Historická lesná úvraťová železnica
| Historyczna Leśna Kolej Nawrotowa Historická lesná úvraťová železnica (HLÚŽ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
3,4 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rozstaw szyn |
760 mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Lokomotywownia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lata budowy |
1916–1926 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok otwarcia |
1980 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Historická lesná úvraťová železnica (pol. Historyczna Leśna Kolej Nawrotowa[a]) – muzealna kolej wąskotorowa w regionie Kysuce w północno-wschodniej Słowacji, o rozstawie szyn 760 mm, działająca na odcinku dawnej Kysucko-Orawskiej Kolei Leśnej zbudowanej w latach 1916–1926. Na innym odcinku tej kolei działa muzealna Orawska Kolej Leśna (Oravská lesná železnica).
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1914 roku zrzeszenie właścicieli lasów obszaru dorzecza Białej Orawy (Komposesorat Orawski) oraz spółka akcyjna z Wiednia otrzymały niezależnie od siebie zezwolenia na budowę kolei leśnych na Orawie i w Kysucach[1]. Zezwolenie na przewozy zostało wydane odpowiednio 27 lipca i 15 października 1918 roku[1]. W latach 1925–1926 wybudowano odcinek o długości 10,5 km, łączący sieci kolei wąskotorowej na Orawie i w Kysucach, tworząc Kysucko-Orawską Kolej Leśną (Kysucko-oravská lesná železnica), z główną linią o długości 61 km z Łokczy po stronie orawskiej do Oszczadnicy, gdzie była skomunikowana z Koleją Koszycko-Bogumińską[1]. Budowa łącznicy wiązała się z koniecznością pokonania trudności technicznych związanych z podjazdem na stromy stok Beskidu, co rozwiązano za pomocą zastosowania nawrotów (nazywanych też pętlicami) na stacjach w Chmúra i na przełęczy Beskyd oraz trzech pomiędzy nimi[b]. Trawersując pokonywane wzniesienia, pociągi kolejki, to jadąc w przód, to w tył, na długości 1,5 km pokonywały po stronie kysuckiej różnicę wzniesień wielkości 217,69 metrów, przy pochyleniu dochodzącym do 73‰[1][2]. Stacja Beskyd, na wysokości 939 m n.p.m., stanowiła zarazem granicę między Kysucami a Orawą[1][2]. Łącznie z licznymi bocznicami, pod koniec lat 20. sieć sięgnęła maksymalnie długości ok. 110 km, przy długości głównej linii 61 km[1].
Po II wojnie światowej kolej upaństwowiono, a jej zarząd państwowej kolei leśnej mieścił się w Zákamenném[1]. W następnej dekadzie zwożenie drewna tym środkiem transportu przestało być opłacalne, a zastąpił je transport samochodowy. W styczniu 1969 roku władze czechosłowackie zdecydowały o likwidacji kolei do końca 1971 roku[3]. Przewozy zawieszono oraz rozpoczęto demontaż torów i infrastruktury. Dzięki protestom miłośników kolei i techniki, uratowano przed rozbiórką ośmiokilometrowy odcinek między Tanečníkiem (przysiółek Orawskiej Leśnej) a stacją Chmúrą, obejmujący część łącznika wybudowanego w 1926 roku, z najcenniejszym pod względem rozwiązań technicznych układem nawrotów[3]. Zachowany odcinek został w 1991 roku uznany za narodowy zabytek kultury Republiki Słowackiej jako zabytek techniki[4].
Zachowanie jako kolej turystyczna[edytuj | edytuj kod]
Od strony kysuckiej, w 1974 roku część kolei oddano Muzeum Kysuckiemu w Czadcy, które jednocześnie przystąpiło w tym roku do budowy w tym rejonie skansenu budownictwa ludowego – Muzeum Wsi Kysuckiej[3]. Zrekonstruowano rozebrany uprzednio odcinek o długości 2,7 km między stacjami Chmúra a Kubátkovia (w Vychylovce – części Nowej Bystrzycy)[3]. Techniczny ruch wznowiono 24 sierpnia 1980 roku, następnie organizowano na części linii między Kubátkovią a Muzeum Wsi Kysuckiej sporadyczne pociągi specjalne[3]. Po dofinansowaniu przez Ministerstwo Kultury Słowacji, na początku lat 90. zintensyfikowano prace nad udostępnieniem kolei do przewozów pasażerskich[3]. W 1991 roku kolejka turystyczna otrzymała nazwę Historycznej Leśnej Kolei Nawrotowej (Historická lesná úvraťová železnica), w skrócie HLÚŽ[4]. W latach 1991–1993 zbudowano parowozownię, będącą kopią parowozowni z poważskiej kolei leśnej[3]. Równocześnie między 1992 a 1994 rokiem z pomocą wojska słowackiego wykonano remont linii między Kubatkovią a Beskydem[3]. Pod zarządem Muzeum Kysuckiego znajduje się odcinek o długości 7,64 km od stacji Kubatkovią do przełęczy Beskyd[4].
Od 1995 roku rozpoczęto na HLÚŽ rozkładowy sezonowy ruch turystyczny w miesiącach od maja do października[4]. Turystyczne składy kursują na trasie Kubátkovia (Vychylovka) – skansen – Chmúra, wjeżdżając dalej tylko na fragment pierwszego trawersu[5]. W 2000 roku pożar uszkodził część taboru, głównie spalinowego[c].
Kolej posiada parowozy U34.901 z 1909 roku i większy U45.9 z 1916 roku (nie wszystkie sprawne w tym samym czasie), a także lokomotywy spalinowe[3][6].
Na odcinku orawskim część przejęło Muzeum Orawskie. Dopiero 31 maja 2008 wznowiono tam ruch pociągów turystycznych jako Orawska Kolej Leśna na odcinku Tanečník – Beskyd[7]. Na środkowym odcinku Chmúra – Beskyd pomiędzy koleją kysucką a orawską prowadzony był ruch drezynowy[7].
Tabor HLUŽ[edytuj | edytuj kod]
Czynny lub w naprawie[edytuj | edytuj kod]
- parowóz U34.901: produkcja MÁV, nr/rok: 2282/1909; moc 60 KM, tendrzak, układ osi C, poprzednio na Kolei Ciernohronskiej[3][7]
- parowóz U45.9: produkcja MÁV, nr/rok: 4281/1916; moc 80 KM, tendrzak, układ osi D, od początku na kolei orawskiej[7]
- lokomotywy spalinowe, w tym DH120-44[7]
Nieczynny[edytuj | edytuj kod]
- parowóz prod. ČKD, nr/rok: 2612/1948 (eksponat)[7]
- parowóz prod. Krauss-Maffei: 15791/1940 (eksponat Chmura)[7]
- parowóz prod. Henschel: 20615/1926 (eksponat do renowacji)[7]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Brak jest oficjalnego tłumaczenia nazwy na język polski, spotykane jest też tłumaczenie Muzealna Leśna Kolej Pętlicowa (Marek Malczewski. HLÚŽ – 10 lat temu. „Świat Kolei”. Nr 2/2012. s. 35.
- ↑ Rogoziński 1996 ↓, s. 31 określa zastosowane rozwiązania jako nawroty (również po słowacku: úvrať), a Garbacik 2012 ↓, s. 38 jako pętlice.
- ↑ O pożarze sprzed dwóch lat pisał w 2002 Rusak (Rusak 2002 ↓), natomiast Garbacik 2012 ↓, s. 39 podaje informacje o uszkodzeniu taboru spalinowego w pożarze drewnianego magazynu w 1988 roku. Brak jednak informacji o pożarze w artykule o kolejce z 1996 (Rogoziński 1996 ↓, s. 32)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Rogoziński 1996 ↓, s. 30-31.
- ↑ a b Garbacik 2012 ↓, s. 37.
- ↑ a b c d e f g h i j Rogoziński 1996 ↓, s. 32.
- ↑ a b c d Historická lesná úvraťová železnica. Kysucke muzeum. [dostęp 2023-03-30]. (słow.).
- ↑ Rusak 2002 ↓.
- ↑ Garbacik 2012 ↓, s. 39.
- ↑ a b c d e f g h Garbacik 2012 ↓, s. 38-39.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Roman Garbacik. Kysucko-Orawska Kolej Leśna. „Świat Kolei”. Nr 2/2012, 2012.
- Piotr Rogoziński. Historia kolei leśnej na Kysucach. „Świat Kolei”. Nr 1/1996, 1996.
- R. Rusak. Skansen Vychylovka. „Świat Kolei”. Nr 7/2002, s. 9, 2002.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Historická lesná úvraťová železnica. Kysucke muzeum. (słow.). – strona oficjalna