Matthias Kramer

Matthias Kramer

Data i miejsce urodzenia	1640 Kolonia
Data i miejsce śmierci	1729? Erlangen
Zawód, zajęcie	gramatyk, dydaktyk języków, leksykograf
Miejsce zamieszkania	Norymberga
Narodowość	niemiecka
Wyznanie	ewangelicko reformowane

Matthias Kramer (ur. 1640 w Köln/Kolonia, zm. 1729 (?) w Erlangen) – niemiecki gramatyk, leksykograf, pedagog, dydaktyk języków w okresie baroku. Związany głównie z Norymbergą.

Życiorys

Urodził się w Kolonii, tam uczęszczał do szkoły. Po ukończeniu studiów teologii i filologii został kaznodzieją kościoła ewangelicko-reformowanego. Około 1660 roku wyjechał do Wiednia, gdzie przebywał w pustelniczym klasztorze kamedułów na górze Kahlenberg. Od mnichów włoskich nauczył się tam podstaw języka włoskiego. Znajomość tego języka pogłębiał później podczas swoich podróży do Włoch. Poznał też inne języki: niderlandzki, francuski, hiszpański. Zniechęcony działaniami kontrreformacji, opuścił zakon i w Strasburgu przeszedł na luteranizm. W 1670 roku w Norymberdze ożenił się z Austriaczką Barbarą Maschperger. Małżeństwo doczekało się sześciorga dzieci, a jeden z synów Johann Matthias Kramer poszedł w ślady ojca i został nauczycielem języków, m.in. w Hamburgu i Getyndze, a w 1755 założył szkołę językową w Filadelfii. Matthiasowi Kramerowi (seniorowi) nie udało się wejść do elity miejskiej Norymbergi, musiał zadowolić się niższym statusem społecznym. Wreszcie w 1682 roku na uniwersytecie w Heidelbergu otrzymał dosyć prestiżowe stanowisko mistrza (znawcy) języków (Universitätssprachmeister). W 1689 w czasie działań wojennych wojska francuskie zniszczyły archiwum uniwersyteckie w Heidelbergu, wskutek czego nie zachowały się akta dotyczące jego pracy na uniwersytecie. Wrócił do Norymbergi, gdzie przez 13 lat był niezależnym „Sprachmeister”. To samo stanowisko otrzymał w 1698 na uniwersytecie norymberskim w Altdorf, jednak prawdopodobnie nie prowadził tam zajęć dydaktycznych. W 1702 przeniósł się z rodziną do Regensburga, gdzie zajmował się wychowaniem trojga dzieci tajnego radcy państwowego. W roku 1710 jako 70-latek wrócił do Norymbergi do poprzedniego zawodu. W 1712 z inspiracji pruskiego poety dworskiego i ekonomisty Paula Jacoba Marpergera został korespondencyjnym członkiem Królewsko Pruskiego Towarzystwa Nauk, a sam Marperger został jego uczniem. Mimo to Kramer miał nadal problemy bytowe, zarabiał na życie dając lekcje języków. W roku 1726 już w bardzo zaawansowanym wieku dostał etat mistrza języków (Sprachmeister) na akademii rycerskiej w Erlangen, ale nie udzielał się już jako aktywny pedagog. Zmarł trzy lata później.

Twórczość

Dorobek pisarski Kramera jest bardzo bogaty. Za jego życia ukazało się 87 prac (wliczając w to nowe wydania), posthum ukazało się 56 dalszych publikacji.

Kramer jako gramatyk

Kramer jest autorem podręczników gramatyki języka niemieckiego, ale też języka włoskiego, francuskiego, hiszpańskiego, niderlandzkiego. Wcześniejsze opracowania gramatyczne innych autorów dotyczyły łaciny, greki i hebrajskiego. Jako gramatyk nawiązywał przede wszystkim do prac Justusa Georga Schotteliusa. Gramatyki Kramera zawierają porównania języka niemieckiego z innymi językami, głównie z językiem włoskim, miały służyć przede wszystkim celom dydaktycznym.

Pierwsza duża gramatyka dotycząca języka włoskiego ukazała się w roku 1674. W 1687 ukazała się gramatyka niemiecka dla Francuzów (w języku francuskim). Kramer opracował (w roku 1694) jej włoskojęzyczną i (w 1716) niderlandzką wersję. W 1733 ukazała się w Pradze jej łacińska wersja (opracowana przez jezuitę Andreasa Freybergera, 1670–1738). Przeznaczona była do nauki języków w gimnazjach czeskich. Kramer pisał podręczniki gramatyki niemieckiej dla użytkowników różnych narodowości; dla Francuzów, Włochów, Hiszpanów, Węgrów, Czechów, Polaków, Rosjan, Turków. Do gramatyki języka francuskiego (1696) dołączył słownik. Trzytomowa gramatyka języka hiszpańskiego (1711) została napisana w języku łacińskim. Gramatyka niderlandzka (rok 1716) doczekała się do roku 1774 pięciu wydań. Jest też Kramer autorem podręczników języków fachowych, jak Banco-secretarius, Italienisch und Deutsch (1693). Zajmował się fonetyką i słowotwórstwem, uznając, że język niemiecki ma większy potencjał słowotwórczy w porównaniu z językiem włoskim i francuskim.

W germanistyce niemieckiej prace Kramera są prawie nieznane, gdyż większość z nich została napisana w innych językach niż język niemiecki.

Kramer jako leksykograf

Matthias Kramer jest autorem słowników tematycznych (Nomenklatoren), głównie, ale nie tylko, uwzględniających język włoski. W roku 1670 ukazał się jego słownik tematyczny dla języków włoskiego, niemieckiego i hiszpańskiego. Dwa lata później opublikował niemiecko-włoski słownik, w którym nawiązał do teorii słowotwórczych Schotteliusa i koncepcji dydaktycznych Johanna Joachima Bechera (1635-1682).

Kramer znany jest jako autor innowacyjnego 2-tomowego słownika dwujęzycznego niemiecko-włoskiego z lat 1700–1702. Zerwał z tradycją tworzenia słowników z językiem łacińskim. Jako pierwszy wyjaśniał znaczenia wyrazów za pomocą kontekstów. W odróżnieniu od Kaspara Stielera (1691) Kramer zrezygnował z wyrazów przestarzałych, wyrazów sztucznie utworzonych, okazjonalizmów i skoncentrował się na prezentowaniu słownictwa rzeczywiście używanego w komunikacji językowej.

Uwzględnił w dużym stopniu słownictwo związane z rzemiosłem i z życiem społecznym niemieckiego mieszczaństwa (np. Augenzeuge, Geldmittel, Briefwechsel, arbeitslos, Beschäftigung). Pozostając w nurcie językowo-patriotycznym, krytykował nadużywanie języka francuskiego i francuskich zapożyczeń.

Jego słowniki dotyczyły języka niemieckiego w powiązaniu z językiem włoskim, ale też z innymi językami: językiem hiszpańskim (1670), angielskim (1706, 1716), niderlandzkim (1719), francuskim (1712).

W tomie Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft Kramer został określony jako „jeden z najbardziej znaczących leksykografów wszechczasów”.

Jego podręczniki, rozmówki, słowniki były wznawiane do końca wieku XVIII.

Dzieła (wybór)

• Allgemeiner Schau-Platz/Teatro universale (1672, 1679, 1692) (słownik tematyczny niemiecko-włoski)
• Vollständige Italiänische Grammatica, Nürnberg (1674, 1689) (gramatyka języka włoskiego)
• Il nuovo Dizzionario delle due lingue, Italiana-Tedesca e Tedesca-Italiana /Das neue Dictionarium oder Wort-Buch (1676), 2 tomy, 1858 s. (słownik włosko-niemiecki i niemiecko-włoski)
• Das neue Dictionarium oder Wort-Buch/Nuovo dizzionario delle due lingue, tedesca-italiana (słownik niemiecko-włoski) (1678), 1306 s.
• Ragionamenti Tedesco-Italiani/Teutsch- und Italiänische Gespräche (1679, 1688, 1691) (rozmówki niemiecko-włoskie)
• Tractätlein von der Derivatione und Compositione (1680) (słowotwórstwo w j. włoskim)
• Praxis Phraseologiae Italicae/Wegweiser zur Italiänischen Übersetz- und Componir-Kunst (1691)
• Nuovo dittionario reale italiano-tedesco/Neu-ausgefertigtes Herrlich-grosses und allgemeines Italiänisch-Teutsches Sprach- und Wörter-Buch (1693), 1286 s.
• Die richtigen Grund-Festen der Teutschen Sprache (1694)
• Essay d’une bonne grammaire françoise (1696), 1133+149 s.
• Die Frantzösische Sprach (1696)
• Das herrlich grosse Teutsch-Italiänische Dictionarium [Deutsch-Italienisch], 2 tomy (1700–1702), 2482 s. Nowe wydanie: Neu-ausgefertigtes Italiänisch-Teutsches Sprach- und Wörter-Buch. Bd. 2 und 3 (1724).
• Toscanisch-, oder Romanisch-Italiänische Grammatica Reale (1709, 1721, 1722)
• Gramatica y Sintaxe de la Lengua Española-Castillana (1711) (w j. łacińskim)
• Le vraiment parfait dictionnaire roial, radical, etimologique, sinonimique, phraseologique, & syntactique, françois-allemand (słownik francusko-niemiecki), 4 tomy (1712), 2100 s.
• Holländische Grammatica (1716, 1744, 1754, 1755, 1761, 1774)

Upamiętnienie

W roku 2013 profesorowie uniwersytetów w Augsburgu i Bambergu: Helmut Glück, Mark Häberlein, Konrad Schröder założyli Towarzystwo Matthiasa Kramera do badania historii akwizycji języków obcych i wielojęzyczności („Matthias-Kramer-Gesellschaft für die Erforschung der Geschichte des Fremdsprachenerwerbs und der Mehrsprachigkeit“).

Bibliografia

• Helmut Glück: Matthias Kramer als Grammatiker und Lexikograph, [w:] Mark Häberlein, Helmut Glück (red.), Ein Nürnberger Sprachmeister der Barockzeit mit gesamteuropäischer Wirkung. Bamberg: University of Bamberg Press, 2019, s. 17–32. Matthias Kramer als Grammatiker und Lexikograph – Wyszukaj (bing.com)[1]
• Ulrike Haß-Zumkehr: Deutsche Wörterbücher. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2001. ISBN 3-11-014885-4, s. 81–88. Rec. R. Lipczuk, [w:] Germanistik. Internationales Referatenorgan mit bibliographischen Hinweisen. Bd. 42, 3-4. Tübingen: Niemeyer, 2001, s. 504–505.

Linki zewnętrzne

• Matthias Kramers Sprachbücher in Polen (uni-bamberg.de) – Wyszukaj (bing.com) [2]