEL | 7 |
Lutheran | LU | immunoglobulina | 18 | LU | 19 |
Lewis | LE | wielocukier | 3 | FUT3 | 19 |
Duffy | FY | białko (receptor dla chemokin) | 6 | DARC | 1 |
Kidd | JK | białko (transporter mocznika) | 3 | SLC14A1 | 18 |
Diego | DI | białko (transporter anionów) | 9 | SLC4A1 | 17 |
Yt | YT | enzym – acetylocholinoesteraza | 2 | ACHE | 7 |
Xg | XG | glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor | 1 | XG, MIC2 | X |
Scianna | S.C. | glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor | 3 | ERMAP | 1 |
Dombrock | DO | enzym – ADP-rybozylotransferaza | 5 | ART4 | 12 |
Colton | CO | białko – akwaporyna | 3 | AQP1 | 7 |
Landsteiner-Wiener | LW | glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor | 3 | ICAM4 | 19 |
Chido-Rodgers | CH/RG | glikoproteina – składnik C4 dopełniacza | 9 | C4A, C4B | 6 |
Hh | H | wielocukier – składnik glikokaliksu | 1 | FUT1 | 19 |
Kx | XK | glikoproteina – transporter naurotransmiterów | 1 | XK | X |
Gerbich | GE | glikoproteina – wiąże błonę cytoszkieletu z cytoszkieletem | 7 | GYPC | 2 |
Cromer | CROM | glikoproteina – czynnik hamujący aktywację dopełniacza (CD55) | 10 | CD55 | 1 |
Knops | KN | glikoproteina – czynnik hamujący aktywację dopełniacza (CD35) | 5 | CR1 | 1 |
Indian | IN | glikoproteina – wiąże kwas hilauronowy (CD44) | 2 | CD44 | 11 |
Ok | OK | glikoproteina – receptor dla cyklofiliny (CD147) | ? | BSG | 19 |
Raph | MER2 | transmembranowa glikoproteina – wiąże się z integryną | ? | CD151 | 11 |
JMH | JMH | proteina – cz. adhezyjna/receptor | ? | SEMA7A | 15 |
Ii | I | wielocukier | ? | GCNT2 | 6 |
Globoside | P | glikolipid | ? | B3GALT3 | 3 |
GIL | GIL | białko – akwaporyna | ? | AQP3 | 9 |
RHAG | RHAG | glikoproteina | ? | RHAG | 6 |
Langereis | LAN | białko ABCB6 (transporter porfiryn)[3] | ? | ABCB6 | 2 |
Junior | JR | ABCG2 (transporter, bierze udział w tworzeniu bariery między środowiskiem a organizmem)[3] |
? | ABCG2 | 4 |
Układ AB0
Historia
Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901 roku[4]. Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, co następnie w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.
Budowa
Grupa krwi | Antygeny na powierzchni komórki | Przeciwciała w osoczu |
---|---|---|
A | A | anty-B |
B | B | anty-A |
AB | A i B | brak |
0 | brak | anty-A i anty-B |
Układ AB0 (czyt. a-be-zero) jest najważniejszym układem grupowym krwi, występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do erytrocytów. Są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, z wyjątkiem neuronów. Antygeny tego układu mają charakter polisacharydów. Pojawiają się w 6. tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6 – 18 miesięcy po urodzeniu. Dlatego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2. roku życia.
Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko antygenom, nieobecnym na własnych krwinkach. Dlatego tak istotny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym.
Istnieją cztery warianty antygenów w układzie grupowym A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0. Antygen H oraz geny odpowiedzialne za jego syntezę odpowiadają za prawidłowe powstawanie antygenów A i B. Proces syntezy antygenów rozpoczyna się syntezą antygenu H. Jeżeli osoba ma grupę krwi 0, proces zostaje zatrzymany na tym etapie, natomiast jeżeli została odziedziczona grupa krwi A, B lub AB, synteza podąża dalej. Brak tego antygenu, występujący na skutek mutacji genu H, skutkuje wystąpieniem niezwykle rzadkiej grupy krwi Bombaj 0h.
Znaczenie kliniczne ma również zróżnicowanie w grupie A. Wyróżnia się podgrupę A1, która występuje u ok. 80% populacji, podgrupę A2 oraz inne rzadkie podgrupy (A3, Aint, AX, Am). Istotą różnicy w podgrupach jest aktywność dziedziczonej glikozylotransferazy, która ma największą aktywność u osób z A1. W rezultacie u osób z podgrupą A2 może dojść do występowania naturalnych przeciwciał anty-A1.
Fenotypową grupę krwi (kliniczną) kodują odpowiednio:
- grupę A1 mają osoby o genotypie A10, A1A1, A1A2;
- grupę A2 mają osoby o genotypie A2A2 lub A20;
- grupę B mają osoby o genotypie BB lub B0;
- grupę A1B mają osoby o genotypie A1B;
- grupę A2B mają osoby o genotypie A2B;
- grupę 0 mają osoby o genotypie 00.
Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM:
- grupa A1: anty-B;
- grupa A2: anty-B i niekiedy anty-A1;
- grupa B: anty-A;
- grupa 0: anty-A i anty-B;
- grupa A1B: brak naturalnych przeciwciał;
- grupa A2B: mogą wystąpić anty-A1.
Układ Rh
Stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od rodzaju małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6. tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów:
- antygen D – genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu;
- antygen C – genotypy CC lub Cc;
- antygen c – genotyp cc;
- antygen E – genotypy EE lub Ee;
- antygen e – genotyp ee.
Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D, określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem Rh−. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie IgG i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0, zostają zsyntezowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży (konflikt serologiczny) lub po transfuzji krwi niezgodnej w ramach układu Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie później, niż w przypadku niezgodności w układzie AB0. Z tego powodu konflikt serologiczny dotyczy najczęściej dopiero następnej ciąży.
Słaby antygen D
Istnieje również odmiana w obrębie układu Rh określana mianem słabego antygenu D (Du) występująca u 1% populacji. Osoba z tą odmianą określana jest jednocześnie dawcą Rh+ i biorcą Rh−. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której antygen D obecny na erytrocytach jest nieprawidłowy, co w przypadku przetoczenia tej osobie krwi Rh+ mogłoby skutkować wytworzeniem przeciwciał przeciwko pełnowartościowym antygenom D dawcy. Z tego powodu krew tej osoby jako biorcy określa się Rh−. Kiedy natomiast osoba jest dawcą, istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia przez biorcę przeciwciał przeciwko słabym antygenom D. Wówczas osoba jest opisywana jako dawca Rh+[5].
Zasady zgodności
Zasady transfuzji krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy AB0 i Rh.
Występowanie przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom grupowym opisują tzw. prawa Landsteinera: 1) jeżeli krew zawiera antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+), nie zawiera przeciwciał przeciwko temu antygenowi; 2) krew zawiera przeciwciała przeciwko antygenom grupowym nie występującym u danego osobnika[6]. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh−, oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko wszystkim innym antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadku dla A, B i Rh+).
Zgodnie z tymi zasadami krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast może być dawcą jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:
Biorca | Dawca | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0Rh− | 0Rh+ | BRh− | BRh+ | ARh− | ARh+ | ABRh− | ABRh+ | |
ABRh+ | X | X | X | X | X | X | X | X |
ABRh− | X | X | X | X | ||||
ARh+ | X | X | X | X | ||||
ARh− | X | X | ||||||
BRh+ | X | X | X | X | ||||
BRh− | X | X | ||||||
0Rh+ | X | X | ||||||
0Rh− | X |
Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:
- przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh
- przed przetoczeniem wykonuje się próbę krzyżową. Podczas próby, sprawdza się, czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą „Bombay”)
- u osób, u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny, dobiera się również krew w pozostałych czterech podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell
- w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs – antygeny S i U, Kidd – antygen Ik, Kell – antygen K
Dziedziczenie
Grupy krwi determinowane są genetycznie i dziedziczone zgodnie z charakterem ich genów.
Rodzic | Rodzic | |||
---|---|---|---|---|
0 | A | B | AB | |
0 | 0 | 0 lub A | 0 lub B | A lub B |
A | 0 lub A | 0 lub A | 0, A, B lub AB | A, B lub AB |
B | 0 lub B | 0, A, B lub AB | 0 lub B | A, B lub AB |
AB | A lub B | A, B lub AB | A, B lub AB | A, B lub AB |
Rodzic | Rodzic | ||
---|---|---|---|
DD (Rh+) | Dd (Rh+) | dd (Rh−) | |
DD (Rh+) | DD (Rh+) | DD lub Dd (Rh+) | Dd (Rh+) |
Dd (Rh+) | DD lub Dd (Rh+) | DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh−) | Dd (Rh+) lub dd (Rh−) |
dd (Rh−) | Dd (Rh+) | Dd (Rh+) lub dd (Rh−) | dd (Rh−) |
Częstość występowania
Grupa krwi Rh− pojawiła się jako mutacja w Europie ok. 25-35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród Basków – ok. 35% oraz Żydów aszkenazyjskich[7]). Grupa Rh− występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) – ma ją zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 w pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma grupę Rh−, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (grupa ta występuje np. u ok. 5-10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40-45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku[8]. W Polsce grupę ARh− ma 6% ludzi. Dla człowieka z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi, zaś jego krew może być podana 46% ludzi.
Osobny artykuł:Populacja | 0Rh+ | ARh+ | BRh+ | ABRh+ | 0Rh- | ARh- | BRh- | ABRh- |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Polska[9] | 31% | 32% | 15% | 7% | 6% | 6% | 2% | 1% |
USA | 38% | 34% | 9% | 3% | 7% | 6% | 2% | 1% |
Wielka Brytania | 37% | 35% | 8% | 3% | 7% | 7% | 2% | 1% |
Australia | 40% | 31% | 8% | 2% | 9% | 7% | 2% | 1% |
Finlandia | 27% | 38% | 15% | 7% | 4% | 6% | 2% | 1% |
Szwecja | 32% | 37% | 10% | 5% | 6% | 7% | 2% | 1% |
Francja | 36% | 37% | 9% | 3% | 6% | 7% | 1% | 1% |
Grupa krwi |
[%] |
---|---|
A1 | 34 |
A2 | 6 |
B | 19 |
A1B | 7 |
A2B | 2 |
0 | 32 |
Rh+ | 83 |
Rh− | 17 |
Grupa | występowanie[9] [%] | biorca ma dawców [%] | dawca ma biorców [%] |
---|---|---|---|
0Rh− | 6 | 6 | 100 |
0Rh+ | 31 | 37 | 85 |
ARh− | 6 | 12 | 46 |
ARh+ | 32 | 75 | 39 |
BRh− | 2 | 8 | 25 |
BRh+ | 15 | 54 | 22 |
ABRh− | 1 | 15 | 8 |
ABRh+ | 7 | 100 | 7 |
Uwagi
Przypisy
- ↑ Table of blood group systems v4.0. International Society of Blood Transfusion, 2014-11. [dostęp 2015-11-20]. (ang.).
- ↑ a b Tabela układów grup krwi u ludzi
- ↑ a b Fabijańska-Mitek J., Gieleżyńska A., Koza K. Nowe układy grupowe krwi. Postępy nauk medycznych, 7/2012, s. 576–582
- ↑ HP. Schwarz, F. Dorner, K. Landsteiner. Karl Landsteiner and his major contributions to haematology. „Br J Haematol”. 121 (4), s. 556–565, 2003. DOI: 10.1046/j.1365-2141.2003.04295.x. PMID: 12752096.
- ↑ Grażyna Kuśnierz-Alejska. Antygen D z układu Rh, jego słabe odmiany i kategorie. „Acta Hematologica Polonica”. 31 (1), 2000. Polskie Towarzystwo Hemataologów i Transfuzjologów.
- ↑ Sabyasachi Sircar: Principles of medical physiology. Stuttgart: Thieme, 2008, s. 160. ISBN 1-58890-572-1.
- ↑ Jeśli twoja grupa krwi ma wskaźnik Rh- należysz do wyjątkowej części naszej populacji. ciekawe.org. [dostęp 24 sierpnia 2016].
- ↑ Re: Is the RH negative blood type more prevalent in certain ethnic groups?.
- ↑ a b ABC Krwiodawcy (tabela „Rozkład procentowy grup krwi w Polsce”). Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa we Wrocławiu. [dostęp 2017-09-23].
- ↑ Częściowo na podstawie Medycyna Sądowa pod red. Stefana Raszei; PZWL W-wa 1990.
Bibliografia
- Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 430-437. ISBN 978-83-01-15154-6.