Kolbuszowa

Kolbuszowa
Kolbuszowa rynek – studnia miejska
Herb Kolbuszowej Flaga Kolbuszowej
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	kolbuszowski
Gmina	Kolbuszowa gmina miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1700
Burmistrz	Jan Zuba
Powierzchnia	7,49 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	9188 1 157,2 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 17
Kod pocztowy	36-100
Tablice rejestracyjne	RKL
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Kolbuszowa
Położenie na mapie Polski Kolbuszowa
50°14′39″N 21°46′30″E
TERC (TERYT)	1806024
SIMC	0974392
Urząd miejski ul. Obrońców Pokoju 21 36-100 Kolbuszowa
Strona internetowa

Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim, położone nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kolbuszowa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa rzeszowskiego.

Kolbuszowa leży na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim).

Przez miasto przechodzi linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową Kolbuszowa.

Według danych UM Kolbuszowa z 31 grudnia 2017 r. miasto liczyło 9033 mieszkańców.

Historia

Starostwo Powiatowe w Kolbuszowej

Nazwa miejscowości pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski (Kolbe, Kolbusz). Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.

Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł ważny szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, natomiast przynależność kościelna to diecezja krakowska, zaś po 1786 r. należała do diecezji tarnowskiej. W okresie zaborów należała do cyrkułu rzeszowskiego, a od 1867 r. stała się miastem powiatowym.

W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.” Tutaj odbywała się słynna transakcja kolbuszowska zakończona konstytucją sejmową z 1766 roku.

Miejscowość słynna była z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestaje się rozwijać.

9 września 1939 roku 4 Batalion Forteczny por. Andrzeja Krawca i część Batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około 100 żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków.

Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie / Pustkowie. Miasto zostało wyzwolone przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy radzieckich postawiono na rynku Pomnik Wdzięczności). Przed wkroczeniem wojsk radzieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie – zginęło kilkudziesięciu partyzantów.

W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe ze wszystkimi większymi ośrodkami miejskimi w Polsce łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.

1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie stała się stolicą powiatu kolbuszowskiego.

Historia Żydów w Kolbuszowej

Pierwsi Żydzi osiedlali się tutaj w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców miasta. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.

W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua).

We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli tutaj getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie.

Atrakcje turystyczne

Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej

Skansen – Muzeum Kultury Ludowej

W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 r. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje.

Pozostałe

• Kolegiata Wszystkich Świętych w Kolbuszowej,
• Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej),
• Cmentarz żydowski w Kolbuszowej – (Kirkut),
• Rynek – zrewitalizowany w 2012 roku (wschodnia ściana została spalona podczas II wojny światowej) z zabytkową studnią pośrodku,
• Pałac Tyszkiewiczów w pobliskiej Weryni,
• Pozostałości po pałacu Lubomirskich (zrujnowanym przez Rosjan podczas konfederacji barskiej),
• Synagoga w Kolbuszowej.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Kolbuszowej w 2014 roku.
  

Podział administracyjny

W granicach miasta znajdują się 3 jednostki podziału administracyjnego, mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, nie posiadając innych nazw własnych.

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Publiczne nr 1
• Przedszkole Publiczne nr 2
• Przedszkole Publiczne nr 3
• Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. K. K. Baczyńskiego

Szkoły gimnazjalne

• Gimnazjum nr 1 im. 11 Listopada
• Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
• Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
• Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
• Centrum Kształcenia Zawodowego

Szkoły policealne i wyższe

• Mielecka Szkoła Biznesu w Kolbuszowej
• Uniwersytet Rzeszowski – Pozawydziałowy Zamiejscowy Instytut Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych

Szkoły muzyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia

Szkoły specjalne

• Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
  • Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Gimnazjum Specjalne
  • Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy

Religia

Parafie rzymskokatolickie

Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:

• Parafia Wszystkich Świętych w Kolbuszowej
• Parafia Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej

Kaplice

• Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej)
• Kaplica Matki Bożej Częstochowskiej w Kolbuszowej Dolnej
• Kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Brzezówce koło Kolbuszowej
• Kaplica Sióstr Służebniczek pw. św. Józefa

Pozostałe świątynie

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

Cmentarze

Miasto posiada cztery cmentarze:

• przy ulicy Narutowicza, parafii Wszystkich Świętych

• przy ulicy Świętego Brata Alberta, parafii Świętego Brata Alberta

• przy ulicy Sokołowskiej, cmentarz komunalny
• przy ulicy Krakowskiej, cmentarz żydowski – (Kirkut)

Kluby sportowe

• KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
• Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
• Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa)
• UKS Fregata - pływanie
• LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
• Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
• Kolbuszowski Klub Nordic Walking
• Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
• Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
• Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
• Uczniowski Klub Sportowy TIKI TAKA Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne

Transport

Zmodernizowana stacja kolejowa w Kolbuszowej

Transport drogowy

Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.

• 987 – połączenie z Sędziszowem Małopolskim

• 875 – połączenie z miastami: Mielec, Sokołów Małopolski, Leżajsk

• 9 – połączenie z miastami: Rzeszów, Tarnobrzeg, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Iłża, Skaryszew, Radom

• E371 – połączenie z miastami: Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Rzeszów, Barwinek, Svidník, Giraltovce, Preszów.
• Bezpośrednio do Kolbuszowej można dojechać także autostradą A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej).

Transport kolejowy

Budynek dworca PKS i PKP

Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.

Komunikacja miejska

Mapa przystanków miejskich w Kolbuszowej

Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:

• dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),

oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżająca przez:

• Bukowiec – Kupno – Poręby Kupieńskie.

Ludzie związani z miastem

• Józef Batory – kapitan Wojska Polskiego (w 2013 r. awansowany pośmiertnie do stopnia majora), żołnierz ZWZ-AK,  szef łączności zewnętrznej IV ZG Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
• Jakub Elenstein – wiceburmistrz miasta, uhonorowany tytułem honorowego obywatelstwa Kolbuszowej
• Kazimierz Górny – były ordynariusz Diecezji Rzeszowskiej, Honorowy Obywatel Miasta i Gminy Kolbuszowej
• Bronisław Kwiatkowski – generał, były Dowódca Operacyjny Sił Zbrojnych, urodzony w Mazurach k. Kolbuszowej. Zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 roku
• Celestyn Męciński – naczelnik sądu, obywatel honorowy Kolbuszowej z 1903 r.
• Andrzej Mleczko – rysownik, w latach młodości mieszkał w Kolbuszowej
• Ryszard Sziler – pisarz i artysta plastyk, mieszka w Kolbuszowej
• Hr. Jerzy Tyszkiewicz – rotmistrz kawalerii WP, ps. „Koral”, członek ZWZ-AK, w 1945 r. zesłany do obozu Borowicze, ZSRR
• Jan Pomiankowski – starosta Kolbuszowski w latach 1920 – 1933

Urodzeni w Kolbuszowej

• Marek Bajor – piłkarz, były reprezentant Polski, były zawodnik Widzewa Łódź, były trener Zagłębia Lubin
• Bogusław Butrymowicz – poeta okresu Młodej Polski, tłumacz i historyk literatury
• Jan Bytnar – żołnierz, podporucznik AK, główny bohater książki „Kamienie na szaniec”
• Zdzisława Bytnarowa – matka Jana Bytnara, powstaniec warszawski
• Mateusz Cetnarski – piłkarz klubu Cracovia, reprezentant Polski
• Zbigniew Chmielowiec – poseł na Sejm RP
• Ewa Draus – była wojewoda podkarpacki, radna sejmiku województwa podkarpackiego, siostra Jana Drausa
• Jan Draus – rektor Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu, brat Ewy Draus
• Stanisław Dubisz – językoznawca
• Jędrzej Jędrych – polityk, politolog, poseł na Sejm RP
• Marian Krzaklewski – polityk, związkowiec, w latach 1991–2002 przewodniczący NSZZ „Solidarność”, kandydat na Prezydenta RP w 2000 r.
• Agnieszka Machówna - XVII-wieczna bohaterka skandalu obyczajowego, bigamistka, skazana na śmierć i ścięta z wyroku sądowego
• Edward Margański – konstruktor lotniczy i wynalazca, pilot, założyciel Zakładu Remontów i Produkcji Sprzętu Lotniczego w Bielsku-Białej, obecnie firmy lotniczej Margański&Mysłowski Zakłady Lotnicze Sp. z o.o.
• Bogdan Romaniuk – wicemarszałek województwa podkarpackiego, były przewodniczący sejmiku podkarpackiego, były starosta kolbuszowski
• Hieronim Janusz Sanguszko – generał, wojewoda wołyński
• Józef Paulin Sanguszko – marszałek wielki litewski, książę, starosta krzemieniecki i czerkaski
• Janusz Skowron – rysownik, malarz i grafik
• Kazimierz Skowroński – działacz społeczny i kulturalny, doktor filozofii, poseł na Sejm PRL II kadencji w latach 1957–1961, przyłączył się do koła posłów „Znak”
• Michał Skowroński – prawnik, adwokat
• Rafał Stąpor – tenisista stołowy, zawodnik klubu ekstraklasy KU AZS Politechnika Rzeszów
• Michał Swoboda – filolog, literaturoznawca
• Renata Szczęch - prawnik, podsekretarz stanu
• Tadeusz Urban – polityk, poseł na Sejm RP
• Władysław Welfe – ekonomista

Miasta partnerskie

Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast:

• Ploërmel (Francja)
• Apensen (Niemcy)
• Cobh (Irlandia)
• Cassino (Włochy)
• Stary Sambor (Ukraina)
• Mátészalka (Węgry)

Bibliografia

• Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.

Linki zewnętrzne

• Kolbuszowa 1. w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.