Johann Leonhard Frisch
| Data i miejsce urodzenia |
19 marca 1666 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 marca 1743 |
| Zawód, zajęcie |
językoznawca, leksykograf, entomolog, ornitolog |
| Narodowość |
niemiecka |
| Alma Mater |
Uniwersytet w Norymberdze |
Johann Leonhard Frisch (ur. 19 marca 1666 w Sulzbach, zm. 21 marca 1743 w Berlinie) – niemiecki językoznawca, leksykograf; entomolog, ornitolog, miedziorytnik[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Bawarii, w rejencji Górny Palatynat. Pochodził z protestanckiej rodziny o tradycjach prawniczych. Studiował orientalistykę i teologię na uniwersytecie w Altdorf k. Norymbergi oraz nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Jenie. Po ukończeniu studiów teologii został pomocniczym kaznodzieją na Węgrzech. Powrócił do kraju w 1683 i zajął się rolnictwem. Zainteresowanie ideami oświecenia wzbudziła w nim podróż po Holandii. W Berlinie podjął pracę w szkolnictwie kościelnym, m.in. jako rektor gimnazjum. Z rekomendacji Gottfrieda Wilhelma Leibniza został w 1706 roku przyjęty do Berlińskiego Towarzystwa Naukowego (Berliner Societät der Wissenschaften)[1][2].
Działalność naukowa[edytuj | edytuj kod]
Frisch ma znaczące zasługi dla rozwoju językoznawstwa slawistycznego, głównie dzięki pracy Historia linguae sclavonicae (6 Abhandlungen, Berlin 1727-36). Zasłużył się również w badaniach germanistycznych i romanistycznych. Należy do prekursorów badań historyczno-porównawczych. Jego porównania wyrazów w różnych językach opierają się na dogłębnych badaniach źródłowych. Pisał podręczniki, zajmował się tłumaczeniami[1].
Dużą renomę w świecie naukowym zyskał też jako przyrodnik. W latach 1720-1738 opublikował 13 zeszytów z opisami owadów występujących na terenie Niemiec (Beschreibung von allerlei Insekten in Deutschland). Opublikował też opisy ptaków najczęściej występujących w Niemczech (Vorstellung der Vögel Deutschlands…), ukończony przez jego syna Jodocusa Leopolda w 1763. Kiedy król pruski zlecił mu zajęcie się produkcją jedwabiu, założył na terenie Berlina plantacje morwowe. Udoskonalił produkcję farby „Berliner Blau”[1][2].
Frisch jako leksykograf[edytuj | edytuj kod]
Jest autorem obszernego słownika niemiecko-łacińskiego Teutsch-lateinisches Wörterbuch (2 tomy, Berlin 1741), nad którym pracował przez 50 lat[2].
Podobnie jak Matthias Kramer i Kaspar Stieler odwołuje się Frisch do teorii Schotteliusa (Stammworttheorie), grupując hasła wokół tzw. wyrazów rdzennych[3].
Charakterystyczną cechą jego słownika była próba zarejestrowania zarówno niemieckiego słownictwa współczesnego, jak i z wcześniejszych okresów. Autor odwołał się do źródeł pisanych począwszy od XV wieku. Słownik miał służyć rozumieniu dawniejszych tekstów. Rejestrował słownictwo ogólne, ale również słownictwo dialektalne i leksykę różnych grup zawodowych. Tym samym można uznać Frischa za prekursora leksykografii języków fachowych. Słownictwo przestarzałe i potoczne oznaczone zostało za pomocą gwiazdki. Słownik zawiera też wiele informacji etymologicznych[4][5].
Jakob Grimm nazwał słownik Frischa „pierwszym naukowym słownikiem niemieckim” („erstes gelehrtes deutsches Worterbuch”)[5].
Frisch jest też autorem słownika francusko-niemieckiego i niemiecko-francuskiego, który miał wiele wydań, również po śmierci autora. Französisch-Teutsches und Teutsch-Französisches Wörterbuch (pierwsze wydanie 1712)[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Deutsche Biographie - Frisch, Johann, Leonhard, 1961 [dostęp 2024-04-18] (niem.).
- ↑ a b c Ulrike Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 104 [dostęp 2024-04-18] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 100 [dostęp 2024-04-18] (niem.).
- ↑ U Haß-Zumkehr, Deutsche Wörterbücher, 2001, s. 102 (niem.).
- ↑ a b Peter von Polenz:, Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelater bis zur Gegenwart. Band II. 17. und 18. Jahrhundert, 1994, s. 189 [dostęp 2024-04-18] (niem.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ulrike Haß-Zumkehr: Deutsche Wörterbücher. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2001. ISBN 3-11-014885-4, s. 100-105. Rec. R. Lipczuk, [w:] Germanistik. Internationales Referatenorgan mit bibliographischen Hinweisen. Bd. 42, 3-4. Tübingen: Niemeyer, 2001, s. 504-505.
- Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelater bis zur Gegenwart. Band II. 17. und 18. Jahrhundert. Berlin – New York: de Gruyter, 1994.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Johann Leonhard Frisch Teutsch-lateinisches Wörter-Buch
- Johann Leonhard Frisch über die polnische Sprache | Semantic Scholar