Przejdź do zawartości

Joanna Żubr

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Joanna Żubr
Ilustracja
sierżant
Data i miejsce urodzenia

24 maja 1772 lub 1782
Berdyczów

Data i miejsce śmierci

9 lipca 1852
Wieluń

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Księstwa Warszawskiego

Formacja

17 Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

wojny napoleońskie

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Joanna Żubr (ur. 24 maja 1772 lub 1782[1] w Berdyczowie[2], zm. 9 lipca 1852 w Wieluniu[3][4]) – sierżant Armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczka wojen napoleońskich, pierwsza kobieta odznaczona krzyżem Virtuti Militari, pierwsza kobieta – sierżant w wojsku polskim.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Grób J. Żubr w Wieluniu 2020
Ulica J. Żubr, tabliczka

Po powstaniu Księstwa Warszawskiego, w roku 1808 Joanna Żubr wraz ze swoim mężem Maciejem Żubrem, przyjechała ze wschodniej Galicji, będącej pod zaborem austriackim. On wstąpił do wojska. Wkrótce potem ona także wstąpiła do 2 Pułku Piechoty (4 kompania, 2 batalion) jako strzelec, ukrywając swoją płeć przed kolegami i dowództwem, nosząc męski mundur.

Brała udział w kampanii galicyjskiej przeciw Austrii. Za swe męstwo w czasie walki o Zamość 19 maja 1809 roku, podczas której przedostała się na czele grupy żołnierzy przez sekretną furtę w okolicach Bramy Lwowskiej i wdarła się na mury zdobywając armatę, została wytypowana do odznaczenia Orderem Virtuti Militari. Ostatecznie, ze względu na płeć, odmówiono przyznania jej orderu; w zastępstwie zaproponowano nagrodę pieniężną, którą Żubrowa uznała za dyshonor i odrzuciła[1][5].

Po tej kampanii przeszła do 17 Pułku Piechoty w dywizji Dąbrowskiego. Jej mąż był podchorążym w tej samej jednostce. Była pierwszą kobietą w wojsku polskim, która dostała promocję do stopnia sierżanta. Jednostka, przemianowana na Dywizję Wielkopolską, brała udział w kampanii rosyjskiej 1812.

W 1812, za zasługi podczas potyczki pod Bychową nad Dniestrem, została udekorowana przez gen. Edwarda Żółtowskiego (na wniosek gen. Dziewanowskiego) Krzyżem Srebrnym V Klasy Orderu Virtuti Militari, choć według statutu należał się jej Krzyż Złoty Klasy IV.[5] Była jedną z pierwszych kobiet na świecie, która otrzymała order za bohaterstwo w walce oraz pierwszą Polką, która otrzymała to najwyższe odznaczenie bojowe.

W czasie odwrotu Napoleona spod Moskwy została oddzielona od swojej jednostki, ale udało jej się zbiec z Rosji na własną rękę. W lecie 1813, po utracie Krakowa przez Józefa Poniatowskiego, dołączyła do polskich oddziałów w Saksonii, gdzie służyła aż do traktatu pokojowego w Fontainebleau, który zakończył wojnę. Brała udział w siedemnastu bitwach i oblężeniach[6].

Razem z mężem wróciła do Polski i zamieszkali w Wieluniu. W 1828 roku napisała wspomnienia pod tytułem: Pamiętnik życia Joanny Żubr, dymissyonowaney w randze podporucznika woysk polskich i ozdobioney krzyżem „pro virtute militari”[7]. Zmarła tam w 1852 w wieku około 70 lat (lub 80 – według informacji na nagrobku) podczas epidemii cholery.

W literaturze

[edytuj | edytuj kod]

Joanna Żubr została uwieczniona w powieściach Wacława Gąsiorowskiego Huragan i Szwoleżerowie gwardii.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Joanna Żubr: pierwsza dama Orderu Virtuti Militari. Polska Zbrojna. [dostęp 2020-01-02].
  2. Joanna Żubr: Opis życia Joanny Żubr, byłey w Woysku Polskim sierżantem, a teraz retretowaney w stopniu Podporucznika Własną Ręcznie Spisany d. 1 Maia 1828.. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
  3. Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852. zubrowie.historia-rodzinna.pl.
  4. Joanna Żubr – akt zgonu 71/1852 [online], Archiwum Państwowe w Łodzi [dostęp 2019-05-16].
  5. a b Elżbieta Zawacka (red.): Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. T. III (P–Ż). Toruń: Archiwum i Muzeum Pomorskie AK i Wojskowej Służby Polek, 2004, s. 250–251. ISBN 83-88693-03-4.
  6. M. Kukiel, Dzieje oręża..., s. 393.
  7. Rękopis Joanny Żubrowej | [online], przewodnicyzamosc.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]