Joachim Lelewel
| ||
Joachim Lelewel (po 1831) | ||
Data i miejsce urodzenia | 22 marca 1786 Warszawa | |
Data i miejsce śmierci | 29 maja 1861 Paryż | |
Narodowość | polska | |
Dziedzina sztuki | literatura stosowana | |
Ważne dzieła | ||
| ||
![]() |
Joachim Lelewel (ur. 22 marca 1786 w Warszawie, zm. 29 maja 1861 w Paryżu) – polski historyk, bibliograf[1], slawista, numizmatyk, poliglota (znał 12 języków), heraldyk, działacz polityczny i wolnomularz.
Spis treści
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Brat Jana Pawła Lelewela, inżyniera i malarza, syn Karola Maurycego Lelewela, prawnika i w latach 1778–1794 skarbnika Komisji Edukacji Narodowej.
Rodzina pochodziła z Austrii, gdzie nosiła nazwisko von Loelhöffel. W XVII wieku przeniosła się do Prus Wschodnich, uzyskując indygenat z nazwiskiem Loelhöffel von Löwensprung. W 1768 r. Karol Maurycy von Löwensprung, ojciec Joachima, otrzymał polski indygenat ze zmianą nazwiska na Lelewel.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził ze spolonizowanej szlachty pruskiej (jego dziadkiem był Henryk Loelhoeffel von Lowensprung, lekarz nadworny króla Augusta III). Profesor Liceum Krzemienieckiego, Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Warszawskiego, poseł na sejm Królestwa Polskiego (1830) i sejm powstańczy z powiatu żelechowskiego[2], przewodniczący sejmowej Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych.
Członek czynny Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w 1829 roku[3].
Członek kierowanej przez Adama Czartoryskiego Rady Administracyjnej w powstaniu listopadowym (1830-1831), członek Rządu Narodowego Królestwa Polskiego. Był też prezesem założonego w trakcie powstania listopadowego Towarzystwa Patriotycznego – radykalnego odłamu obozu powstańczego, dążącego do wprowadzenia fundamentalnych reform społecznych. Przypisuje mu się zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831, ku czci dekabrystów. Jako poseł z powiatu żelechowskiego województwa podlaskiego na sejm powstańczy[4] podpisał 25 stycznia 1831 roku akt detronizacji Mikołaja I Romanowa[5]. Jest prawdopodobnie autorem hasła Za wolność naszą i waszą, które widniało na sztandarach powstańczych. 5 października 1831 roku wraz z oddziałami powstańczymi pod dowództwem ostatniego wodza naczelnego powstania gen. dyw. Macieja Rybińskiego przekroczył granicę Królestwa Polskiego i Prus w okolicach wsi Jastrzębie gdzie ogłoszono kapitulację i złożono broń. Wraz z armią na emigrację udały się też władze powstańcze z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim, członkowie sejmu, liczni politycy oraz znani poeci porucznik Wincenty Pol i Seweryn Goszczyński. Odchodząc na obczyznę świadczyli, że nie zrezygnują z podjętego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece Pissie wraz z żołnierzami armii polskiej został internowany w obozie nad Drwęcą w okolicach zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy.
Podczas powstania listopadowego została mu przekazana dokumentacja z kancelarii Pawła Monrenheima, kierownika kancelarii dyplomatycznej Królestwa Polskiego. Zgodnie z ustaleniami historyków, odpowiada za zniszczenie części z 30 kartonów poufnej korespondencji dyplomatycznej. Pobudki, jakimi się kierował, pozostają nieznane[6].
Po upadku powstania emigrował z kraju. Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu w 1832 roku[7]. Na emigracji był działaczem, a po kilku latach przywódcą Młodej Polski, założonej w szwajcarskim Bernie 12 maja 1834 roku przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego półtajnej organizacji o charakterze demokratyczno-republikańskim, związanej z Młodą Europą Giuseppe Mazziniego. W 1834 roku zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie za udział w powstaniu listopadowym[8]. W 1837 założył i kierował Zjednoczeniem Emigracji Polskiej, które dążyło do politycznego zjednoczenia całej polskiej emigracji (nie mylić ze Zjednoczeniem Emigracji Polskiej powstałym w Paryżu w 1866 roku).
Politycznie był zwolennikiem ustroju republikańskiego, zaś zainicjowana przez niego tzw. Szkoła lelewelowska (badająca procesy historyczne w ich całości) miała istotny wpływ na rozwój polskiej historiografii. W latach 1842-1852 w Poznaniu na podstawie jego prac historycznych powstały Starożytności Polskie pierwsza polska encyklopedia historyczna napisana przez przedstawicieli tej szkoły: Jędrzeja Moraczewskiego, Emila Kierskiego, Antoniego Poplińskiego, Jana Konstantego Żupańskiego[9][10].
Lelewel był również założycielem, w 1815 roku, Tygodnika Wileńskiego – czasopisma o charakterze naukowo-literackim, na łamach którego debiutował m.in. Adam Mickiewicz. Pomysłodawca odznaczenia w randze orderu „Gwiazda Wytrwałości”. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[11].
Genealogia[edytuj | edytuj kod]
4. Henryk Loelhoeffel von Lowensprung | ||||||
2. Karol Maurycy Lelewel | ||||||
5. Konstancja von Jauch | ||||||
1. Joachim Lelewel | ||||||
6. Franciszek Ignacy Szeluta-Małynicki h. Kalwaria | ||||||
3. Ewa Szeluta-Małynicka h. Kalwaria | ||||||
7. Antonina Cieciszowska z Cieciszewa h. Pierzchała | ||||||
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- J. Lelewel, Vincent Kadłubek: Ein historisch-kritischer Beytrag zur slavischen Literatur – par hrabia Józef Maksymilian Ossoliński, Joachim Lelewel, Samuel Gottlieb Linde – 1822 – 1250 stron
- J. Lelewel, Tableau de la Pologne ancienne et moderne: sous les rapports géographiques, statistiques ... par Conrad Malte-Brun, Leonard Chodźko, Joachim Lelewel, Michał Podczaszyński – 1830
- Śpiewy historyczne Niemcewicza: z uwagami Lelewela par Julian Ursyn Niemcewicz, Joachim Lelewel – 1835 – 485 stron
- Numismatique du Moyen-Age considérée sous le Rapport du Type par Joachim Lelewel, Jozef Straszewicz – 1835
- Pythéas de Marseille et la géographie de son temps – 1836 – 74 strony
- Joachim Lelewel’s kleinere Schriften geographisch-historischen Inhalts – 1836 – 270 stron
- Type gaulois ou celtique: atlas – 1841
- Notice historique sur Benjamin de Tudèle – par Eliakim Carmoly, Joachim Lelewel – 1852 – 41 stron
- Épilogue de la géographie du moyen âge – 1857 – 616 stron
- Dzieje Polski które stryj synowcom swoim opowiedział – 1863 – 510 stron
- Edda, czyli Księga religii dawnych Skandynawii mięszkańców (1807)
- Rzut oka na dawnosc litewskich narodow i związki ich z Herulami (1808)
- Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa polskim XII wieku dzieiopisem, a w sczególności nad pierwszą dzieiów iego xięgą (1811)
- Historyka tudzież o łatwem i pozytecznem nauczaniu historyi (1815)
- Joachima Lelewela badania starożytności we względzie geografji: część naukowa (1818)
- Dodatek do Teodora Wagi Historyi książąt i królów polskich: panowanie Stanislawa Augusta (1819)
- Joachima Lelewela bibljograficznych ksiąg dwoje Tom 1 (1823) Tom 2 (1826)
- Edda: to jest Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców (1828)
- Dzieje bibliotek do Dziennika Warszawskiego (1828)
- Dzieje Polski Joachim Lelewel potocznym sposobem opowiedział, do nich dwanaście krajobrazów skreślił (1829)
- Początkowe prawodawstwa polskie cywilne i kryminalne do czasów jagiellońskich (1829)
- Essai historique sur la législation polonaise civile et criminelle, jusqu’au temps des Jagellons, depuis 730 jusqu’en 1403. Paris, 1830.
- Panowanie króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego: obejmującé trzydziestoletnie usilności narodu podźwignienia się, ocalénia bytu i niepodległości (1831)
- Numismatique du Moyen-âge, considérée sous le rapport du type. Paris, 1835.
- Polska odradzająca się, czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane (1836)
- Joachima Lelewela porównanie dwu powstań narodu polskiego 1794 i 1830-1831 (1840)
- Études numismatiques et archéologiques. Bruxelles, 1841.
- Gilbert de Lannoy i jego podróże (1844)
- Histoire de Pologne Tom 1 (1844) Tom 2 (1844) Atlas (1844)
- Dzieje Litwy i Rusi aż do unii z Polską w Lublinie 1569 zawartej (1844)
- La Pologne au moyen âge. 3 vol. Poznań, 1846.
- Stracone obywatelstwo stanu kmiecego w Polsce (1846)
- Polska wieków średnich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrzeżenia Tom wstępny (1853) Tom 1 (1855) Tom 2 (1847) Tom 3 (1851) Tom 4 (1851)
- Géographie du moyen âge Tome I (1852) Tome II (1852) Tomes III et IV (1852) épilogue (1852)
- Géographie des Arabes. Paris, 1851.
- Cześć bałwochwalcza Sławian i Polski (1857)
- Lotniki piśmiennictwa tułaczki polskiej (1859)
- Geografja. Opisanie krajów polskich (1859)
- O monetach błaznów i niewiniątek z powodu dzieła Rigollota kilka słów Joachima Lelewela (1860)
- Trzy konstytucje polskie. 1791, 1807, 1815. Poznań, 1861.
- Histoire de la Lithuanie et de la Ruthénie jusqu’a leur union définitive avec la Pologne conclue a Lublin en 1569 (1861)
- Nauki dające poznać zrzódła historyczne (1863)
- Historya Polska do końca panowania Stefana Batorego: dzieło pośmiertne (1863)
- Dzieje bibliotek (1868)
- Pamiętnik z roku 1830-31 (1924)
- Listy emigracyjne Joachima Lelewela. Wydała i wstępem poprzedziła Helena Więckowska. (Pięć tomów). Tom I (1831-1835) wydany w 1948 i tom II (1836-1841) w 1949 oraz tom III (1842-1848) wyd. w 1952 w Krakowie przez Polską Akademię Umiejętności. Tom IV (1849-1861) wyd. w 1954 i tom V (1831-1860), wyd. w 1956 jako dodatek przez Ossolineum we Wrocławiu i w Krakowie oraz Indeks Ogólny do 5 tomów.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Julian Krzyżanowski (red.): Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 555. ISBN 83-01-05368-2.
- ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481, 586.
- ↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 4.
- ↑ Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481.
- ↑ Dayarusz Sejmu z R. 1830–1831, wydał Michał Rostworowski, T. I, Kraków 1907, s. 245.
- ↑ Piotr Wincenciuk , Policje tajne w Królestwie Polskim (1815–1830) i dzieje ich spuścizny aktowej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, T. 19, 2012, s. 203-222 .
- ↑ druk ulotny, odezwa Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Paryż 23 sierpnia 1832, niepaginowana
- ↑ Tygodnik Petersburski 1834, nr 89, s. 533.
- ↑ Moraczewski 1982 ↓.
- ↑ Gloger 1901 ↓.
- ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Helena Więckowska, Joachim Lelewel. Uczony – polityk – człowiek. Warszawa, Czytelnik, 1980. Ilustr. Kalendarium życia i dzieła.
- Ignacy Chrzanowski, Tajemnica ostatnich dni Joachima Lelewela w świetle źródeł, 1937.
- Panowanie króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego
Jędrzej Moraczewski: "Starożytności Polskie. Ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane" t. I-II. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1982.
- Zygmunt Gloger: hasło „Encyklopedie polskie” w Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. II. Warszawa: Druk P. Laskauera i W.Babickiego, 1901, s. 130-135.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Joachim Lelewel – bibliografia osobowa w LitDok Bibliografia Historii Europy Środkowowschodniej, Instytut Herdera w Marburgu
- Lelewel – czyli przez Białystok do Wilna i Brukseli
- Kolekcja Joachima Lelewela w serwisie Polona.pl
|
|
- Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego
- Członkowie Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich
- Polscy historycy
- Członkowie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
- Członkowie rządów powstańczych (powstanie listopadowe)
- Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie
- Posłowie na Sejm Królestwa Polskiego (powstanie listopadowe)
- Powstańcy listopadowi internowani w Królestwie Prus
- Działacze polistopadowych organizacji rewolucyjnych i niepodległościowych
- Członkowie Towarzystwa Patriotycznego (powstanie listopadowe)
- Członkowie Komitetu Narodowego Polskiego (1831–1832)
- Członkowie Młodej Polski
- Polscy heraldycy
- Polscy slawiści
- Polscy numizmatycy
- Polscy bibliografowie
- Polscy tłumacze literatury islandzkiej
- Skazani na karę śmierci za udział w powstaniu listopadowym
- Sygnatariusze aktu detronizacji Mikołaja I Romanowa (1831)
- Wykładowcy Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego
- Wykładowcy Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego
- Wykładowcy Liceum Krzemienieckiego
- Polska szlachta
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Pochowani na Cmentarzu na Rossie w Wilnie
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Urodzeni w 1786
- Zmarli w 1861