KNM Tor

Tor
	; Bliźniaczy „Odin”
Klasa	torpedowiec (niszczyciel) / fregata
Typ	Sleipner (Odin)
	Historia
Stocznia	Stocznia Mechaniczna, Fredrikstad
Położenie stępki	1938
Wodowanie	9 września 1939
	Zamówiony dla Norweska KMW
Nazwa	Tor
	Kriegsmarine
Nazwa	Tiger
Wejście do służby	13 czerwca 1940
Wycofanie ze służby	8 maja 1945
	Norweska KMW
Nazwa	Tor
Wejście do służby	1945
Wycofanie ze służby	1959
Los okrętu	złomowany
	Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	632 ts standard
Długość	ok. 76 m; 74 m m.p.
Szerokość	7,8 m
Zanurzenie	3 m
	Napęd
	2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	30 węzłów
Zasięg	3500 Mm przy 15 w
	Uzbrojenie
	• początkowe przewidywane:; 2 armaty 102 mm L/40 (2×I); 1 działko 40 mm plot.; 2 wkm 12,7 mm; 2 wyrzutnie torped 533 mm (1×II); 2 mbg, bg
Załoga	75 (1939)

KNM Tor (F303) – torpedowiec z okresu II wojny światowej budowany dla marynarki norweskiej (oficjalnie klasyfikowany jako niszczyciel), należący do typu Sleipner (podtypu Odin). Zdobyty w stanie nieukończonym, służył podczas wojny w marynarce niemieckiej (Kriegsmarine) pod nazwą Tiger. Używany był głównie do celów eskortowych i pomocniczych na Bałtyku. Po wojnie przeklasyfikowany na fregatę, kontynuował służbę w marynarce norweskiej pod pierwotną nazwą do końca lat 50.

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 632 tony angielskie, a projektowane główne uzbrojenie stanowiły dwie armaty kalibru 102 mm i dwie wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm (później ulegało zmianom). Napęd stanowiły turbiny parowe, pozwalające na rozwinięcie prędkości 30 węzłów.

Historia

Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.

KNM „Tor” należał do trzech okrętów drugiej, poprawionej serii jednostek typu Sleipner, określanej jako podtyp Odin, a w części literatury jako odrębny typ Odin^[b]. Okręty te były klasyfikowane oryginalnie jako niszczyciele i były najnowszymi okrętami tej klasy marynarki norweskiej w chwili wybuchu wojny, lecz faktycznie odpowiadały wielkością i charakterystykami torpedowcom i tak powszechnie są określane w literaturze^[1]^[2]. Przyczyną powstania zmodyfikowanego podtypu Odin była chęć poprawy własności morskich i stateczności w stosunku do pierwotnego projektu, na skutek czego zredukowano uzbrojenie z trzech do dwóch dział w celu odciążenia jednostek, a przy tym wydłużono kadłub o 2 metry, co pociągnęło niewielki wzrost wyporności^[1].

Do budowy wszystkich trzech okrętów poprawionego typu przystąpiono w bliżej nieznanej dacie w 1938 roku^[3]. „Tor” jako jedyny okręt typu budowany był nie w Horten, a w Stoczni Mechanicznej w Fredrikstadzie, pod numerem 128^[4]. Według części źródeł, jego stępkę położono w listopadzie 1938 roku^[5]. Kadłub wodowano 9 września 1939 roku^[a]. Jak większość okrętów tego typu otrzymał nazwę z mitologii nordyckiej, od boga Thora^[6]. W czasie niemieckiej inwazji okręt, niewykończony i nie oddany jeszcze do służby, został samozatopiony 9 kwietnia 1940 roku we Fredrikstadzie^[7]. Już 16 kwietnia został jednak wydobyty przez Niemców, po czym naprawiony i ukończony w Drammen^[8].

Skrócony opis

Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.

Okręty tego typu miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/3 długości^[9]. Uzbrojenie artyleryjskie według planów stanowiły dwie pojedyncze armaty morskie kalibru 102 mm Boforsa, umieszczone na pokładzie dziobowym i rufowym w stanowiskach z maskami ochronnymi^[c]. Uzbrojenie przeciwlotnicze okrętów tego typu obejmowało pojedyncze działko automatyczne 40 mm Boforsa i dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm Colt^[7]. Nie jest znany faktyczny stan uzbrojenia „Tora”, lecz karabinów maszynowych nie zamontowano^[8]. Uzbrojenie torpedowe stanowiła jedna dwururowa wyrzutnia torpedowa kalibru 533 mm na śródokręciu. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym składało się z czterech zrzutni bomb głębinowych^[1], a według niektórych źródeł, także dwóch miotaczy bomb głębinowych^[4]. Następnie uzbrojenie ulegało zmianom w sposób opisany poniżej.

Wyporność standardowa okrętów podtypu Odin wynosiła 632 ts (tony angielskie) lub 642 tony metryczne, natomiast publikacje nie podają ich wyporności pełnej^[d]. Znana jest jedynie długość między pionami okrętów drugiej serii: 74 m^[7], przy czym długość całkowita wynosiła ok. 76 m^[1]. Szerokość kadłuba sięgała 7,8 m, a średnie zanurzenie 3 m^[7].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby^[7]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe typu Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer^[10]. Prędkość projektowa wynosiła 30 węzłów^[7]^[e]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów^[4].

Służba

W służbie niemieckiej

Okręt został wcielony 13 czerwca 1940 roku do niemieckiej służby jako „Tiger” (pol. tygrys)^[8]. Wraz z trzema innymi zagarniętymi okrętami tego typu utworzył 7. Flotyllę Torpedowców i był używany do grudnia 1940 roku do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie^[8]. Prawdopodobnie zamontowano na nim działko przeciwlotnicze 20 mm na nadbudówce na rufie^[f]. Okręty przystosowano także do stawiania 24 min^[8]^[10]. 1 stycznia 1942 roku torpedowce tego typu wycofano do zadań pomocniczych, jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni^[10]^[g].

W latach 1941–1942 zmodyfikowano uzbrojenie okrętów, usuwając dziobowe działo nr 1 i podwójną wyrzutnię torped oraz dodając dwa pojedyncze działka przeciwlotnicze 20 mm na pokładzie dziobowym i na platformie przed mostkiem, przez co ich liczba wzrosła do trzech^[8]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie zmieniono na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot. 37 mm i dwa działka plot. 20 mm, bez wyrzutni torped i min^[10]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób^[10].

Okręty tego typu służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód^[6]. W chwili zakończenia wojny w maju 1945 roku „Tiger” znajdował się w Korsør w Danii, po czym w tym miesiącu został zwrócony Norwegii^[6].

W służbie norweskiej powojennej

19 września 1946 roku „Tor” otrzymał znak taktyczny L04^[6]. W 1951 roku razem z pozostałymi czterema okrętami tego typu został przeklasyfikowany na fregatę, otrzymując NATO-wski znak taktyczny F303^[5]. W 1954 roku został zmodernizowany zgodnie z nowym przeznaczeniem^[11]. Okręt został przezbrojony w trzy armaty kalibru 76 mm, 2 działka plot. 40 mm, 2 karabiny maszynowe 12,7 mm i 4 miotacze bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego^[5]^[h]. Artyleria główna była uniwersalna^[6]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób^[5]. Okręty nie były już jednak intensywnie używane z uwagi na zużycie mechanizmów. „Tor” wycofany został wraz z pozostałymi w 1959 roku, po czym złomowany^[6].

Uwagi

↑ ^a ^b Whitley 1997 ↓, s. 95, 221 podaje wodowanie 9 września 1939, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Daszjan 2005 ↓, s. 13 – 7 września 1939.
↑ Podtyp Odin lub w ogóle nie wyróżniany od typu Sleipner m.in. w Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13, natomiast wyróżniane jako odrębny typ Odin w Conway’s... 1980 ↓, s. 380, Whitley 1997 ↓, s. 221.
↑ Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 221, Conway’s... 1980 ↓, s. 380 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52)
↑ Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Pierwsza seria miała wyporność pełną 708 ts (719 t), a wyporność standardowa podtypu Odin była o 35 ts (36 t) większa, stąd wyporność pełna mogła wzrosnąć o podobną wartość.
↑ Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, prędkość maksymalna wynosiła 32 węzły.
↑ Tak podaje Kaczmarek 1994 ↓, s. 54, lecz nie odnosi się konkretnie do okrętów podtypu Odin.
↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940.
↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne ze szczegółowym rocznikiem flot Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Daszjan 2005 ↓, s. 12-13
↑ Conway’s... 1980 ↓, s. 380
↑ Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
↑ ^a ^b ^c Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
↑ ^a ^b ^c ^d Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Whitley 1997 ↓, s. 221.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
↑ Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 289. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).

Bibliografia

A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.).
Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne.
Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).

[wod-1] Whitley 1997 ↓, s. 95, 221 podaje wodowanie 9 września 1939, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Daszjan 2005 ↓, s. 13 – 7 września 1939.

[2] Podtyp Odin lub w ogóle nie wyróżniany od typu Sleipner m.in. w Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13, natomiast wyróżniane jako odrębny typ Odin w Conway’s... 1980 ↓, s. 380, Whitley 1997 ↓, s. 221.

[12] Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 221, Conway’s... 1980 ↓, s. 380 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52)

[13] Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Pierwsza seria miała wyporność pełną 708 ts (719 t), a wyporność standardowa podtypu Odin była o 35 ts (36 t) większa, stąd wyporność pełna mogła wzrosnąć o podobną wartość.

[15] Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, prędkość maksymalna wynosiła 32 węzły.

[16] Tak podaje Kaczmarek 1994 ↓, s. 54, lecz nie odnosi się konkretnie do okrętów podtypu Odin.

[17] Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940.

[19] Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne ze szczegółowym rocznikiem flot Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271.

[dasz-3] Daszjan 2005 ↓, s. 12-13

[conw-4] Conway’s... 1980 ↓, s. 380

[CITEREFWhitley1997220–221-5] Whitley 1997 ↓, s. 220–221.

[CITEREFKaczmarek199456-6] Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.

[jane-7] Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271

[CITEREFKaczmarek199455-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.

[CITEREFWhitley1997221-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Whitley 1997 ↓, s. 221.

[CITEREFKaczmarek199454-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.

[rys-11] Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57

[CITEREFGrönerJungMaass199995-14] Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.

[18] Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 289. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[c]

[d]

[10]

[e]

[f]

[g]

[11]

[h]

Podtyp Sleipner	„Sleipner” „Æger” „Gyller”
Podtyp Odin	„Odin” „Tor” „Balder”
W służbie niemieckiej	„Löwe” „Panther” „Tiger” „Leopard”