Karbieniec wyniosły

Karbieniec wyniosły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	karbieniec
Gatunek	karbieniec wyniosły
	Nazwa systematyczna
	Lycopus exaltatus L.f.; Suppl. Pl.: 87 (1782)
Synonimy
	Lycopus italicus L. ex B.D.Jacks.; Lycopus laciniatus Rouy; Lycopus pinnatifidus Pall.;
	Lycopus italicus L. ex B.D.Jacks.; Lycopus laciniatus Rouy; Lycopus pinnatifidus Pall.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karbieniec wyniosły (Lycopus exaltatus L.f.) – gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w środkowej i południowo-wschodniej Europie (na zachodzie sięgając do Niemiec, Austrii i Włoch), na wschodzie sięga do Syberii i środkowej Azji (Sinciang, zachodnie Himalaje i Buriacja^[3]). W Polsce odkryty został w przeszłości w okolicach Chełma^[4]^[5], a w pobliżu granic rośnie na Wołyniu^[4]. Rósł także w dolinie Łaby, ale stanowiska tamtejsze, podobnie jak pozostałe z południowych Niemiec mają charakter historyczny^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o pędzie wznoszącym się i osiągającym zwykle od 0,9 do 1,5 m wysokości, rozgałęzionym lub pojedynczym, owłosionym^[4].
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Wszystkie liście pierzastodzielne lub pierzastosieczne, osiągające do 12 cm długości i 6 cm szerokości (rzadko nieco więcej). W górnej części pędu liście wspierające nibyokółki kwiatowe, podobne do tych niższych, lecz mniejsze. Blaszka liściowa jest zwykle obustronnie owłosiona, a poszczególne odcinki są odlegle ząbkowane^[4].
Kwiaty: Zebrane w gęstych nibyokółkach w kątach górnych liści^[4], wsparte lancetowatymi przysadkami o długości 6–9 mm^[5]. Kielich szerokodzwonkowaty, z 5 ościstymi ząbkami nie dłuższymi od rurki korony. Korona o długości 3–4 mm, w gardzieli owłosiona, dwuwargowa. Górna warga niepodzielona, dolna podzielona na trzy łatki podobnej wielkości. Dwa pręciki są płodne, z nerkowatymi pylnikami, w których worki są zrośnięte. Pozostałe pręciki zredukowane do główkowatych prątniczków lub ich brak^[4].
Owoce: Rozłupki jajowate, do 2 mm długości (dłuższe od kielicha)^[4].
Gatunek podobny: Z tego samego rodzaju w Europie Środkowej rośnie karbieniec pospolity Lycopus europaeus różniący się górnymi liśćmi co najwyżej wcinano-piłkowanymi (głębiej dzielne są tylko dolnej liście) oraz krótszymi przysadkami nie przekraczającymi 5 mm długości^[7].

Biologia i ekologia

Bylina, helofit – rośnie na brzegach wód, na mokradłach, w rowach. Kwitnie od lipca do września^[4].

Liczba chromosomów 2n = 22^[4]^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Lycopus exaltatus L.f.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Krystyna Grodzińska: Lycopus L., Karbieniec. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 235-236.
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 398-399. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Lycopus exaltatus L. f.. [w:] FloraWeb [on-line]. Bundesamt fur Naturschutz. [dostęp 2021-01-11].
↑ LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 398, ISBN 83-01-14342-8 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-11] (ang.).

[powo-3] Lycopus exaltatus L.f.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-11].

[grodz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Krystyna Grodzińska: Lycopus L., Karbieniec. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1967, s. 235-236.

[rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 398-399. ISBN 83-01-14342-8.

[bundes-6] Lycopus exaltatus L. f.. [w:] FloraWeb [on-line]. Bundesamt fur Naturschutz. [dostęp 2021-01-11].

[7] LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 398, ISBN 83-01-14342-8 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]