Józef Półćwiartek

Józef Półćwiartek

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	25 marca 1935 Sarzyna
doktor habilitowany nauk historycznych
Specjalność: historia nowożytna
Alma Mater	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Doktorat	1966 – historia Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Habilitacja	1973 – historia Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie
nauczyciel akademicki
Prorektor ds. nauki i współpracy z zagranicą
Uczelnia	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie
Odznaczenia

Józef Półćwiartek (ur. 25 marca 1935 w Sarzynie koło Leżajska) – polski historyk regionalista i pedagog, pracownik Uniwersytetu Rzeszowskiego, prorektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX w.

Życiorys

Pochodzi z wielodzietnej rodziny chłopskiej. Jego ojciec Marek był działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, żołnierzem Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej.

Ukończył szkołę podstawową w Sarzynie i Państwowe Liceum Pedagogiczne w Rzeszowie. Jako licealista założył i prowadził w 1951–53 Zespół Samokształceniowy „Filomaci”, za co został wraz z kolegami aresztowany dwa miesiące przed maturą przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, a następnie skazany na dwa lata i trzy miesiące pozbawienia wolności (zwolniony w 1954) .

Od 1957 studiował historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, gdzie przygotował na seminarium Adama Przybosia i obronił w 1961 pracę magisterską pod tytułem Starostwo leżajskie w XVII i XVIII w.. W 1961–63 pracował w Szkole Podstawowej nr 1 w Leżajsku i krótko w Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego w Leżajsku. W marcu 1963 jako urlopowany nauczyciel znalazł się w pierwszej grupie przyjętych na studia doktoranckie z historii na WSP w Krakowie, gdzie jego promotorem był ponownie Adam Przyboś. Uzyskał doktorat w 1966 na podstawie rozprawy Położenie ludności wiejskiej w starostwie leżajskim od połowy XVI do XVII wieku, zrecenzowanej przez Józefa Bursztę i Maurycego Horna i opublikowanej jako monografia w 1972.

Po doktoracie pracownik Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, gdzie w 1974 został pierwszym kierownikiem utworzonego wówczas Zakładu Historii. Zakład rozwinął planowe badania historii regionalnej Polski południowo-wschodniej oraz pogranicza polsko-ukraińskiego i polsko-słowackiego, nawiązując trwałą współpracę międzynarodową z pobliskimi zagranicznymi ośrodkami naukowymi . Półćwiartek uzyskał stopień doktora habilitowanego w 1973 i stanowisko docenta w 1975.

W latach 80. Półćwiartek pełnił obowiązki prorektora ds. nauczania i współpracy zagranicznej , był też później opiekunem utworzonego przy WSP w 1983 Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Rzeszowie. Od 1990 na stanowisku profesora. Był prodziekanem Wydziału Socjologiczno-Historycznego WSP w Rzeszowie i od 2001 Uniwersytetu Rzeszowskiego. Przeszedł na emeryturę w 2010 .

Członek Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i Międzynarodowej Komisji Historycznej Polsko-Ukraińskiej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN. Wiceprzewodniczący Prezydium Rady Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego .

Odznaczony za działalność dydaktyczną i naukową Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2002), Złotym Krzyżem Zasługi (1984), Medalem 40-lecia Polski Ludowej (1984), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1978), Krzyżem Więźnia Politycznego 1939–1956 (2000), Złotą Odznaką ZNP (1977) i Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1982) . Honorowy Obywatel Miasta Leżajska (1979) oraz Miasta i Gminy Nowa Sarzyna (2005), Zasłużony dla Miasta i Gminy Kolbuszowa, Honorowy Członek Towarzystwa Miłośników Ziemi Leżajskiej (2009) .

W Muzeum Ziemi Leżajskiej znajduje się przekazana przez Józefa Półćwiartka w 2010 biblioteka poświęcona historii regionalnej Polski południowo-wschodniej od średniowiecza do współczesności, ze szczególnym uwzględnieniem Leżajska i historycznego starostwa leżajskiego, a także obszaru Puszczy Sandomierskiej i Rusi Czerwonej. Zbiór tworzy około 3000 jednostek inwentarzowych, wśród nich rękopisy sięgające początku XVII w., starodruki, mapy, fotografie, szkice oraz prace doktorskie i magisterskie . Archiwum Państwowe w Przemyślu przechowuje natomiast od 2015 korespondencję, zbiory dokumentowe dotyczące działalności własnej i rodzinnej oraz pamiętnik Józefa Półćwiartka z lat 1958–2012 liczący 2200 kart.

Główne prace

• Położenie ludności wiejskiej starostwa leżajskiego w XVI–XVIII wieku, PWN, Kraków 1972
• Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańszczyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI–XIX wieku, Rzeszów 1974
• (red.) Puszcza Sandomierska wczoraj i dziś. Zbiór rozpraw i artykułów, Towarzystwo Przyjaciół Regionu Lasowiackiego, Rzeszów 1980
• (z Marią Ślęk-Półćwiartek) Zarys dziejów wsi Tyniowice koło miasta Pruchnika, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 2013
• Dzienne zapisy ze stanu wojennego w Polsce (13 XII 1981–22 VII 1983). Fragmenty obszernego pamiętnika z lat 1958–2012 profesora Uniwersytetu Rzeszowskiego, Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 2014
• (z Marią Ślęk-Półćwiartek i Jarosławem Giemzą) Parochia ruska we wsi Tyniowice eparchii przemyskiej w XIV–XX wieku, Libra, Rzeszów 2022

Bibliografia

• FeliksF. Kiryk FeliksF., ZbigniewZ. Tabaka ZbigniewZ., Katedry historyczne, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, 18, 1965, s. 171–189 .
• CzesławC. Majorek CzesławC., ZygmuntZ. Ruta ZygmuntZ., ZbigniewZ. Tabaka ZbigniewZ., Katedry historyczne w latach 1961–1971, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie”, 46, 1973, s. 109–130 .
• PawełP. Grata PawełP., MarianM. Stolarczyk MarianM., JerzyJ. Kuzicki JerzyJ., Wstęp, [w:] Z dziejów regionów Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX w. PawełP. Grata, MarianM. Stolarczyk, JerzyJ. Kuzicki (red.), Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski, 2008, ISBN 978-83-7338-340-1 .
• Anna D.A.D. Ordyczyńska Anna D.A.D., Półćwiartek Józef, [w:] Sylwetki Leżajszczan, 21 kwietnia 2015 .
• ZdzisławZ. Konieczny ZdzisławZ., Historyk Józef Półćwiartek. Zarys dziejów życia i pracy twórczej, Przemyśl: Archiwum Państwowe w Przemyślu, 2006, ISBN 978-83-88172-20-5 .brak strony (książka)
• Wierny swemu dziedzictwu. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Józefowi Półćwiartkowi, BeataB. Lorens, StanisławS. Nabywaniec, SławomirS. Zabraniak (red.), Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2010, ISBN 978-83-7338-589-4 .brak strony (książka)