Kolbuszowa
50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
.jpg) Kolbuszowa rynek – studnia miejska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Grzegorz Romaniuk[1] | ||||
| Powierzchnia |
7,98[2] km² | ||||
| Populacja (31.12.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 17 | ||||
| Kod pocztowy |
36-100, 36-101, 36-102[4] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RKL | ||||
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego  | |||||
| 50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1806024 | ||||
| SIMC |
0974392[5] | ||||
Urząd miejski ul. Obrońców Pokoju 2136-100 Kolbuszowa | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim[5][6]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej.
Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski[7].
Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim). Prowadzi przezeń linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową.
Miasto ma 8394 mieszkańców (31 grudnia 2024)[3].
_-_DSC04617_v3.jpg)
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski[8] (Kolbe, Kolbusz)[9]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.
Dawniej w powiecie pilzneńskim województwa sandomierskiego[10]. Lokowana w 1690 roku[11]. W latach 1975–1998 w województwie rzeszowskim.
Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, kościelnie zaś do diecezji krakowskiej, a po 1786 r. – tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto przypadło Austrii, w cyrkule rzeszowskim. W 1867 r. Kolbuszowa została miastem powiatowym.
W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”[potrzebny przypis]
Doszło w niej do transakcji kolbuszowskiej zakończonej konstytucją sejmową z 1766 roku[12].
Miejscowość była znana z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestała się rozwijać[12].
5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów – Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919[13].
W 1938 na burmistrza został wybrany Wiktor Winiarski[14].
9 września 1939 roku 4 batalion forteczny por. Andrzeja Krawca i część batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około stu żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków[15].
Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie–Pustkowie. Miasto zostało zdobyte przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy sowieckich postawiono na rynku pomnik wdzięczności)[16]. Przed wkroczeniem wojsk sowieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie, zginęło kilkudziesięciu partyzantów.
W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa[17]. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby[18] i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe z większymi ośrodkami miejskimi, łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.
1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie została siedzibą powiatu kolbuszowskiego.
Na początku 2025 roku wyszła inicjatywa radnego miejskiego, mająca na celu poszerzenie granic miasta o część Kolbuszowej Górnej, część Kolbuszowej Dolnej, część Nowej Wsi i całą miejscowość Brzezówka[19]
Historia Żydów w Kolbuszowej
[edytuj | edytuj kod]Pierwsi Żydzi osiedlali się w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.
W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua). We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie. Świadectwem żydowskiej przeszłości miasta pozostał miejscowy kirkut.
Atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Muzeum Kultury Ludowej
[edytuj | edytuj kod]
W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku, zlokalizowany głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski[20]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje[21].
Pozostałe
[edytuj | edytuj kod]- Kolegiata Wszystkich Świętych w Kolbuszowej,
- Kaplica grobowa rodziny Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej),
- Cmentarz żydowski w Kolbuszowej (kirkut),
- Rynek – zrewitalizowany w 2012 roku (wschodnia ściana została spalona podczas II wojny światowej) z zabytkową studnią pośrodku,
- Pałac Tyszkiewiczów w pobliskiej Weryni,
- Oficyna pałacowa, pozostałość po pałacu Lubomirskich, zrujnowanym przez Rosjan podczas konfederacji barskiej,
- Synagoga w Kolbuszowej,
- zabytkowy Budynek Kasy Zaliczkowej.
- Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Miasto podzielone jest na trzy jednostki mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, bez nazw własnych[22].
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Przedszkola
- Przedszkole Publiczne nr 1[23]
- Przedszkole Publiczne nr 2[24]
- Przedszkole Publiczne nr 3[25]
- Przedszkole Niepubliczne pw. św. Józefa[26]
- Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”[26]
- Niepubliczne Przedszkole im. Marii Montessori[26]
- Niepubliczne Przedszkole Językowe "Happy Kids"[26]
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza[27]
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. K.K. Baczyńskiego[28]
Szkoły ponadpodstawowe
- Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara[29]
- Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.[30]
- Technikum
- Szkoła branżowa 1 stopnia
- Centrum Kształcenia Zawodowego[31]
Szkoły muzyczne
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia[32]
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Kościół katolicki
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:
Kościoły
[edytuj | edytuj kod]- Kościół pw. Wszystkich Świętych w Kolbuszowej (Kolegiata)
- Kościół pw. Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
Kaplice
[edytuj | edytuj kod]- Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej)
- Kaplica Sióstr Służebniczek pw. św. Józefa
Cmentarze
[edytuj | edytuj kod]W mieście są cztery cmentarze:
- przy ulicy Narutowicza, parafii Wszystkich Świętych
- przy ulicy Świętego Brata Alberta, parafii św. Brata Alberta
- przy ulicy Krakowskiej, cmentarz żydowski (kirkut)
Media
[edytuj | edytuj kod]W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:
- „Przegląd Kolbuszowski” – miesięcznik[33]
- „Korso Kolbuszowskie” – tygodnik, prowadzący serwis informacyjny korsokolbuszowskie.pl[33]
Kluby sportowe
[edytuj | edytuj kod]- KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
- Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
- Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka[34]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa[35])
- UKS Fregata – pływanie
- LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
- Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
- Kolbuszowski Klub Nordic Walking
- Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
- Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
- Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
- Uczniowski Klub Sportowy Tiki Taka Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne
Transport
[edytuj | edytuj kod]Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.
- 987 – połączenie z Sędziszowem Małopolskim
- 875 – połączenie z miastami: Mielec, Sokołów Małopolski, Leżajsk
- 9 – połączenie z miastami: Rzeszów, Tarnobrzeg, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Iłża, Skaryszew, Radom
- E371 – połączenie z miastami: Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Rzeszów, Barwinek, Svidník, Giraltovce, Preszów.
W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski[36]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni[37].
_(maj_2022).jpg)
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]
Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:
- dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),
oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżającej przez:
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]Kolbuszowa współpracuje z siedmioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast[39]:
Ploërmel (Francja)
Apensen (Niemcy)
Cobh (Irlandia)
Cassino (Włochy)
Stary Sambor (Ukraina)
Mátészalka (Węgry)- Kamieniec Podolski (Ukraina)
Sąsiednie miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Kolbuszowa
[edytuj | edytuj kod]Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej[40].
- Paul Anselin
- gen. Bronisław Kwiatkowski
- Stanisław Mazan
- ks. bp Kazimierz Górny
- prof. UR Marek Koziorowski
- Joanna Zioło
- Zbigniew Chmielowiec
- Jan Zuba[41]
- ks. Sławomir Zych[41]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kamil Ząbczyk: Grzegorz Romaniuk oficjalnie burmistrzem Kolbuszowej. "Jestem do waszej dyspozycji". Korso Kolbuszowskie, 6 maja 2024. [dostęp 2024-05-06].
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ a b GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 31.12) [online], stat.gov.pl [dostęp 2025-07-09].
- ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych.
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Norman Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, Elżbieta Tabakowska (tłum.), Kraków: Znak, 1999, s. 252, ISBN 83-7006-911-8.
- ↑ Historia Kolbuszowej. Kolbuszowa. [dostęp 2016-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-03)].
- ↑ Wojciech Mroczka: Geneza i początki parafii. W: ks. Sławomir Zych (red.): Parafia Kolegiacka Wszystkich Świętych w Kolbuszowej w latach 1510–2010. Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kolbuszowej, 2010, s. 21. ISBN 978-83-60944-19-6. [dostęp 2024-02-02].
- ↑ Stefan Sienicki, Meble kolbuszowskie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, 1936, s. 125.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
- ↑ a b Z geografji Galicji. „Słowo Polskie”. 460, s. 4, 1914-10-14. Lwów. (pol.).
- ↑ Ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów – Sandomierz. (Dz.U. z 1919 r. nr 63, poz. 370).
- ↑ Nowy burmistrz w Kolbuszowej. „Wschód”. Nr 80, s. 6, 10 kwietnia 1938.
- ↑ Marian Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, t. 2, Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 465.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, s. 624, ISBN 83-217-2709-3.
- ↑ Janusz Skowroński. Dzieje powstania linii kolejowej Rzeszów - Kolbuszowa - Dęba - Rozalin. „Rocznik Kolbuszowski”, s. 103, 1986. Regionalne Towarzystwo Kultury im. J. M. Goslara w Kolbuszowej. ISSN 0860-4584. (pol.).
- ↑ Janusz Skowroński. Dzieje powstania linii kolejowej Rzeszów - Kolbuszowa - Dęba - Rozalin. „Rocznik Kolbuszowski”, s. 105, 1986. Regionalne Towarzystwo Kultury im. J. M. Goslara w Kolbuszowej. ISSN 0860-4584. (pol.).
- ↑ Jakub Szypuła, Rozszerzenie granic Kolbuszowej to krok ku rozwojowi i poprawie jakości życia mieszkańców [SZKLANYM OKIEM] [online], Kolbuszowa Lokalnie, 31 grudnia 2024 [dostęp 2025-02-02].
- ↑ Kilka słów o skansenie. Muzeum Kultury Ludowej. [dostęp 2016-03-18].
- ↑ Kamil Janicki, Podróż na wschód: Kolbuszowa [online], Histmag, 20 lipca 2008.
- ↑ Pro3W, Gmina – Zarządy osiedli – Kolbuszowa [online], Kolbuszowa [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
- ↑ Przedszkole Publiczne nr 1 w Kolbuszowej [online], BIP Kolbuszowa [dostęp 2023-05-15].
- ↑ Publiczne Przedszkole nr 2 w Kolbuszowej, ul. Obrońców Pokoju 11 [online] [dostęp 2023-05-15].
- ↑ Przedszkole Publiczne nr 3 w Kolbuszowej [online], BIP Kolbuszowa, 12 czerwca 2014 [dostęp 2023-05-15].
- ↑ a b c d Jednostki oświaty [online], Gmina Kolbuszowa [dostęp 2025-04-17].
- ↑ Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Henryka Sienkiewicza w Kolbuszowej [online] [dostęp 2023-05-15].
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Kolbuszowej [online] [dostęp 2023-05-15].
- ↑ Kontakt [online], Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara w Kolbuszowej [dostęp 2025-04-17].
- ↑ Organizacja Zespołu Szkół, [w:] Statut Zespołu Szkół Technicznych, 2020, s. 6.
- ↑ Centrum Kształcenia Praktycznego [online], bip.powiat.kolbuszowa.pl [dostęp 2025-04-17].
- ↑ Podstawowe informacje [online], Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia w Kolbuszowej [dostęp 2025-04-17].
- ↑ a b Prasa na terenie powiatu kolbuszowskiego. Powiat kolbuszowski. [dostęp 2021-03-22]. (pol.).
- ↑ Klasa okręgowa 2017/2018, grupa: Dębica [online], 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
- ↑ I liga kobiet 2017/2018, grupa: południowa [online], 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
- ↑ Korso Kolbuszowskie 2018.
- ↑ Tak wygląda mała obwodnica Kolbuszowej i Weryni [online], korsokolbuszowskie.pl, 11 października 2019 [dostęp 2019-10-11].
- ↑ Paweł Galek, Gaśnie miejska komunikacja w Kolbuszowej [online], supernowosci24.pl, 3 lutego 2015 [dostęp 2017-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-20] (pol.).
- ↑ Miasta partnerskie. Kolbuszowa. [dostęp 2025-06-28].
- ↑ Honorowi Obywatele. Kolbuszowa. [dostęp 2020-07-08]. (pol.).
- ↑ a b Kamil Ząbczyk, Radni zdecydowali. Jan Zuba i ks. Sławomir Zych honorowymi obywatelami miasta [online], Korso Kolbuszowskie, 2 maja 2025 [dostęp 2025-05-02].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kolbuszowa 1., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 259.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Przysiółki wsi |
