Gwiazda Wytrwałości
 Awers | |
 Rewers | |
 Baretka | |
| Ustanowiono |
18 września 1831 |
|---|---|
| Wielkość |
40 x 40 mm |
| Kruszec |
żelazo |
Gwiazda Wytrwałości (Gwiazda Zakroczymska) – historyczne polskie powstańcze odznaczenie honorowe z 1831, nie zostało włączone do systemu orderów i odznaczeń II Rzeczypospolitej, ani III Rzeczypospolitej. Od 1981 odznaczenie prywatne nadawane przez bliżej nieokreśloną kapitułę.
Gwiazda Wytrwałości została ustanowiona uchwałą Sejmu Królestwa Polskiego 18 września 1831 w Zakroczymiu, na wniosek prof. Joachima Lelewela. Stanowić miała wyróżnienie „dla tych co za sprawę narodową do ostatniej kropli krwi walczyli i do końca wytrwali pod jej sztandarami, co wyraża uwidoczniona na odznaczeniu dewiza łacińska – Usque ad finem”.
Odznaczenie przyznawane miało być tym, którzy wykażą szczególne męstwo, nie tylko w walce niepodległościowej, ale także zachowując szeroko rozumianą polskość.
Opis odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenie ma kształt pięcioramiennej gwiazdy (pentagramu), na której widnieje napis ZA WYTRWAŁOŚĆ W POWSTANIU NARODOWEM. Dokładny opis i szkic Gwiazdy Wytrwałości sporządził Joachim Lelewel. Odznaczenie miało być wykonane z żelaza patynowanego w technice efektu rdzy, którego ramiona zakończone są kulkami. Na awersie, pośrodku widnieją Orzeł Biały i Pogoń Litewska w owalnych tarczach, zwróconych ku sobie w tzw. ukłonie heraldycznym. Poniżej napis 29 NOVEMBUS (data wybuchu Powstania listopadowego 29 listopada 1830), na ramionach gwiazdy rozpisany napis: USQUE / POLONIA / LITWUANIA / AD FI / NEM. Na rewersie, pośrodku, w okręgu, napis: ZA WYTRWAŁOŚĆ / w POWSTANIU / NARODOWEM; na ramionach zaś, data obrad sejmu /1831/, wraz z napisem: / SEJM W / ZAKRO / CZY / MIU. Przy zakończeniu górnego ramienia gwiazdy uszko do mocowania wstążki.
Wstęga odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]Wstęga odznaczenia miała mieć kolor karmazynowy z brzegami granatowymi[1].
Zasady nadawania
[edytuj | edytuj kod]Odznakę otrzymać mogli:
- każdy bądź wojskowy, bądź cywilny, który poświęciwszy się usłudze krajowej i wspierając czynnie powstanie narodowe, wytrwa w szlachetnym postępowaniu aż do stanowczego losów Ojczyzny rozstrzygnięcia,
- ci, którzy oddawszy rzetelne zasługi powstaniu od dalszych w tym celu działań, jedynie przez przyczyny od ich woli niezawiśle wstrzymani zostali.
Przyznawanie odznaki regulować miał statut ułożony przez Komitet złożony z Prezesa Rządu Narodowego, Wodza Naczelnego, Ministrów i równej Ministrom liczbie Generałów, których Wódz Naczelny powoła.
Nadania odznaczenia państwowego
[edytuj | edytuj kod]W czasie powstania listopadowego nikomu nie nadano tego odznaczenia. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918, w związku z brakiem włączenia Gwiazdy Wytrwałości do systemu orderów i odznaczeń II Rzeczypospolitej również nie dokonano nadań.
Nadania odznaczenia prywatnego
[edytuj | edytuj kod]
Po 50 latach w Rapperswilu (Szwajcaria) z okazji rocznicy nadało żyjącym jeszcze pięciu powstańcom medale okazjonalne z wizerunkiem Gwiazdy[2]. Nie był to już order według projektu Lelewela. Na medalu widniała postać kobiety (personifikacja Polski) trzymająca miecz i sztandar z hasłem epoki: Za Waszą i Naszą Wolność, wokół dewiza: USQUE AD FINEM (łac. aż do końca) oraz rok: MDCCCXXX. Odznaczeni wtedy zostali:
- hrabia Władysław Plater
- hrabia Artur Gołuchowski
- Franciszek Duchiński
- Ludwik Bulewski
- Alojzy Bieńczycki
21 listopada 1981 zebrał się Zespół Inicjatywny Kapituły Orderu „Gwiazdy Wytrwałości”, który ustanowił regulamin odznaczenia prywatnego. Odznaczeni wtedy zostali:
- 4 Pułk Piechoty za Olszynkę Grochowską
- Romuald Traugutt
- Stefan Aleksander Okrzeja
- Józef Piłsudski
- Stefan Rowecki
- pułk KOP Podole
W latach późniejszych odznaczenie nadano między innymi następującym osobom:
- rotmistrz Witold Pilecki[3]
- major Walerian Łukasiński
- generał brygady Antoni Heda ps. Szary
- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński[4]
- dziennikarz Stefan Melak[4]
Odznaka w sztuce
[edytuj | edytuj kod]Poetka Seweryna Duchińska, napisała wiersz opiewający historię odznaczenia:
- Gdy nadzieje narodu w niwecz się rozprysły,
- chmury nasz widnokrąg, przyćmiły grobowo,
- tyś Gwiazdo w Zakroczymiu, z łona matki Wisły
- wybiegła na zaklęte Lelewela słowo
Odznaczenie jest tematem opowiadania Ksawerego Pruszyńskiego Gwiazda Wytrwałości, na podstawie którego powstał film Pawła Komorowskiego Gwiazda Wytrwałości (1971).
Odznaczenie pojawia się w 9 odcinku serialu Zmiennicy pt. Podróż sentymentalna, gdy Kasia i Jacek pomagają Ksaweremu Radziwiłłowi w wykopaniu skarbu w pałacyku w Zatorach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zbigniew Puchalski, Ireneusz J. Wojciechowski „Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie”, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, Warszawa 1987, ISBN 83-03-02143-5
- ↑ Medal wybity w Raperswil
- ↑ Rotmistrz Pilecki. [dostęp 2009-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-17)]. (pol.).
- ↑ a b Uroczystość nadania Orderu Gwiazdy Wytrwałości, podczas mszy św. w Archikatedrze św. Jana w Warszawie
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Michał Rostworowski: Dyaryusz Sejmu z r. 1830–1831, Tom 6. Uniwersytet Kalifornijski: Nakł. Akademii Umiej.; skł. gł. w Księg. G. Gebethnera, 1912/ W formie cyfrowe/ 25 Kwi 2009, s. 661.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Grób Członków Rządu Narodowego, na pierwszym planie płaskorzeźba odznaczenia. biblioteka.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-22)].
- Pomnik „Latarnia” w Zakroczymiu. w artykule podana treść uchwały.. antykwariat.nepo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-23)].
- Gwiazda Wytrwałości (nr 14 – pierwsza z lewej w dolnym rzędzie). asnieg.klub.chip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-25)]. ze zbiorów Stefana Oberleitnera
| Rodzaj odznaczenia | |
|---|---|
| Elementy insygniów | |
| Formy zredukowane |
|
| Lista odznaczeń w | |
| Lista baretek w | |
| Prawo | |
| System odznaczeń w Polsce |
