Józef Zwonarz

Józef Zwonarz
Data i miejsce urodzenia	11 marca 1899 ; Stanisławów
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1984 ; Lesko
Zawód, zajęcie	mechanik
Narodowość	polska
Rodzice	Adalbert i Weronika
Małżeństwo	Franciszka Zwonarz
Dzieci	Maria, Janina, Zofia, Franciszek, Helena, Romuald
Krewni i powinowaci	Wilhelm Zwonarz
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Zwonarz (ur. 11 marca 1899 w Stanisławowie, zm. 24 listopada 1984 w Lesku) – polski mechanik, uczestnik wojen, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Życiorys

Był synem Adalberta (wzgl. Wojciecha, 1855–1902, który był mechanikiem) i Weroniki (1861–1941) Zwonarzów, bratem Eugeniusza (1881–1945), Wilhelma (1883–1957, podpułkownik Wojska Polskiego), Rudolfa, Jolanty, Jadwigi, Matyldy. Z rodziną zamieszkiwał pod Stanisławowem, a po śmierci ojca, wraz z matką będącą pochodzenia węgierskiego i rodzeństwem, zamieszkiwał czasowo w Budapeszcie.

Przed 1914 był studentem politechniki w Budapeszcie. W czasie I wojny światowej służył jako żołnierz armii austro-węgierskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie II Rzeczypospolitej zamieszkał w Lesku, gdzie ożenił się z Franciszką z domu Jodłowską, pochodzącą z tego miasta^[1]. Prowadził zakład (warsztat) o charakterze mechanicznym i ślusarskim, usytuowany przy ul. Grunwaldzkiej, zyskując szacunek u miejscowej ludności^[2]^[3]. W okresie międzywojennym pracował także jako szofer^[4]. Został zawodnikiem założonego w 1923 klubu piłkarskiego Sanovia Lesko oraz tłumaczył na rzecz zawodników drużyny wskazówki do prowadzenia treningów piłki nożnej, zamieszczone w węgierskim czasopiśmie „Magyarfutball”^[5]. Znał języki węgierski i niemiecki^[6].

Pomoc Żydom

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej, później był uczestnikiem polskiego ruchu oporu. Z uwagi na pochodzenie węgierskie był traktowany mniej rygorystycznie przez Niemców, którzy także korzystali z usług jego warsztatu. W okresie okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną, pracując oficjalnie w leskiej szkole zawodowej (niem. Handels- und Berufschule), w której wykładał rysunek techniczny^[7], uczestniczył w tajnym nauczaniu używając pseudonimu „Verona”^[8]. Uczestniczył w kolportażu tajnej prasy i instrukcji w ramach Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ), współpracując wówczas z Alojzym Bełzą i Mieczysławem Przystaszem^[9]. Ukrywał przed Niemcami sześcioro Żydów. Zbiegłych z obozu przejściowego Zwangsarbeitslager Zaslaw lekarza dr. Natana Wallacha i jego żonę Jafę od grudnia 1942 przez ponad 22 miesiące umieścił w wykonanej jamie ziemnej (schronie), usytuowanej pod swoim warsztatem, położonym w centralnej części Leska. Później ukrywał tam także braci Jafy, Pinka i Milka Manasterów, a od lata 1944 również ich siostrę Annę. Równocześnie zadbał o schronienie dla córki Wallachów, Reny (ur. 1938, później pod nazwiskiem Bernstein), którą w 1942 przekazał Zofii Czemerys (córka jego brata Eugeniusza, żona oficera WP, Tadeusza Czemerysa) w Zagórzu, a wobec zagrożenia denuncjacją, oddał pod opiekę Jana Kąkola i Magdaleny Mielniczek w leśniczówce Czarny Dział w Bezmiechowej Dolnej^[a].

W 1967 Józef Zwonarz wraz z żoną Franciszką (1908–1971) został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (nr 331)^[10]. Z uwagi na trwającą wojnę na Bliskim Wschodzie otrzymali to wyróżnienie w 1980 w Brukseli. Oboje zostali pochowani na cmentarzu w Lesku. Mieli sześcioro dzieci: Marię, Janinę, Zofię, Franciszka, Helenę i Romualda.

Jafa Wallach spisała wspomnienia, które zostały wydane w Stanach Zjednoczonych pt. Bitter Freedom. Memoirs of a Holocaust Survivor nakładem Hermitage Publishers w 2006. Wydanie w polskim przekładzie wydano w 2012 pt. Gorzka wolność. Wspomnienia ocalonej z holocaustu w opracowaniu Elżbiety Rączy nakładem Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie. Pisarz Kalman Segal w swojej reportażowej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do Józefa Zwonarza i ocalenia przez niego rodziny żydowskiej^[11].

Uwagi

↑ Podane formy imion ukrywanych osób za wspomnieniami Jafy Wallach. Według innego źródła ukrywani byli: Norbert i Sabina Wallach, córka Irena oraz Tadeusz i Anna Manasterowie, zob. Czesław Cyran, Antoni Rachwał. Eksterminacja ludności na Sanocczyźnie w latach 1939–1944. „Rocznik Sanocki”. Tom IV, s. 70, 1979. Bolesław Baraniecki podał dwa imiona jednej osoby tj. Hanka / Sabina Manaster, która była siostrą Heleny, późniejszej żony dr. Norberta RameraBaraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29

Przypisy

↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29.
↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 196.
↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 237, 253, 352.
↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 79.
↑ Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 156.
↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304.
↑ Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304-305.
↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 291.
↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 125.
↑ Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2017. yadvashem.org. s. 111. [dostęp 2018-01-19]. (ang.).
↑ Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957, s. 144.

Bibliografia

Józef Budziak: Dzieje Leska 1918–1939. Lesko: BOSZ, 2001. ISBN 83-87730-31-9.
Bolesław Baraniecki: Opowieści leskie. Z pamięci i z fotografii. Olszanica: BOSZ, 2008. ISBN 978-83-7576-007-1.
Jafa Wallach (oprac. i red. Elżbieta Rączy): Gorzka wolność. Wspomnienia ocalonej z holocaustu. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Rzeszowie, 2012, s. 7–8, 35. ISBN 978-83-7629-352-3.
Rena Bernstein: Posłowie Reny Bernstein. W: Jafa Wallach (oprac. i red. Elżbieta Rączy): Gorzka wolność. Wspomnienia ocalonej z holocaustu. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej / Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Rzeszowie, 2012, s. 132. ISBN 978-83-7629-352-3.
Zwonarzowie. jazzek.republika.pl. [dostęp 2017-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-21)].

Linki zewnętrzne

Artykuł poruszający temat ratowania Żydów przez rodzinę Józefa Zwonarza. brooklyneagle.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.)

[10] Podane formy imion ukrywanych osób za wspomnieniami Jafy Wallach. Według innego źródła ukrywani byli: Norbert i Sabina Wallach, córka Irena oraz Tadeusz i Anna Manasterowie, zob. Czesław Cyran, Antoni Rachwał. Eksterminacja ludności na Sanocczyźnie w latach 1939–1944. „Rocznik Sanocki”. Tom IV, s. 70, 1979. Bolesław Baraniecki podał dwa imiona jednej osoby tj. Hanka / Sabina Manaster, która była siostrą Heleny, późniejszej żony dr. Norberta RameraBaraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29

[CITEREFBaraniecki._Opowieści_leskie200829-1] Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 29.

[CITEREFBudziak._Dzieje_Leska_1918–1939196-2] Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 196.

[CITEREFBaraniecki._Opowieści_leskie2008237,_253,_352-3] Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 237, 253, 352.

[CITEREFBudziak._Dzieje_Leska_1918–193979-4] Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 79.

[CITEREFBudziak._Dzieje_Leska_1918–1939156-5] Budziak. Dzieje Leska 1918–1939 ↓, s. 156.

[CITEREFBaraniecki._Opowieści_leskie2008304-6] Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304.

[CITEREFBaraniecki._Opowieści_leskie2008304-305-7] Baraniecki. Opowieści leskie 2008 ↓, s. 304-305.

[8] Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 291.

[9] Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 119, 125.

[11] Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2017. yadvashem.org. s. 111. [dostęp 2018-01-19]. (ang.).

[12] Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957, s. 144.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[a]

[10]

[11]