Kolbuszowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Kolbuszowa
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Ilustracja
Kolbuszowa rynek – studnia miejska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  podkarpackie
Powiat kolbuszowski
Gmina Kolbuszowa
Prawa miejskie 1690
Burmistrz Jan Zuba
Powierzchnia 7,49 km²
Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość
8732[1]
1197,9 os./km²
Strefa numeracyjna +48 17
Kod pocztowy 36-100, 36-101, 36-102[2]
Tablice rejestracyjne RKL
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa
Mapa konturowa gminy Kolbuszowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego
Mapa konturowa powiatu kolbuszowskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Ziemia50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
TERC (TERYT) 1806024
SIMC 0974392[3]
Urząd miejski
ul. Obrońców Pokoju 21
36-100 Kolbuszowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim[3][4]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kolbuszowa.

Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski[5]. Położona była w powiecie pilzneńskim w województwie sandomierskim[6]. Uzyskała lokację miejską w 1690 roku[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim).

Przez miejscowość przechodzi linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową Kolbuszowa.

Według danych GUS z 30 czerwca 2020 r. miasto liczyło 8973 mieszkańców[8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Starostwo Powiatowe w Kolbuszowej

Nazwa miejscowości pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski[9] (Kolbe, Kolbusz)[10]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.

Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł ważny szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, natomiast przynależność kościelna to diecezja krakowska, zaś po 1786 r. należała do diecezji tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto stało się częścią Austrii, a w nowym podziale administracyjnym należało do cyrkułu rzeszowskiego. W 1867 r. Kolbuszowa stała się miastem powiatowym.

W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”[11] Tutaj odbywała się słynna transakcja kolbuszowska zakończona konstytucją sejmową z 1766 roku.

Miejscowość słynna była z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestaje się rozwijać[12].

5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów-Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919[13].

9 września 1939 roku 4 Batalion Forteczny por. Andrzeja Krawca i część Batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około 100 żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków[14].

Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie / Pustkowie. Miasto zostało wyzwolone przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy radzieckich postawiono na rynku Pomnik Wdzięczności)[15]. Przed wkroczeniem wojsk radzieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie – zginęło kilkudziesięciu partyzantów.

W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe ze wszystkimi większymi ośrodkami miejskimi w Polsce łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.

1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie stała się stolicą powiatu kolbuszowskiego.

Historia Żydów w Kolbuszowej[edytuj | edytuj kod]

Pierwsi Żydzi osiedlali się tutaj w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców miasta. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.

W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua).

We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli tutaj getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie.

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Kultury Ludowej[edytuj | edytuj kod]

Skansen – Muzeum Kultury Ludowej
 Osobny artykuł: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.

W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku. Zlokalizowany jest on głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski[16]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje[17].

Pozostałe[edytuj | edytuj kod]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Kolbuszowej w 2014 roku[18].

Piramida wieku Kolbuszowa.png

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

W granicach miasta znajdują się trzy jednostki podziału administracyjnego, mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, nie posiadając innych nazw własnych[19].

Granice miasta Kolbuszowa

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Przedszkola

  • Przedszkole Publiczne nr 1
  • Przedszkole Publiczne nr 2
  • Przedszkole Publiczne nr 3
  • Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. K. K. Baczyńskiego

Szkoły gimnazjalne

  • Gimnazjum nr 1 im. 11 Listopada
  • Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II

Szkoły ponadgimnazjalne

  • Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
  • Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
  • Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
  • Centrum Kształcenia Zawodowego

Szkoły policealne i wyższe

Szkoły muzyczne

  • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia

Szkoły specjalne

  • Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
    • Szkoła Podstawowa Specjalna
    • Gimnazjum Specjalne
    • Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół katolicki[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:

Kościoły[edytuj | edytuj kod]

Kaplice[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]

  • zbór Kolbuszowa[20]

Cmentarze[edytuj | edytuj kod]

Miasto posiada cztery cmentarze:

Media[edytuj | edytuj kod]

W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:

Kluby sportowe[edytuj | edytuj kod]

  • KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
  • Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
  • Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka[22]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa[23])
  • UKS Fregata – pływanie
  • LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
  • Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
  • Kolbuszowski Klub Nordic Walking
  • Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
  • Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
  • Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
  • Uczniowski Klub Sportowy TIKI TAKA Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne
Zmodernizowana stacja kolejowa w Kolbuszowej

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.

W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski[24]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni[25].

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Dworzec w Kolbuszowej podczas przebudowy (listopad 2021)

Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.

Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]

Mapa przystanków miejskich w Kolbuszowej

Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:

  • dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),

oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżająca przez:

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast[27]:

Sąsiednie miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Kolbuszowa[edytuj | edytuj kod]

Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Gmina w liczbach (stan w dn. 31.12.2020). kolbuszowa.pl. [dostęp 2021-03-13].
  2. ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych.
  3. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  4. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ Norman Davies: Boże igrzysko. Historia Polski, tłum. Elżbieta Tabakowska. Znak, Kraków 1999, s. 252. ISBN 83-7006-911-8.
  6. ↑ Stefan Sienicki: Meble kolbuszowskie. Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, Warszawa 1936, s. 125.
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
  8. ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-10-09].
  9. ↑ Historia Kolbuszowej. kolbuszowa.pl. [dostęp 2016-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-03)].
  10. ↑ Parafia Kolegiacka Wszystkich Świętych w Kolbuszowej w latach 1510–2010. Kolbuszowska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2015-01-18].
  11. ↑ Z geografii Galicji, Słowo Polskie 1914 nr 460.
  12. ↑ Tamże.
  13. ↑ Ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów-Sandomierz. (Dz.U. z 1919 r. nr 63, poz. 370).
  14. ↑ Marian Porwit „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”, Wyd. Czytelnik Warszawa 1983, tom 2, strona 465.
  15. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 624.
  16. ↑ Kilka słów o skansenie. Muzeum Kultury Ludowej. [dostęp 2016-03-18].
  17. ↑ Kamil Janicki, Podróż na wschód: Kolbuszowa, „Histmag.org”, 20.07.08.
  18. ↑ Kolbuszowa w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  19. ↑ Pro3W Sp., Gmina – Zarządy osiedli – KOLBUSZOWA, kolbuszowa.pl [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
  20. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  21. ↑ a b Prasa na terenie powiatu kolbuszowskiego (pol.). Powiat kolbuszowski. [dostęp 2021-03-22].
  22. ↑ Klasa okręgowa 2017/2018, grupa: Dębica, 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
  23. ↑ I liga kobiet 2017/2018, grupa: południowa, 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
  24. ↑ Korso Kolbuszowskie 2018.
  25. ↑ Tak wygląda mała obwodnica Kolbuszowej i Weryni, korsokolbuszowskie.pl, 11 października 2019 [dostęp 2019-10-11].
  26. ↑ Gaśnie miejska komunikacja w Kolbuszowej | Super Nowości, supernowosci24.pl [dostęp 2017-03-20] (pol.).
  27. ↑ Miasta partnerskie. kolbuszowa.pl. [dostęp 2016-08-17].
  28. ↑ Honorowi Obywatele (pol.). kolbuszowa.pl. [dostęp 2020-07-08].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta województwa podkarpackiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa podkarpackiego

Gmina Kolbuszowa
Miasto
Wsie
Dawne wsie
Integralne
części wsi
  • Borek
  • Brzezówka
  • Brzeziny
  • Budy
  • Dubas
  • Dworskie Pola
  • Dworzysko
  • Dymarka
  • Karczunki
  • Kąty
  • Kmiecie
  • Koło Leśnictwa
  • Kolonia
  • Łąki
  • Leszcze
  • Majdan (Kupno)
  • Majdan (Widełka)
  • Mała Widełka
  • Malców
  • Mikoska
  • Pod Hutą
  • Podlesie (Przedbórz)
  • Podlesie (Werynia)
  • Przymiarki
  • Rejowiec
  • Stare Poręby
  • Strona Majdańska
  • Strona Mielecka
  • Tatary
  • Wielka Widełka
  • Wójków
  • Wola Domatkowska
  • Za Górami
  • Zabłocie
  • Zagórze
  • Zagranica
  • Zagrody
  • Zalesie
  • Zarzecze

Herb gminy Kolbuszowa

Powiat kolbuszowski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

POL powiat kolbuszowski COA.svg

Powiat kolbuszowski (1920–39 i 1945–75) (► II RP)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39[A] i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39[A], 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
  1. ↑ a b c d e podczas okupacji 1939–45 większość gmin powiatu zniesiono kosztem utworzenia obszarów specjalnych; jedynie miasta Kolbuszowa i Sokołów oraz gminę Sokołów włączono do Landkreis Reichshof (dystrykt krakowski, GG)
Powiat rzeszowski (1920–1975) (► II RP) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Wiejskie[A]
  1. ↑ kursywą opisano jednostki utworzone przez władze hitlerowskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolbuszowa&oldid=65277369”