50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000Kolbuszowa
| |||||
.jpg) Kolbuszowa rynek – studnia miejska | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Jan Zuba | ||||
| Powierzchnia |
7,49 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 17 | ||||
| Kod pocztowy |
36-100, 36-101, 36-102[2] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RKL | ||||
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego  | |||||
| 50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1806024 | ||||
| SIMC |
0974392[3] | ||||
Urząd miejski ul. Obrońców Pokoju 2136-100 Kolbuszowa | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim[3][4]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kolbuszowa.
Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski[5]. Położona była w powiecie pilzneńskim w województwie sandomierskim[6]. Uzyskała lokację miejską w 1690 roku[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.
Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim).
Przez miejscowość przechodzi linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową Kolbuszowa.
Według danych GUS z 30 czerwca 2020 r. miasto liczyło 8973 mieszkańców[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
_-_DSC04617_v3.jpg)
Nazwa miejscowości pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski[9] (Kolbe, Kolbusz)[10]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.
Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł ważny szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, natomiast przynależność kościelna to diecezja krakowska, zaś po 1786 r. należała do diecezji tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto stało się częścią Austrii, a w nowym podziale administracyjnym należało do cyrkułu rzeszowskiego. W 1867 r. Kolbuszowa stała się miastem powiatowym.
W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”[11] Tutaj odbywała się słynna transakcja kolbuszowska zakończona konstytucją sejmową z 1766 roku.
Miejscowość słynna była z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestaje się rozwijać[12].
5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów-Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919[13].
9 września 1939 roku 4 Batalion Forteczny por. Andrzeja Krawca i część Batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około 100 żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków[14].
Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie / Pustkowie. Miasto zostało wyzwolone przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy radzieckich postawiono na rynku Pomnik Wdzięczności)[15]. Przed wkroczeniem wojsk radzieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie, zginęło kilkudziesięciu partyzantów.
W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe ze wszystkimi większymi ośrodkami miejskimi w Polsce łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.
1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie stała się stolicą powiatu kolbuszowskiego.
Historia Żydów w Kolbuszowej[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi Żydzi osiedlali się tutaj w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców miasta. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.
W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua). We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli tutaj getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie. Świadectwem żydowskiej przeszłości miasta pozostał miejscowy kirkut.
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Muzeum Kultury Ludowej[edytuj | edytuj kod]
W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku. Zlokalizowany jest on głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski[16]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje[17].
Pozostałe[edytuj | edytuj kod]
- Kolegiata Wszystkich Świętych w Kolbuszowej,
- Kaplica grobowa rodziny Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej),
- Cmentarz żydowski w Kolbuszowej (kirkut),
- Rynek – zrewitalizowany w 2012 roku (wschodnia ściana została spalona podczas II wojny światowej) z zabytkową studnią pośrodku,
- Pałac Tyszkiewiczów w pobliskiej Weryni,
- Oficyna pałacowa, pozostałość po pałacu Lubomirskich, zrujnowanym przez Rosjan podczas konfederacji barskiej,
- Synagoga w Kolbuszowej.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Kolbuszowej w 2014 roku[18].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
W granicach miasta znajdują się trzy jednostki podziału administracyjnego, mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, nie posiadając innych nazw własnych[19].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Przedszkola
- Przedszkole Publiczne nr 1
- Przedszkole Publiczne nr 2
- Przedszkole Publiczne nr 3
- Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. K. K. Baczyńskiego
Szkoły gimnazjalne
- Gimnazjum nr 1 im. 11 Listopada
- Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II
Szkoły ponadgimnazjalne
- Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
- Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
- Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
- Centrum Kształcenia Zawodowego
Szkoły policealne i wyższe
- Mielecka Szkoła Biznesu w Kolbuszowej
- Uniwersytet Rzeszowski – Pozawydziałowy Zamiejscowy Instytut Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych
Szkoły muzyczne
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia
Szkoły specjalne
- Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
- Szkoła Podstawowa Specjalna
- Gimnazjum Specjalne
- Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Kościół katolicki[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:
- Parafia Wszystkich Świętych w Kolbuszowej
- Parafia Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
- Parafia Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej
Kościoły[edytuj | edytuj kod]
- Kościół pw. Wszystkich Świętych w Kolbuszowej (Kolegiata)
- Kościół pw. Świętego Brata Alberta w Kolbuszowej
- Kościół pw. Świętego Marka Ewangelisty na obszarze skansenu, w Domatkowie (przysiółek Brzezówka)
- Kościół pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Kolbuszowej Górnej
Kaplice[edytuj | edytuj kod]
- Kaplica Książąt Tyszkiewiczów w Kolbuszowej (Cmentarz Kolegiaty w Kolbuszowej)
- Kaplica Sióstr Służebniczek pw. św. Józefa
- Kaplica parafii Wszystkich Świętych w Kolbuszowej Dolnej
- Kaplica pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Brzezówce koło Kolbuszowej
Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]
- zbór Kolbuszowa[20]
Cmentarze[edytuj | edytuj kod]
Miasto posiada cztery cmentarze:
- przy ulicy Narutowicza, parafii Wszystkich Świętych
- przy ulicy Świętego Brata Alberta, parafii Świętego Brata Alberta
- przy ulicy Sokołowskiej w Kolbuszowej Dolnej, cmentarz komunalny
- przy ulicy Krakowskiej, cmentarz żydowski (kirkut)
Media[edytuj | edytuj kod]
W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:
- „Przegląd Kolbuszowski” – miesięcznik[21]
- „Korso Kolbuszowskie” – tygodnik, prowadzący serwis informacyjny korsokolbuszowskie.pl[21]
Kluby sportowe[edytuj | edytuj kod]
- KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
- Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
- Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka[22]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa[23])
- UKS Fregata – pływanie
- LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
- Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
- Kolbuszowski Klub Nordic Walking
- Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
- Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
- Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
- Uczniowski Klub Sportowy Tiki Taka Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne
Transport[edytuj | edytuj kod]
Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]
Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.
- 987 – połączenie z Sędziszowem Małopolskim
- 875 – połączenie z miastami: Mielec, Sokołów Małopolski, Leżajsk
- 9 – połączenie z miastami: Rzeszów, Tarnobrzeg, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Iłża, Skaryszew, Radom
- E371 – połączenie z miastami: Radom, Ostrowiec Świętokrzyski, Rzeszów, Barwinek, Svidník, Giraltovce, Preszów.
W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski[24]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni[25].
Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]
_(maj_2022).jpg)
Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.
Komunikacja miejska[edytuj | edytuj kod]
Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:
- dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),
oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżającej przez:
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast[27]:
Ploërmel (Francja)
Apensen (Niemcy)
Cobh (Irlandia)
Cassino (Włochy)
Stary Sambor (Ukraina)
Mátészalka (Węgry)
Sąsiednie miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Kolbuszowa[edytuj | edytuj kod]
Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej[28].
- Paul Anselin
- gen. Bronisław Kwiatkowski
- Stanisław Mazan
- ks. bp Kazimierz Górny
- prof. UR Marek Koziorowski
- Joanna Zioło
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gmina w liczbach (stan w dn. 31.12.2020). kolbuszowa.pl. [dostęp 2021-03-13].
- ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych.
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Norman Davies: Boże igrzysko. Historia Polski, tłum. Elżbieta Tabakowska. Znak, Kraków 1999, s. 252. ISBN 83-7006-911-8.
- ↑ Stefan Sienicki: Meble kolbuszowskie. Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, Warszawa 1936, s. 125.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-10-09].
- ↑ Historia Kolbuszowej. kolbuszowa.pl. [dostęp 2016-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-03)].
- ↑ Parafia Kolegiacka Wszystkich Świętych w Kolbuszowej w latach 1510–2010. Kolbuszowska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2015-01-18].
- ↑ Z geografii Galicji, Słowo Polskie 1914 nr 460.
- ↑ Tamże.
- ↑ Ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów-Sandomierz. (Dz.U. z 1919 r. nr 63, poz. 370).
- ↑ Marian Porwit „Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku”, Wyd. Czytelnik Warszawa 1983, tom 2, strona 465.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 624.
- ↑ Kilka słów o skansenie. Muzeum Kultury Ludowej. [dostęp 2016-03-18].
- ↑ Kamil Janicki, Podróż na wschód: Kolbuszowa, „Histmag.org”, 20.07.08.
- ↑ Kolbuszowa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Pro3W Sp., Gmina – Zarządy osiedli – Kolbuszowa, kolbuszowa.pl [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
- ↑ a b Prasa na terenie powiatu kolbuszowskiego (pol.). Powiat kolbuszowski. [dostęp 2021-03-22].
- ↑ Klasa okręgowa 2017/2018, grupa: Dębica, 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
- ↑ I liga kobiet 2017/2018, grupa: południowa, 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
- ↑ Korso Kolbuszowskie 2018.
- ↑ Tak wygląda mała obwodnica Kolbuszowej i Weryni, korsokolbuszowskie.pl, 11 października 2019 [dostęp 2019-10-11].
- ↑ Gaśnie miejska komunikacja w Kolbuszowej | Super Nowości, supernowosci24.pl [dostęp 2017-03-20] (pol.).
- ↑ Miasta partnerskie. kolbuszowa.pl. [dostęp 2016-08-17].
- ↑ Honorowi Obywatele (pol.). kolbuszowa.pl. [dostęp 2020-07-08].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kolbuszowa 1., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 259.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
- Siedziba gminy: Kolbuszowa
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Dawne wsie | |
| Integralne części wsi |
|
