Jiří Hájek

Jiří Hájek

Data i miejsce urodzenia	6 lipca 1913 Krhanice
Data i miejsce śmierci	22 października 1993 Praga
Minister Spraw Zagranicznych
Okres	od kwiecień 1968 do wrzesień 1968
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Czechosłowacji KSČ
Poprzednik	Václav David
Następca	Ján Marko

Jiří Hájek (ur. 6 lipca 1913 w Krhanicach, zm. 22 października 1993 w Pradze) – czechosłowacki polityk, minister spraw zagranicznych w okresie praskiej wiosny.

Życiorys

Urodził się w Krhanicach koło Benešova. Jego ojciec był kierownikiem szkoły a matka nauczycielką. Od 1924 mieszkał w Pradze. Uczęszczał do gimnazjum na Vinohradach. W 1932 na uniwersytecie Karola rozpoczął studia na kierunku prawo. Chodził także na wykłady Instytutu Ernesta Denisa. Na skutek ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego oraz coraz większych wpływów faszystów zaangażował się w tworzenie organizacji lewicowych. W 1932 współtworzył Seminarium Socjalistyczne będące częścią Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej (YMCA). W 1933 został członkiem Stowarzyszenia Studentów Niezamożnych i Postępowych, Stowarzyszenia Studentów Socjaldemokratycznych. Był uczestnikiem paryskiej konferencji „Młodzież przeciw wojnie i faszyzmowi”, którą zwołali Romain Rolland i Henri Barbusse. Po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej był aktywnym uczestnikiem działalności Komitetu Pomocy Demokratycznej W 1937 po ukończeniu studiów prawniczych rozpoczął pracę jako urzędnik powiatowego Wydziału Finansów. W 1938 został jednym z działaczy Zjednoczenia Młodej Czechosłowacji, które skupiały młodzieżówki partii demokratycznych.

Lata 1938–1945

Po podpisaniu Układu Monachijskiego został współtwórcą Narodowego Ruchu Młodzieży Pracującej. W marcu 1939 ruch został rozwiązany na skutek okupacji Czechosłowacji przez III Rzeszę a sam Hájek przeszedł do konspiracji. Pisał artykuły do biuletynu "Informační Služba Národního Osvobození" (Służba Informacyjna Wyzwolenia Narodowego) oraz do czasopisma "V boj". Uczestniczył w antyhitlerowskiej demonstracji 28 października 1939, z okazji powstania Czechosłowacji, oraz w manifestacyjnym pogrzebie postrzelonego w jej trakcie studenta Jana Opletala. W dniu 29 listopada 1939 został aresztowany przez gestapo pod zarzutem działalności w ruchu oporu. Został skazany na 12 lat więzienia.

Lata 1945-1968

Od 1946 pracował w Akademii Robotniczej oraz prowadził wykłady w Wyższej Szkole Politycznej i Społecznej. W latach 1945–1948 należąc do skrzydła Zdenka Fierlingera opowiadał się za zacieśnienieniem współpracy socjaldemokratów z komunistów. W lutym 1948 roku doprowadził do usunięcia kierownictwa Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (ČSSD), a dwa miesiące później głosował za zjednoczeniem ČSSD z KPCz. W pierwszej kadencji dostał się do Zgromadzenia Narodowego zostając także członkiem KPCz. Razem z krytykiem literackim Ladislavem Štollem zreorganizował Wyższą Szkołę Polityczną i Społeczną, w 1952 roku został rektorem Wyższej Szkoły Nauk Politycznych i Ekonomicznych.

W 1955 został ambasadorem w Wielkiej Brytanii. W 1957 został zastępcą ministra Václava Davida. Od 1962 roku pełnił funkcję stałego przedstawiciela przy ONZ. Brał udział w pracach Rady Bezpieczeństwa oraz Rady Gospodarczo-Społecznej ONZ. W 1965 powrócił do Czechosłowacji i został ministrem szkolnictwa. Funkcję tę pełnił do 1968. W kwietniu 1968 został ministrem spraw zagranicznych. Prowadził politykę zbliżenia z zachodem starając się zapewniać, że Czechosłowacji nie grozi kontrrewolucja. Podczas wydarzeń praskiej wiosny przebywał na urlopie w Jugosławii, skąd poleciał do Nowego Jorku, by wbrew instrukcjom prezydenta Ludvíka Svobody skrytykować postępowanie ZSRR. Skutkiem wystąpienia 9 września 1968 podał się do dymisji.

Po 1968

Po ustąpieniu z funkcji szefa MSZ pracował w Instytucie Historii Czechosłowackiej Akademii Nauk a także jako wykładowca na Uniwersytecie Karola. W sierpniu 1969 został kierownikiem Instytutu Politologii Akademii Nauk. We wrześniu 1969 roku zrezygnował z członkostwa w KPCz, a w marcu 1970 roku został oficjalnie z niej usunięty. W 1973 został zwolniony z Instytutu Historii, przeszedł na emeryturę i przestał udzielać się publicznie. Zajął się głównie studiowaniem kwestii ONZ. Mimo emerytury spotykał się opozycjonistami Františkiem Krieglem, Gertrudą Sekaninovą-Čakrtovą, Zdenkiem Mlynářem, Františkiem Vodsloňem i Josefem Smrkovskim. W 1975 roku obserwował obrady Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Jesienią 1976 roku został pobity przez nieznanych sprawców.

Karta 77

W grudniu 1976 uczestniczył w przygotowaniu deklaracji Karty 77 i razem z wraz z Václavem Havlem i Janem Patočką został pierwszym jej rzecznikiem. W 1978 brał udział w akcjach Karty 77 związanych z belgradzkim spotkaniem sygnatariuszy Aktu Końcowego KBWE. W sierpniu 1978 współtworzył dokument upamiętniający 10 rocznicę praskiej wiosny. Po 1979 był konsultantem aktywistów i rzeczników Karty 77. natomiast jego rodzinę dotknęły szykany ze strony Służby Bezpieczeństwa. Żonie uniemożliwiono wykonywanie zawodu a synowi odmówiono prawa do studiowania. W 1988 roku był współzałożycielem i przewodniczącym Czechosłowackiego Komitetu Helsińskiego a także Klubu Reformy Socjalistycznej "Odrodzenie" zrzeszającego reformatorów komunistycznych.
W 1987 był pierwszym laureatem Nagrody Pamiątkowej Thorolfa Rafto za działalność na rzecz praw człowieka.

Po 1989

Po upadku komunizmu wycofał się z życia publicznego zajmując się prawami człowieka. Pełnił także funkcję przewodniczącego Czeskiego Komitetu Helsińskiego, Fundacji Jerzego z Podiebradów na Rzecz Współpracy Europejskiej, Stowarzyszenia Więźniów Politycznych oraz Instytutu Studiów nad Demokracją.

Bibliografia

• Biogram na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Czeskiej. mzv.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-19)]. (cz.) [dostęp 25 lutego 2011]