Grzbiet Wierchowiński
48°48′51″N 23°10′11″E/48,814167 23,169722 Widok z okolic Starostyny na wschód, w kierunku Ostrego Wierchu | |
| Kontynent |
Europa |
|---|---|
| Państwo | |
| Najwyższy szczyt | |
| Długość |
ok. 100 km |
| Jednostka dominująca |
Bieszczady Wschodnie, Beskidy Lesiste, Beskidy Wschodnie, Karpaty Wschodnie |
| Sąsiednie pasma |
Beskidy Skolskie, Gorgany, Połonina Borżawska, Połonina Równa, Bieszczady Zachodnie |
Położenie na mapie Beskidów Wschodnich  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
| 48°48′51″N 23°10′11″E/48,814167 23,169722
| |
Grzbiet Wierchowiński[1] (ukr. Вододільний хребет, Wododilnyj chrebet lub Верховинський Вододільний хребет, Werchowynśkyj Wododilnyj chrebet) – wyróżniane w ukraińskim podziale fizycznogeograficznym pasmo górskie położone w całości na terytorium Ukrainy, głównie na granicy obwodów lwowskiego i zakarpackiego. W polskiej regionalizacji Karpat autorstwa Jerzego Kondrackiego uznawane za południową część Bieszczadów Wschodnich (522.13)[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Do Grzbietu Wierchowińskiego wlicza się główny wododziałowy grzbiet Karpat na odcinku od górnego biegu Użu po górny bieg Riki[3][4][5]. W węższym ujęciu Grzbiet Wierchowiński kończy się na szczycie Pikuja[6].
Pasmo ma nieregularny, wygięty kształt prowadzący zasadniczo z północnego zachodu na południowy wschód. Posiada niesymetryczną budowę – jego południowe zbocza są przeważnie wyraźnie krótsze i bardziej strome niż północne. Przeważa łagodna, pagórkowata rzeźba właściwa dla średniogórza. Najwyższym szczytem jest Pikuj (1408 m)[3][4][5]. Przewyższenie nad przyległymi kotlinami śródgórskimi waha się w zależności od dokładnej lokalizacji od 200–250 do 300–400 m[5]. Pasmo przecinane jest przez przełęcze, przez które prowadzą ważne szlaki komunikacyjne – są to (od północnego zachodu): Przełęcz Użocka (853 m n.p.m., na granicy z Bieszczadami Zachodnimi), Latorycka (770 m n.p.m.), Werecka (841 m n.p.m.), Beskid (974 m n.p.m.) i Toruńska (930 m n.p.m., na granicy z Gorganami). W grzbiecie swoje źródła mają liczne rzeki, w tym Uż, Latorica, Stryj, Opór, Rika[3][4][7][8].
Pasmo zbudowane jest przeważnie z piaskowców, leży na obszarze występowania warstw krośnieńskich[3][4].
Północno-zachodnia część, począwszy od Przełęczy Użockiej, przez pierwszych 30 km wznosi się stale od ok. 850 do ok. 1400 m n.p.m. w kulminacji Pikuja, mijając m.in. Starostynę (1229 m n.p.m.) czy Wielki Wierch (1309 m n.p.m.). Następnie linia wododziału ostro skręca na północny wschód i przenosi się na niższe pasmo. Opada stromo ku Przełęczy Latoryckiej do wysokości niespełna 800 m n.p.m. na[7] i przez kolejnych 20 km pokonuje jedynie ok. 100 m przewyższenia, prowadząc po łuku w kierunku południowo-wschodnim. Na niewysokim szczycie Korna (880 m n.p.m.) linia wododziału skręca ponownie, tym razem na wschód. Ostatni, ok. 40-kilometrowy odcinek jest silniej zróżnicowany: występują tam niższe niż na północnym zachodzie, choć stosunkowo wybitne szczyty takie jak Jawornik Wielki (1120 m n.p.m.), Jawornik Mały (1015 m n.p.m.), Wodziane (1225 m n.p.m.), Bliźniec (1221 m n.p.m.) czy Czarna Repa (1285 m n.p.m.). Na ostatnim z wymienionych ku północy, w kierunku Sławska odbija jeden z nielicznych bocznych grzbietów z kulminacją Wysokiego Wierchu (1243 m n.p.m.)[8].
Zbocza do wysokości 1200–1250 pokryte są lasami świerkowo-bukowymi, wyżej połoninami, przeważnie antropogenicznymi, porośniętymi zbiorowiskami trawiasto-krzewiastymi[3][4].
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na obszarze pasma zlokalizowane są dwie wielkopowierzchniowe jednostki ochrony przyrody. Są to Użański Park Narodowy[4][7] oraz Park Narodowy „Bojkowszczyzna”, oba położone w północno-zachodniej części Grzbietu Wierchowińskiego[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Uchwała KSNG nr 4/2012 dotycząca przyjęcia, zmiany i skasowania polskich nazw geograficznych świata [online], Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, 25 kwietnia 2012, s. 1 [dostęp 2024-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-27] (pol.).
- ↑ Karpaty, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 144, ISBN 83-02-04067-3, OCLC 69640214 (pol.).
- ↑ a b c d e Bohdan Laszczuk, Вододільний хребет, [w:] Ołeksandr Marynycz (red.), Heohraficzna encykłopedija Ukrajiny, t. 1, (on-line), Kijów: „Ukrajinśka Radianśka Encykłopedija” im. M. P. Bażana, 1989, s. 203–204 (ukr.).
- ↑ a b c d e f Ołeksandr Kahało, Вододільний хребет, [w:] Iwan Dziuba, Arkadyj Żukowski, Mykoła Żelezniak (red.), Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny, t. 5, (on-line), Kijów: Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, 2006 [dostęp 2024-01-14] (ukr.).
- ↑ a b c Jarosław Krawczuk, Морфоструктурно-морфоскульптурний аналіз рельєфу Вододільно-Верховинських Карпат, „Probłemy heomorfołohiji i pałeoheohrafiji Ukrajinśkych Karpat i pryłehłych terytorij”, 7 (1), Uniwersytet Lwowski, 2017, s. 28–29, DOI: 10.30970/gpc.2017.07, ISSN 2519-2620 [dostęp 2024-01-14] (ukr.).
- ↑ Вододільний хребет [online], Park Narodowy „Bojkowszczyzna” [dostęp 2024-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-05-14] (ukr.).
- ↑ a b c Wasyl Hutyriak (red.), Верховинський Вододільний Хребет. Полонина Руна (Рівна) / Verkhovynskyi Vododilnyi Khrebet. Polonyna Runa (Rivna), mapa turystyczna w skali 1:50 000, Steżky ta mapy, 2021, ISBN 978-617-7695-25-6 (ukr. • ang.).
- ↑ a b Wasyl Hutyriak (red.), Вододільна Верховина / Vododilna Verkhovyna, mapa turystyczna w skali 1:50 000, Steżky ta mapy, 2019, ISBN 978-617-7695-16-4 (ukr. • ang.).
- ↑ Park Narodowy "Bojkowszczyzna" w OpenStreetMap