Piestrzennikowe
 Hydnora africana | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina |
piestrzennikowe |
| Nazwa systematyczna | |
| Hydnoroideae Walpers | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
Hydnora Thunb. (1775)[3] | |
| Zasięg | |
| |
Piestrzennikowe (Hydnoroideae) – podrodzina pozbawionych liści, bezzieleniowych roślin pasożytniczych z rodziny kokornakowatych (Aristolochiaceae). Należy do niej 10 gatunków z 2 rodzajów. Rodzaj piestrzennik (Hydnora) reprezentuje 7 gatunków spotykanych w południowej i tropikalnej Afryki, na Madagaskarze i na południowych krańcach Półwyspu Arabskiego. Trzy gatunki z rodzaju Prosopanche rosną w Ameryce Południowej i w Środkowej. Rośliny z rodzaju Hydnora nazywane są "najdziwniejszymi roślinami świata"[4]. O ich oryginalności świadczy to, że odkrywca rodzaju Hydnora uznał jego przedstawicieli za grzyby[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Organy podziemne
- Pozbawione liści organy podziemne składają się z rosnącego poziomo kanciastego lub okrągłego, mięsistego ryzomatoidu. Trudno określić, czy twór ten jest pędem czy korzeniem. Na kantach lub na całej powierzchni twór ten pokryty jest krótkimi brodawkami o skorkowaciałych wierzchołkach. Gdy roślina natrafia na korzeń rośliny żywicielskiej z brodawek wyrastają nierozgałęzione i cienkie korzenie-przyssawki wnikające w tkanki żywiciela[5].
- Kwiaty
- Okazałe lub średnich rozmiarów, wyrastają pojedynczo z wnętrza ryzomatoidu. Nad powierzchnię ziemi wystaje zwykle tylko górna część kwiatu – mięsiste wyrostki na szczycie listków okwiatu, osiągające do 30 cm długości. Rzadko kwiaty pozostają pod powierzchnią ziemi. Są promieniste i obupłciowe. Okwiat składa się z pojedynczego okółka 3–4 mięsistych i połączonych listków, najczęściej barwy czerwonobrązowej[5]. Poza tym białej, czerwonej, różowej lub brązowej[6]. U niektórych gatunków na wewnętrznej stronie listków okwiatu występują skierowane ku dołowi włoski[6]. Pręciki zwykle w takiej samej liczbie jak liczba listków okwiatu tj. 3-4 (rzadko 5) tworzą zwykle jeden okółek. U roślin z rodzaju Hydnora pręciki mają postać guzowatych narośli pokrytych rurowatymi, ciasno ułożonymi, krętymi zgrubieniami, w których powstaje pyłek wytwarzany w wielkich ilościach. W przypadku rodzaju Prosopanche tak ukształtowane pręciki tworzą stożek, wokół którego dodatkowo znajduje się okółek prątniczków. Słupek jest dolny z pojedynczą komorą utworzoną z trzech (rzadziej czterech) owocolistków. Łożysko zawiera bardzo liczne zalążki zanurzone w jego tkance. U rodzaju Hydnora łożysko ma kształt szyszkowaty, u Prosopanche ma postać szerokich listew[5]. Pojedyncza szyjka słupka zakończona jest główkowatym znamieniem[4].
-
Kwiat Hydnora johannis -
Kwiaty Hydnora triceps -
Kwiat Prosopanche americana – widoczny stożek zrośniętych pręcików
- Owoc
- Podczas dojrzewania wypełniające wnętrze zalążni tkanki łożyska rozpuszczają się tworząc papkowatą masę. Owocnia zawsze mniej lub bardziej drewnieje[6]. Powstają duże, jagodowe owoce (u niektórych gatunków torebki[6]) zawierające wiele (czasem nawet powyżej 35 tysięcy[2]) drobnych nasion[4]. Nasiona okryte są twardymi łupinami nasiennymi, pod którymi znajdują się: obielmo, bielmo i niezróżnicowany zarodek[5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Rośliny z tej rodziny pasożytują na korzeniach innych roślin, przy czym niektóre gatunki specjalizują się w określonych gatunkach żywicieli. Przedstawiciele rodzaju Hydnora pasożytują najczęściej na akacjach i wilczomleczach. Żywicielami roślin z rodzaju Prosopanche są najczęściej drzewa z rodzaju jadłoszyn (Prosopis)[5]. Kwiaty zapylane są przez muchówki i chrząszcze, najczęściej omarlicowate. Wabione są one zapachem padliny oraz obficie zgromadzonymi białkami i tłuszczami w tkankach po wewnętrznej stronie zmięśniałego okwiatu. Wąskie szczeliny między listkami okwiatu osłonięte są włoskami co utrudnia wyjście owadom z kwiatu. Wydostają się one dopiero wówczas, gdy włoski więdną[5]. W kwiatach roślin z rodzaju Prosopanche i niektórych z rodzaju Hydnora stwierdzono także termogenezę. U Hydnora triceps kwiaty i owoce rozwijają się pod powierzchnią gruntu. Nasiona rozsiewane są przez ssaki[2]. Owoce rodzaju Hydnora wykopywane i spożywane są przez małpy, szakale i jeżozwierze. Owoce Prosopanche są chętnie zjadane przez pancerniki[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów sprawiła, że systematycy bardzo rozmaicie sytuowali tę grupę roślin. W systemie Cronquista (1981) Hydnoraceae zaliczane były do bukietnicowców Rafflesiales. W systemie Takhtajana (1997) i Reveala umieszczane były w monotypowym rzędzie Hydnorales obok Rafflesiales[4]. Dopiero w początkach XXI wieku dzięki badaniom molekularnym odkryto ich filogenetyczną przynależność do pieprzowców (Piperales)[7]. Do systemu APG III (2009) włącznie rodzaj klasyfikowany był w obrębie rodziny piestrzennikowatych Hydnoraceae w obrębie pieprzowców. W systemie APG IV (2016) rodzina ta włączona została do kokornakowatych (Aristolochiaceae) jako klad (w randze podrodziny Hydnoroideae Walpers) siostrzany dla podrodziny Aristolochioideae Link.[2]
- rodzaj: Hydnora Thunb. – piestrzennik[8]
- rodzaj: Prosopanche de Bary
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Owoce roślin z rodzaju piestrzennik w miejscach masowego występowania bywają wykorzystywane jako pasza dla świń[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-12-27] (ang.).
- ↑ James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. University of Maryland, 2010. [dostęp 2010-12-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 169. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f g h i Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 390-391, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ a b c d L. Watson, M. J. Dallwitz: Hydnoraceae. [w:] The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval [on-line]. [dostęp 2010-12-27]. (ang.).
- ↑ Nickrent D. L. i in. 2002. Molecular data place Hydnoraceae with Aristolochiaceae. American J. Bot. 89
- ↑ Nazwa polska według Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900.