Jezioro Głębokie (powiat międzyrzecki)
52°29′37″N 15°32′23″E/52,493611 15,539722
 Jezioro Głębokie, widok z powietrza, 2023 | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region | |
| Wysokość lustra |
49,3–50,4 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
112,5–124,9 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
5800 m |
| Objętość |
11 530,4 tys. m³ |
| Hydrologia | |
| Klasa jakości wody |
II (2021) |
| Rodzaj jeziora |
rynnowe |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu międzyrzeckiego  | |
Położenie na mapie gminy Międzyrzecz  | |
| 52°29′37″N 15°32′23″E/52,493611 15,539722
| |
 Jezioro Głębokie, obok na obszarze oznaczonym Duże Bagno – jezioro Grążyk (obecnie użytek ekologiczny) | |
Jezioro Głębokie – jezioro w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Międzyrzecz, ok. 5 km na północ od Międzyrzecza, zlokalizowane na obszarze Bruzdy Zbąszyńskiej[1] i na terenie zlewni rzeki Obry. Jest to największe bezodpływowe jezioro w województwie lubuskim.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Brzegi jeziora porastają głównie lasy iglaste. Północne i południowe brzegi są podmokłe i bagniste, wyższy brzeg wschodni zajęty jest zabudową rekreacyjną[2]. Linia brzegowa zbiornika jest słabo rozwinięta. Dno jeziora jest mało urozmaicone, bardzo duża przeźroczystość wód, sprzyja występowaniu roślinności podwodnej. Głębokie nie posiada stałych dopływów ani odpływów[3][4]. W przeszłości wody do jeziora doprowadzał niewielki ciek z północy, jednak wg. stanu z 1995 roku, od kilkunastu lat był suchy[5]. Obok południowego brzegu akwenu znajduje się przystanek kolejowy Głębokie Międzyrzeckie (linia kolejowa nr 367 relacji Zbąszynek – Gorzów Wielkopolski)[6][7]. Od wschodu w niewielkiej odległości od jeziora przebiega droga ekspresowa S3[8].
Hydronimia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa jeziora pojawia się w źródłach w 1321 roku, początkowo jako stagnum Glambek, a następnie Glabok (1390), Glamboke (1418), Glembuch-see (1929), Tiefer See (1934)[9]. 17 września 1949 roku wprowadzono nazwę Głębokie[10]. Obecnie państwowy rejestr nazw geograficznych jako nazwę jeziora również podaje Głębokie, podając jednocześnie nazwę oboczną Jezioro Głębokie[11].
Morfometria
[edytuj | edytuj kod]Według danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 124,9 ha[12], natomiast A. Choiński, poprzez planimetrowanie na mapach 1:50 000, określił wielkość jeziora na 112,5 ha[13]. Jeziorna jednolita część wód powierzchniowych ma powierzchnię 115 ha[14].
Średnia głębokość zbiornika wodnego to 9,2 m, a maksymalna – 25,3 m. Objętość jeziora wynosi 11 530,4 tys. m³. Maksymalna długość jeziora to 2280 m, a szerokość 825 m. Długość linii brzegowej wynosi 5800 m[12].
Według Atlasu jezior Polski (red. J. Jańczak, 1996) lustro wody znajduje się na wysokości 50,4 m n.p.m.[12], natomiast według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 49,3 m n.p.m.[15]
Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski jezioro leży na terenie zlewni szóstego poziomu Zlewnia bezodpływowego jez. Głębokiego[16]. Identyfikator MPHP to 1878930[16]. Zlewnia bezpośrednia jeziora jest niewielka i wynosi 5,7 km²[3].
Zagospodarowanie
[edytuj | edytuj kod]W systemie gospodarki wodnej jezioro tworzy jednolitą część wód o kodzie PLLW10378[16]. Gospodarkę rybacką prowadzi na jeziorze Polski Związek Wędkarski Okręg w Gorzowie Wielkopolskim[17]. W jeziorze występują leszcze (Abramis brama), sielawy (Coregonus albula), sieje (Coregonus lavaretus), szczupaki (Esox lucius), płocie (Rutilus rutilus), liny (Tinca tinca), okonie (Perca fluviatilis), węgorze (Anguilla anguilla) oraz wzdręgi (Scardinius erythrophthalmus)[2].
Jezioro pełni również funkcje rekreacyjne, na wschodnim brzegu znajduje się duży kompleks wypoczynkowy. Ulokowanych jest tu kilka ośrodków posiadających kąpieliska z pomostami, domki kempingowe, wypożyczalnia sprzętu wodnego i leśne pole biwakowe. Zabudowa rekreacyjna zajmuje około 15% linii brzegowej jeziora[2].
Czystość wód i ochrona środowiska
[edytuj | edytuj kod]W oparciu o badania przeprowadzone w 1993 i 1999 roku wody jeziora zaliczono do II klasy czystości[13]. Od początku lat 80. jezioro nie przyjmuje ścieków z otaczających go ośrodków wczasowych, przed tą datą zanieczyszczanie jeziora w okresie letnim było normą i powodowało zamykanie kąpielisk z powodu skażenia bakteriologicznego[5]. Badania Jeziora Głębokiego prowadzone do 2013 roku wskazywały, że akwen jest jednym z najczystszych jezior Pojezierza Lubuskiego. Wartości wskaźników biogennych oraz stężenia chlorofilu a nie przekraczały wartości dopuszczalnych określonych dla I klasy. Stwierdzono zarówno dobry stan chemiczny jak i biologiczny, na zbiorniku nie obserwowano zakwitów fitoplanktonu. Duża przeźroczystość wód sprawia, że jest ono atrakcyjne pod względem turystyczno-rekreacyjnym[2]. Badania z 2018 roku zaliczyły wody jeziora do I klasy jakości, a przeźroczystość wynosiła 5,7 metra[18].
Najnowsze badania z 2021 roku określiły jakość wód jeziora na II klasę, wskaźnikiem który zadecydował o tej klasyfikacji był stan makrozoobentosu, podczas gdy stan fitoplanktonu, makrofitów, ichtiofauny oraz fitobentosu oceniono jako bardzo dobry. Przeźroczystość wody akwenu określono na 4,8 metra. Głębokie pod względem zawartości chlorofilu a było w tym roku najczystszym ze wszystkich badanych jezior w kraju. Pod względem chemicznym wody jeziora zostały sklasyfikowane poniżej stanu dobrego, wpływ na to miało przekroczenie wartości I klasy dla związków rtęci, difenyloeterów bromowanych oraz heptachloru[19].
Jezioro Głębokie jest umiarkowanie podatne na wpływy antropogeniczne, zaliczone zostało do II klasy podatności na degradację. Większość wskaźników pozytywnie wpływa na odporność jeziora przed degradacją, w szczególności wysoka głębokość średnia, położenie wśród lasów, minimalny procent wymiany wód w ciągu roku oraz niewielka powierzchnia zlewni bezpośredniej. Problemem jest jedynie zbyt duża długość linii brzegowej w stosunku do objętości jeziora oraz niska stratyfikacja termiczna jego wód[2].
Jezioro nie jest objęte żadną formą ochrony przyrody[20].
Wysychanie jeziora
[edytuj | edytuj kod]Od początku XXI wieku poziom wody w jeziorze obniżył się o ok. 120 cm. Przyczyny tego zjawiska nie są znane, według wstępnych ekspertyz wyschły dopływy zasilające akwen i prawdopodobnie nastąpiło przesiąkanie wody w kierunku zachodnim. Istnieje też hipoteza, że za obniżenie poziomu wody odpowiedzialne są studnie głębinowe należące do ośrodków wypoczynkowych położonych nad brzegiem Głębokiego[21][22]. Ostatnią, najrzadziej wspominaną, hipotezą jest wersja o przerwaniu spływu wód z głównej zlewni jeziora na skutek budowy drogi ekspresowej S3 (E65) znajdującej się niedaleko wschodniego brzegu jeziora[8].
Jako środki zaradcze proponuje się doprowadzenie do jeziora wód Obry, bądź przy pomocy układu pompowego, bądź poprzez otaczające go mokradła. Alternatywnym rozwiązaniem byłoby doprowadzenie wody z ujęć głębinowych, czyli wykopanie zbiornika i powolne przesączanie się ich do jeziora, co wymagałoby jej napowietrzenia z uwagi na niskie nasycenie tlenem[23].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Akwen wzmiankowany był już w 1390 roku, gdy niejaki Wincenty z Chyciny z synami sprzedał za 300 grzywien opatowi i cystersom w Zemsku wsie Kalsko i Rojewo oraz pięć okolicznych jezior[24].
Jezioro Głębokie wraz z sąsiednim jeziorem Grążyk oraz okolicznymi lasami zostały wymienione 16 kwietnia 1485 roku w przywileju nadanym Międzyrzeczowi przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka. Dzięki temu mieszkańcy miasta mogli „zgodnie ze starożytnym zwyczajem w jeziorach zwanych Strzeleckie (obecnie Głębokie) i Linye (Grążyk) z wolą dzierżawienia, podobnie i w rzece sieciami mają prawo ryby łowić”. Oba jeziora miały podobną powierzchnię i były bogate w ryby. Płytszy Grążyk obfitował w liny, karasie i płocie. W sąsiednim Głębokim najcenniejsza była sielawa[22].
W XVIII wieku toczył się długotrwały spór o oba jeziora i otaczające lasy pomiędzy Międzyrzeczem, a opatem klasztoru cysterskiego w Bledzewie. Zakon od dawna posiadał lasy i pola obok pobliskiego Kalska i wysuwał roszczenia do miejskich posiadłości. Gdy opat zażądał okazania przywileju królewskiego, rada miasta 10 października 1647 roku wysłała delegację z dokumentem do Bledzewa. Zakonnicy przyjęli rajców miejskich bardzo gościnnie i urządzili ucztę. Gdy pijani rajcy posnęli, skradziono im przywilej królewski i z pustymi rękoma musieli wracać do domu. Międzyrzecz na kilkadziesiąt lat stracił jeziora i okoliczne lasy, natomiast mieszkańcy długo narzekali, że panowie rada las z jeziorami przepili[25][26].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Grążyk – zanikające jezioro 500 m na wschód od Głębokiego
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Andrzej Richling i inni, Regionalna geografia fizyczna Polski: praca zbiorowa, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 177, ISBN 978-83-7986-381-5, OCLC 1288191487 [dostęp 2023-09-19].
- ↑ a b c d e Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Ocena wód Jeziora Głębokiego koło Międzyrzecza na podstawie badań WIOŚ w latach 1993-2013, zgora.pios.gov.pl, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2023-06-13] [zarchiwizowane 2022-08-13].
- ↑ a b Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Komunikat o stanie wód jeziora Głębokiego w 2005 roku [online], zgora.pios.gov.pl, 13 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-13].
- ↑ Leszek Klessa i inni, Życie jezior: praca zbiorowa, Krystyna Kamińska (red.), Przyroda Województwa Gorzowskiego, Gorzów Wielkopolski: Klub Działalności Podwodnej LOK [Ligi Obrony Kraju] „Marlin”: na zlec. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 1996, s. 46-47, ISBN 978-83-905760-1-5 [dostęp 2023-09-18].
- ↑ a b Dorota Cydzik, Danuta Kudelska, Hanna Soszka, Atlas stanu czystości jezior Polski badanych w latach 1989-1993, Instytut Ochrony Środowiska, 1995, s. 472-475.
- ↑ Głębokie Międzyrzeckie - historia. [dostęp 2023-02-21]. (pol.).
- ↑ Największe i najmniejsze stacje w Polsce. [w:] utk.gov.pl [on-line]. [dostęp 2019-12-18].
- ↑ a b Tomasz Rusek, Jezioro znika w oczach. Ale pogłębienie plaży to nie taka prosta sprawa. [online], gazetalubuska.pl, 11 stycznia 2020 [dostęp 2023-06-13] (pol.).
- ↑ Głębokie. [w:] Elektroniczny słownik hydronimów Polski [on-line]. [dostęp 2023-06-13].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 września 1949 r. (M.P. z 1949 r. nr 76, poz. 947, s. 11).
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 33509.
- ↑ a b c Jerzy Jańczak (red.), Atlas jezior Polski, t. I, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 44-45, ISBN 83-86001-29-1.
- ↑ a b Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 541. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ Głębokie. Karta charakterystyki jcwp [online], Hydroportal. Warstwa: Plany gospodarowania wodami.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2023-09-23].
- ↑ a b c Hydroportal, Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2023-06-13].
- ↑ Wykaz wód [online], PZW Okręg Gorzów Wielkopolski [dostęp 2022-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-04-17].
- ↑ Ocena jednolitych części wód powierzchniowych rzecznych i jeziornych w województwie lubuskim za rok 2018 [online], zgora.pios.gov.pl, 22 maja 2019 [dostęp 2021-07-07].
- ↑ Ocena stanu jednolitych części wód jezior w latach 2016–2021 na podstawie monitoringu – tabela [online], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [dostęp 2023-02-09].
- ↑ Geoserwis GDOŚ, Mapa interaktywna [online], geoserwis.gdos.gov.pl [dostęp 2023-06-13].
- ↑ Gazeta Lubuska: Wysycha jez. Głębokie koło Międzyrzecza.. [dostęp 2010-06-29]. (pol.).
- ↑ a b Kurier Międzyrzecki: Czy Głębokie stoi w obliczu katastrofy?. [dostęp 2010-06-29]. (pol.).
- ↑ Tomasz Rusek: Tragedia! Tak teraz wygląda słynne jezioro Głębokie. Najgorzej w dziejach. Gdzie jest woda?!. [dostęp 2022-09-25].
- ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu (edycja elektroniczna)
- ↑ S. Cyraniak, Dawne dzieje jeziora Głębokiego i Grążyk. Czy rajcy miejscy przepili las i jeziora. (w:) Kurier Międzyrzecki, 3/169, 2005 r., s. 4.
- ↑ Dariusz Brożek, Głębokie: Jak radni przehulali jezioro, Gazeta Lubuska, 17 sierpnia 2011.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- K. Kamińska (red.), Przyroda województwa gorzowskiego – życie jezior, (pr. zbior.), Klub Działalności Podwodnej „MARLIN” na zlecenie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gorzów Wielkopolski 1996, ISBN 83-905760-1-5.