Kangur nadobny

Kangur nadobny
	Notamacropus parryi
	(E.T. Bennett, 1835)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	torbacze
Rząd	dwuprzodozębowce
Rodzina	kangurowate
Podrodzina	kangury
Plemię	Macropodini
Rodzaj	Notamacropus
Gatunek	kangur nadobny
Synonimy
	Yerbua kangaru Forster, 1778; Macropus parryi E.T. Bennett, 1835; Halmaturus Parryi Var. pallida J.E. Gray, 1837;
	Yerbua kangaru Forster, 1778; Macropus parryi E.T. Bennett, 1835; Halmaturus Parryi Var. pallida J.E. Gray, 1837;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kangur nadobny^[6], walabia piękna^[7] (Notamacropus parryi) – gatunek ssaka z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae). We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej gatunek był oznaczany nazwą zwyczajową „walabia piękna”^[7]. Jednak w wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę kangur nadobny^[6].

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1835 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett nadając mu nazwę Macropus parryi^[3]. Miejsce typowe Stroud, w pobliżu Port Stephens, Nowa Południowa Walia, Australia^[3]^[8]^[9]^[10]. Holotyp to skóra i uszkodzona czaszka bez żuchwy dorosłej samicy (sygnatura BMNH 55.12.24.61) z kolkecji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie^[11]^[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[10].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Notamacropus: gr. νοτος notos ‘południe’; rodzaj Macropus Shaw, 1790 (kangur)^[13].
parryi: Sir William Edward Parry (1790–1855), angielski podróżnik^[14].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Kangur nadobny występuje na wybrzeżu wschodniej Australii od Cooktown, w północno-wschodnim Queenslandzie, na południe do Grafton, w północno-wschodniej Nowej Południowej Walii i w głąb lądu do zachodniego krańca Wielkich Gór Wododziałowych^[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 61–87,9 cm, samców 73,6–100,3 cm, długość ogona samic 72,8–85,8 cm, samców 86,1–104,5 cm; masa ciała samic 7–15 kg, samców 14–26 kg^[15]^[16]. Zimą wierzch ciała jest jasnoszary, latem brunatnoszary. Spód ciała biały. Czoło i nasada uszu są ciemnobrązowe, końce uszu z zewnątrz białe. Pysk z białymi policzkami, boki z białymi pręgami na biodrach. Jasnobrązowe pręgi ciągną się od karku do ramion. Długi, cienki ogon z ciemniejszym końcem.

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Środowisko życia[edytuj | edytuj kod]

Pofałdowane i pagórkowate obszary pokryte otwartymi lasami i porośnięte trawą. Preferuje lasy eukaliptusowe.

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Odżywia się trawami i innymi roślinami zielnymi w tym paprociami. Poza okresem suszy nie pije wody. Poszukiwanie pokarmu rozpoczyna wczesnym rankiem, w południe następuje przerwa, żerowanie jest kontynuowane do zapadnięcia zmroku. Kangury nadobne są torbaczami zajmującymi stałe terytoria i wykazującymi zachowania socjalne. Zwierzęta te żyją w grupach określanych luźnymi watahami, składających się nierzadko z ponad 50 osobników obydwu płci. W obrębie dużej grupy występują mniejsze skupienia liczące do 10 osobników. Samce i samice tworzą odrębne struktury hierarchiczne. W grupach samic hierarchia jest słabo wyrażana, natomiast wśród samców silnie podkreślane są zachowania agresywne, od łagodnych przepychanek do pojedynków polegających na wzajemnym okładaniu się łapami. U uczestników takich pojedynków nie zaobserwowano widocznych obrażeń. Grupy kangurów nadobnych są dla siebie wzajemnie tolerancyjne.

Samice osiągają dojrzałość płciową pomiędzy 18-24 miesiącem życia a samce po ukończeniu drugiego roku. Dominujący samiec pierwszy kopuluje z płodnymi samicami. Po ciąży trwającej 34-38 dni rodzi się młode, które po raz pierwszy opuszcza torbę po 37 tygodniach, ale do wieku 15 miesięcy ssie matkę. Do ich wrogów naturalnych należą dingo australijski (Canis familiaris).

Status zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[5].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Anonim. Opinion 730. Yerbua Forster, 1778 (Mammalia): suppressed under the Plenary Powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 22 (2), s. 84, 1965. (ang.).
↑ J.R. Forster. Beskrifning på djuret Yerbua capensis, med anmarkningar om genus Yerbuae. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. 39, s. 113, 1778. (szw.).
↑ ^a ^b ^c E.T. Bennett. On a New Species of Kangaroo. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 2, s. 151, 1834. (ang.).
↑ J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of Natural History”. New Series. 1, s. 583, 1837. (ang.).
↑ ^a ^b J.J. Winter J.J., S. Burnett & R.S.B.& R. Martin S. Burnett & R.S.B.& R., Macropus parryi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-27] (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b J.H. Reichholf & G. Steinbach (red.); autorzy tekstów: J. Diller, S. Graf, W. Hagen, H. Hagen, U. Heckner-Bisping, P. Hey-Reidt, K. Janke, E. Keller, B.P. Kremer, J. Markl, B. Markl, H.F. Moeller, J.H. Reichholf, M. Schmitt, A. Sigl & U. Weinhold: Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 50, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2. (pol.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macropus (Notamacropus) parryi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-27].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Notamacropus parryi (E. T. Bennett, 1835). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Species Notamacropus parryi (Bennett, 1835). [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).
↑ 1855.12.24.61. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).
↑ L. Dawson & T. Flannery. Taxonomic and Phylogenetic Status of Living and Fossil Kangaroos and Wallabies of the Genus Macropus Shaw (Macropodidae: Marsupialia), with a New Subgeneric Name for the Larger Wallabies. „Australian Journal of Zoology”. 33 (4), s. 489, 1985. DOI: 10.1071/ZO9850473. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 307. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 731. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 69. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
E. Detweiler: Macropus parryi. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2008-04-15]. (ang.).

[2] Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[1].

[iczn-1] Anonim. Opinion 730. Yerbua Forster, 1778 (Mammalia): suppressed under the Plenary Powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 22 (2), s. 84, 1965. (ang.).

[for-3] J.R. Forster. Beskrifning på djuret Yerbua capensis, med anmarkningar om genus Yerbuae. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. 39, s. 113, 1778. (szw.).

[Bennett-4] E.T. Bennett. On a New Species of Kangaroo. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 2, s. 151, 1834. (ang.).

[Gray-5] J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of Natural History”. New Series. 1, s. 583, 1837. (ang.).

[iucn-6] J.J. Winter J.J., S. Burnett & R.S.B.& R. Martin S. Burnett & R.S.B.& R., Macropus parryi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-27] (ang.).

[Cichocki&inni-7] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Reichholf&inni-8] J.H. Reichholf & G. Steinbach (red.); autorzy tekstów: J. Diller, S. Graf, W. Hagen, H. Hagen, U. Heckner-Bisping, P. Hey-Reidt, K. Janke, E. Keller, B.P. Kremer, J. Markl, B. Markl, H.F. Moeller, J.H. Reichholf, M. Schmitt, A. Sigl & U. Weinhold: Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 50, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2. (pol.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macropus (Notamacropus) parryi. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-27].

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Notamacropus parryi (E. T. Bennett, 1835). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).

[Burgin&inni-11] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[afd-12] Species Notamacropus parryi (Bennett, 1835). [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).

[nhm-13] 1855.12.24.61. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).

[Dawson&Flannery-14] L. Dawson & T. Flannery. Taxonomic and Phylogenetic Status of Living and Fossil Kangaroos and Wallabies of the Genus Macropus Shaw (Macropodidae: Marsupialia), with a New Subgeneric Name for the Larger Wallabies. „Australian Journal of Zoology”. 33 (4), s. 489, 1985. DOI: 10.1071/ZO9850473. (ang.).

[Beolens&inni-15] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 307. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[Eldridge&Coulson-16] M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 731. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[amw-17] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 69. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[1]