Kamienica przy ulicy Podwale 73–74 we Wrocławiu
 nr rej. A/4016/345/Wm z 15.04.1977[1]
| |
 Kamienica przy ulicy Podwale 73–74 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Podwale 73–74 |
| Styl architektoniczny |
neobarok |
| Architekt |
J. Wittcke |
| Inwestor |
Ernst Nissen |
| Kondygnacje |
pięć |
| Rozpoczęcie budowy |
1899 |
| Ukończenie budowy |
1900 |
Kamienica przy ulicy Podwale 73–74 – zabytkowa kamienica mieszczańska znajdująca się przy ulicy Podwale we Wrocławiu. W 1899 roku kamienica była uznana za najbardziej ekskluzywny i nowoczesny dom mieszkalny we Wrocławiu[2]. Obecnie kamienica ta obok kamienicy nr 75 jest jedynym zachowanym świadectwem najelegantszej zabudowy południowej części Wrocławia[3].
Historia posesji i kamienicy[edytuj | edytuj kod]
Obecna kamienica nr 73–74 została wzniesiona w miejscu dawnego Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego, a po 1847 roku Instytutu Wydziału Medycznego Uniwersytetu Wrocławskiego[3]. W dawnym budynku znajdowała się klinika położnicza oraz siedziba Kliniki Chirurgii i Instytut Fizjologii[4]. Projekt nowego budynku został wykonany w 1899 roku. Różne źródła podają różnych projektantów: Agnieszka Zabłocka-Kos, Jolanta Gromadzka i Ewa Jóźwik za autora projektu podają Eduarda Hentschela[3][5]; Agnieszka Tomaszewicz z Martą Kowalską oraz Marian Stanek jako autora wymieniają Josepha Wittckego[6][7]. W rzeczywistości obaj architekci wykonali projekty kamienicy. Ich projekty zachowały się w Archiwum Budowlanym Miasta Wrocławia. Jako pierwszy projekt złożył w 1899 roku Joseph Wittcke[8]. Jego propozycje nie zostały przyjęte. W 1900 roku swój projekt złożył mistrz murarski Eduard Hentschel i to na podstawie tego projektu wzniesiono budynek, choć nie zrealizowano wszystkich założeń architekta[9]. Zleceniodawcą projektów był przedsiębiorca budowlany Ernst Nissen[6][5] (Niksen[7]). Realizacja projektu miała miejsce w roku 1900[7][10].
Opis architektoniczny[edytuj | edytuj kod]
Czteropiętrowy budynek jest złożony z dwóch dwutraktowych domów: frontowego i tylnego oraz z trzech łączących je poprzecznie jednotraktowych skrzydeł tworzących dwa wewnętrzne dziedzińce[6]. Rzut całego budynku zamyka się w prostokącie o wymiarach ok. 43 × 44 metry[7]. Front budynku o symetrycznej kompozycji utrzymany jest w neobarokowym stylu[6]. Dziewięcioosiowa fasada podzielona została trzema ryzalitami: środkowy posiadał oddzielne balkony na każdym piętrze[6] i zwieńczony został trójkątnym tympanonem wypełnionym płaskorzeźbą przedstawiającą stojącą postać kobiety z rozstawionymi rękoma, z tarczami po bokach oraz z atrybutami nauki – globusem i lunetą, i sztuki – paletą malarską i pędzlami[7]. Na poszczególnych kondygnacjach ryzalitu środkowego balkony flankują różne stylistycznie kolumny, różne formy posiadają również umieszczone między nimi balustrady. Na drugiej kondygnacji są to boniowane proste filary z balustradą pełną, na trzeciej kolumny doryckie z balustradą pełną, a na czwartej kolumny jońskie z balustradą tralkową[7]. Nad tympanonem umieszczono wieżyczkę z hełmem pokrytym blachą[7].
Boczne ryzality posiadają wykusze obejmujące trzy górne kondygnacje, zakończone wysokimi hełmami. W skrajnych osiach, na trzech kondygnacjach, znajdują się loggie. Fasadę na całej wysokości pokryto boniowaniem modelowanym w tynku i ozdobiono bogatymi secesyjnymi ornamentami[6][7]. Po obu bokach ryzalitu środkowego znajdują się dwa, bogato zdobione, otwory wejściowe, m.in. nad wejściem północnym znajdują się putta podtrzymujące kartusz herbowy[3]. W narożnikach pomiędzy bocznymi ryzalitami a korpusem budynku znajdują się wykusze na wycinku koła. Pomiędzy czwartą a piątą kondygnacją znajduje się fryz ozdobiony ornamentyką roślinną. Nad piątą kondygnacją znajduje się gzyms wieńczący wsparty na niewielkim wysięgu ze skromnym gierowaniem[7].
Na każdej z trzech pierwszych kondygnacji znajdowały się trzy wielopokojowe mieszkania, każde o powierzchni około 300 m²[3]; w części frontowej znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, w skrzydle bocznym jadalnia, kuchnia, pomieszczenia gospodarcze i pokoje dla służby, w skrzydle tylnym wychodzącym na ogród – sypialnie, łazienka i gospodarcza klatka schodowa. Prawie każde pomieszczeni miało własny wykusz, loggię lub werandę[3]. Na czwartej kondygnacji znajdowało się pięć mniejszych mieszkań[6].
W 1903 roku budynek został poddany remontowi. Na parterze w dwóch mieszkaniach zainstalowano łazienki oraz zamontowano dodatkowe drewniane schody łączące parter z I piętrem. Prace zaprojektował R. Seider. W latach 1931–1932 dokonano przebudowy mieszkań na parterze[7][11].
Po 1945[edytuj | edytuj kod]
Po 1945 roku budynek był przeznaczony pod mieszkania czynszowe[7]. W latach 1967–1968 oba budynki nr 73 i 74 zostały gruntownie wyremontowane[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Gromadzka 1995 ↓, s. 224.
- ↑ a b c d e f Harasimowicz 1998 ↓, s. 81.
- ↑ Harasimowicz 1997 ↓, s. 153.
- ↑ a b Gromadzka 1995 ↓, s. 222.
- ↑ a b c d e f g Eysymontt 2011 ↓, s. 612.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Marian Stanek, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Podwale 73–74. zabytek.pl, 11.1981. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ Projekt Wittcke w ABWM.
- ↑ Projekt Hentschel w ABWM.
- ↑ Plan budynku z ABWM.
- ↑ Plan przebudowy wnętrz budynku w zbiorach ABWM.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t. II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t. I. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1997.
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Jolanta Gromadzka, Ewa Jóźwik: Powstanie i rozwój wrocławskiego Podwala w XIX wieku, w: Architektura Wrocławia. Tom I. Dom. Wrocław: Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 1995.