Przejdź do zawartości

Piwdenmasz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Jużmasz)
Rakieta Zenit-2 produkowana przez Piwdenmasz

Piwdenmasz (Południowe Zakłady Budowy Maszyn imienia A. M. Makarowa) (ukr. Південний машинобудівний завод, ВО ПМЗ, ВО Південмаш, Державне підприємство «Виробниче об'єднання Південний машинобудівний завод ім. О. М. Макарова»; ros. Государственное предприятие «Производственное объединение „Южный машиностроительный завод“ имени А. М. Макарова» (Южмаш), w Rosji: Jużmasz[1] – największe ukraińskie przedsiębiorstwo przemysłu rakietowo-kosmicznego z siedzibą w Dnieprze. Projektant i producent międzykontynentalnych pocisków balistycznych ICBM, rakiet nośnych, statków kosmicznych, silników rakietowych i innych produktów zaawansowanych technologii. Przedsiębiorstwo państwowe kontrolowane przez Ukraińską Agencję Kosmiczną[2].

W 2017 roku przedsiębiorstwo zatrudniało około 7000 pracowników[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Przedsiębiorstwo powstało w 1944 roku w ówczesnym Dniepropietrowsku jako Dniepropietrowskie zakłady samochodowe[3][4]. W 1951 roku niedokończone zakłady motoryzacyjne otrzymały zadanie produkcji pocisków rakietowych zaprojektowanych w OKB-1: R-1 oraz R-2[3][4]. Zmieniła się też nazwa: początkowo przedsiębiorstwo nie posiadało nazwy, lecz tylko oznaczenie: Zakład nr 586. W 1954 roku dział projektowo-konstrukcyjny zakładów został wydzielony i pod kierownictwem Michaiła Jangiela przekształcony w niezależne biuro konstrukcyjne, któremu nadano nazwę OKB-586. Zimą 1954/1955 zakład rozpoczął próbną produkcję ulepszonych rakiet R-5 (już bazowo o dwukrotnie większym zasięgu od R-2): R-5M[5]. Zaakceptowana w 1955 konstrukcja stała się pierwszym sowieckim pociskiem rakietowym wyposażonym w głowicę jądrową[5]. Wkrótce część produkcyjną kombinatu przemianowano na Południowe Zakłady Budowy Maszyn, a część projektową na KB Jużnoje. Zadaniem zakładów Piwdenmaszu była produkcja międzykontynentalnych rakiet balistycznych, a wkrótce także sztucznych satelitów oraz rakiet nośnych[4].

Lata sześćdziesiąte to rozwój uzbrojenia oraz pierwszych rakiet nośnych opartych na zmodyfikowanych rakietach balistycznych. W 1960 roku zatwierdzono program modyfikacji rakiety R-12: nowa konstrukcja otrzymała desygnację 63S1[6]. Dwa pierwsze próbne loty wykonano już w następnym roku, oba skończyły się awarią, odpowiednio pierwszego i drugiego członu. Trzeci lot, z 16 marca 1962 roku, okazał się sukcesem: satelita typu DS-2 otrzymał kryptonim Kosmos 1 rozpoczynając konwencję nazewniczą – serię radzieckich i rosyjskich obiektów Kosmos[6]. Co więcej, zgodnie z radziecką konwencją nazwę Kosmos przyjęła też sama rakieta (Kosmos 63S1) i rodzina rakiet Kosmos, dalej rozwijana w oparciu o rakiety R-12 i R-14[7][8]. Już w 1965 roku wystrzelono ulepszony wariant Kosmos 11K63[9]. W tej dekadzie rozpoczęto też rozwój i wystrzelono pierwsze rakiety z opartej na pocisku R-36 rodziny Cyklon (pierwszy lot Cyklon 11K67 w 1967 roku, Cyklon 2 11K69 w 1969 roku)[10].

W latach siedemdziesiątych zakłady otrzymały zadanie prac nad rodzinami rakiet Zenit i Energia[4]: debiut tej pierwszej nastąpił w 1985 roku[11]. W tym czasie (1961-1986) dyrektorem zakładów był konstruktor Aleksandr Maksimowicz Makarow[4]. Po nim, w latach 1986–1992 dyrektorem zakładów był późniejszy premier i prezydent Ukrainy Łeonid Kuczma[4][12].

Po rozpadzie ZSRR

[edytuj | edytuj kod]

Lata 90. były czasem komercjalizacji. W 1995 roku powstało międzynarodowe konsorcjum Sea Launch Company mające oferować produkowane przez Piwdenmasz rakiety Zenit klientom komercyjnym; ładunki (np. satelity telekomunikacyjne) miały startować z platformy oceanicznej Ocean Odyssey[13][14]. Do pierwszego startu doszło w 1999 roku. W tym samym roku po raz pierwszy wystrzelono w kosmos skonwertowaną rakietę międzykontynentalną R-36M produkcji Piwdenmaszu, pod nazwą Dniepr[15][15].

13 lutego 2012 roku po raz pierwszy wystrzelono europejską rakietę Vega, wykorzystującą w ostatnim, czwartym stopniu produkowany przez Piwdenmasz silnik RD-843[16].

Po aneksji przez Federację Rosyjską Republiki Autonomicznej Krymu i Sewastopola w 2014 roku więzy między ukraińskim i rosyjskim przemysłem kosmicznym zostały w większości zerwane, co ujemnie odbiło się na produkcji Piwdenmaszu[17][18]. 2 lutego 2015 roku Roskosmos ogłosił zawieszenie programu Dniepr[19]. Zawieszenie nie było całkowite: jeszcze w marcu 2015 roku doszło do lotu Dniepra, ale lot z 2016 roku został odwołany[20]. W wyniku wzajemnego bojkotu ukraińskiego i rosyjskiego przemysł ukraiński miał stracić 80% zamówień[21]. Zakłady produkcyjne zatrudniające w momencie rozpadu Związku Radzieckiego około czterdzieści tysięcy ludzi, w 2017 roku zatrudniały już tylko ok. siedem tysięcy, częściowo na niepełny etat[3].

Zakłady były celem ataków podczas inwazja Rosji na Ukrainę, m.in. 3 lipca 2024 z użyciem rakiet 9K720 Iskander i Ch-59[22].

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]
Trolejbus YuMZ

W zakładach produkowano wiele typów rakiet balistycznych, w szczególności przystosowanych do przenoszenia głowic jądrowych, w tym: R-5[23][24], R-12[24][25], R-14[26], R-16[27][24], R-36[24][28], MR-UR-100 Sotka[24], RT-23UTTH (początkowo)[29] oraz R-36M[24][28].

Ponadto zakłady produkowały rakiety nośne, począwszy od opartej na R-12 i R-14 rodziny rakiet Kosmos[7][8] (pierwsze dwie nieudane próby wariantu Kosmos 63S1 odbyły się w 1961 roku). W ostatnich latach przedsiębiorstwo produkowało rakiety z rodzin Zenit (szczególnie Zenit-2 i Zenit-3SL)[30] oraz Cyklon (np. Cyklon-3). Głównym odbiorcą rakiet Zenit było konsorcjum Sea Launch.

Produkcja pozarakietowa

[edytuj | edytuj kod]

Ponadto przedsiębiorstwo produkuje trolejbusy i ciągniki rolnicze. Wdrażana jest również produkcja kontenerów na odpady radioaktywne w oparciu o produkowane wcześniej kontenery do przechowywania i transportu rakiet.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ukraine Missile Facilities M.K. Yangel Pivdenne State Design Bureau. nti.org, luty 2009. [dostęp 2023-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-11)]. (ang.).
  2. ↑ The State Enterprise „Production Association Yuzhny Machine-Building Plant named after A.M. Makarov"(YUZHMASH) [online], Ukraińska Agencja Kosmiczna [dostęp 2018-05-13] (ukr.).
  3. ↑ a b c d Christopher Miller, Inside 'Satan's' Lair: The Lock-Tight Ukrainian Rocket Plant At Center Of Tech-Leak Scandal [online], RadioFreeEurope/RadioLiberty, 28 października 2017 [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Bart Hendrickx, Bert Vis, Energiya-Buran: The Soviet Space Shuttle, Springer Science & Business Media, 5 grudnia 2007, s. 171, ISBN 978-0-387-73984-7 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  5. ↑ a b The First Missile, [w:] Steven J. Zaloga, The Kremlin's Nuclear Sword: The Rise and Fall of Russia's Strategic Nuclear Forces 1945-2000, Smithsonian Institution, 27 maja 2014, ISBN 978-1-58834-485-4 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  6. ↑ a b Kosmos 63S1 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  7. ↑ a b Anatolij Zak, Kosmos-2 [online], russianspaceweb.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  8. ↑ a b Kosmos 2 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  9. ↑ Kosmos 11K63 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  10. ↑ Tsiklon [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  11. ↑ Tselina [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  12. ↑ Yuzhnoye [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  13. ↑ Anatolij Zak, Sea Launch [online], russianspaceweb.com, 4 kwietnia 2018 [dostęp 2018-05-15] (ang.).
  14. ↑ Komercyjne rakiety z oceanu – Archiwum Rzeczpospolitej [online], Rzeczpospolita, 9 listopada 1999 [dostęp 2018-05-15].
  15. ↑ a b Anatolij Zak, The Dnepr launcher [online], russianspaceweb.com [dostęp 2018-05-15] (ang.).
  16. ↑ Krzysztof Kanawka, Vega VV01 – relacja ze startu, „Kosmonauta.net”, 12 lutego 2012 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  17. ↑ Matthew Bodner, How Crimea hurt Ukraine’s space program [online], SpaceNews Magazine, 6 czerwca 2016 [dostęp 2018-05-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-20] (ang.).
  18. ↑ Doug Messier, Russia Severing Ties With Ukraine on Dnepr, Zenit Launch Programs – Parabolic Arc [online], parabolicarc.com, 6 lutego 2015 [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  19. ↑ Hubert Bartkowiak, Koniec Dnieprów i Zenitów (i Sea Launch)?, „Kosmonauta.net”, 9 lutego 2015 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  20. ↑ Krzysztof Kanawka, Lot Dniepra skasowany, „Kosmonauta.net”, 23 września 2016 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  21. ↑ Hubert Bartkowiak, Zapaść ukraińskiego przemysłu kosmicznego, „Kosmonauta.net”, 10 lutego 2016 [dostęp 2018-05-21] (pol.).
  22. ↑ Jakub Ber, Piotr Żochowski, Jacek Tarociński, Rosjanie niszczą szpital dziecięcy w Kijowie. 866. dzień wojny [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 9 lipca 2024 [dostęp 2024-07-10] (pol.).
  23. ↑ R-5 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  24. ↑ a b c d e f Appendix 1 Missile Technical Data, [w:] Steven J. Zaloga, The Kremlin's Nuclear Sword: The Rise and Fall of Russia's Strategic Nuclear Forces 1945-2000, Smithsonian Institution, 27 maja 2014, ISBN 978-1-58834-485-4 [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  25. ↑ R-12 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  26. ↑ R-14 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  27. ↑ R-16 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).
  28. ↑ a b R-36 [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-21] (ang.).
  29. ↑ Ракетный комплекс 15П960 Молодец с МБР 15Ж60 (РТ-23 УТТХ) [online], Ракетная техника rbase.new-factoria.ru [dostęp 2018-05-21] (ros.).
  30. ↑ Zenit [online], astronautix.com [dostęp 2018-05-13] (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Pojazdy produkowane przez Jużmasz w Dnieprze
Traktory
Trolejbusy

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Piwdenmasz&oldid=74808787”