Karel Josef Beneš

Karel Josef Beneš

Karel Josef Beneš, przed 1923
Data i miejsce urodzenia	21 lutego 1896 Praga
Data i miejsce śmierci	27 marca 1969 Rožmitál pod Třemšínem
Narodowość	czeska
Język	czeski
Dziedzina sztuki	literatura
Odznaczenia

Karel Josef Beneš pseud. Karel Beneš, Karel Beneš-Jizerský, K. Jizerský, KJ, Dr-eš (ur. 21 lutego 1896 w Pradze, zm. 27 marca 1969 w Rožmitálu pod Třemšínem) – czeski prozaik, publicysta, scenarzysta, autor prac historycznych i artykułów o muzyce.

Życiorys

Ojciec Beneša był lekarzem. W 1915 r. ukończył gimnazjum w Pradze. Zaciągnął się do wojska i brał udział w walkach podczas I wojny światowej. Został ciężko ranny i zwolniony ze służby jako inwalida pod koniec 1916 r. W latach 1917–1921 studiował na Uniwersytecie Karola na kierunkach: nauki przyrodnicze, medycyna, filozofia i muzykologia. W 1921 r. uzyskał doktorat na wydziale lekarskim, po obronie rozprawy: Příspěvky k ovogenezi některých Amphibií. W latach 1921–1938 pracował jako referent w Bibliotece Uniwersyteckiej, a następnie jako dyrektor Państwowej Biblioteki Pedagogicznej im. Komeńskiego w Pradze. W latach 1934–1937 współpracował także z wydawnictwem Družstevní práce.

Zdjęcie z więzienia w Ebrach, 5.12.1944

Od kwietnia 1939 r. działał w Komitecie Petycyjnym „Pozostaniemy wierni” – czeskiej organizacji konspiracyjnej. W grudniu 1941 r. został aresztowany i skazany na siedem lat katorgi. Przebywał w więzieniach i obozach koncentracyjnych: Pankrác, Theresienstadt, Goleniów, Ebrach i Straubing. W kwietniu 1945 r. przeszedł marsz śmierci. W latach 1945-48 był kierownikiem wydziału kultury Państwowego Urzędu Planowania, przez kolejne dwa lata był dramaturgiem Państwowego Filmu Czechosłowackiego. W 1950 r. przeprowadził się do Rožmitálu pod Třemšínem, gdzie mieszkał do śmierci.

Dom K.J. Beneša, Rožmitál pod Třemšínem

Pamiątkowa tablica na domu K.J. Beneša, Rožmitál pod Třemšínem

Twórczość

Beneš publikował artykuły o literaturze i muzyce m.in. w pismach: Lidové noviny, Národní osvobození, Cesta, Literární noviny, Topičův sborník, Družstevní práce. W latach (1947–1948) redagował magazyn Růst. Wiele książek Beneša doczekało się adaptacji filmowych w Czechach i zagranicą. Na podstawie powieści Uloupený život powstał film w Wielkiej Brytanii (Stolen Life, 1939, reż. Paul Czinner) i w USA (A Stolen Life, 1946, reż. Curtis Bernhardt). Film w Czinera, z Elisabeth Bergner w roli głównej, wyświetlony był w 1983 r. podczas Berlinale. Do amerykańskiego filmu Bernhardta Beneš, razem z Catherine Turney, napisał scenariusz. W rolach głównych wystąpili Bette Davis i Glenn Ford.

W 1949 r. Beneš wraz z Milošem V. Kratochvílem i Otakarem Vávrą przygotował scenariusz do filmu w reż. Václava Krška Revoluční rok 1848, na podstawie materiałów opublikowanych w książce Rok 1848 v projevech současníků. W 1967 r. nakręcony został film dla Telewizji Czechosłowackiej na podstawie tomu opowiadań Rudá v černé, w reżyserii Jaroslava Novotnego. Powieść Past posłużyła do nakręcenia filmu w 1950 w reż. Martina Friča i w 1980 r. w reż. Evy Sadkovej. Powieść Uloupený život była wielokrotnie adaptowana na potrzeby radia, po raz pierwszy w 1938 r. w reżyserii Václava Sommera, następnie w 1946 r. w reżyserii Miloslava Jareša, a w 1997 r. w reżyserii Markéty Jahodovej. Powstała także niemiecka adaptacja radiowa Das geräubte Leben (1939).

Ervína Brokešová, 1927

Życie prywatne

Żoną Beneša była skrzypaczka Ervína Brokešová (1900–1987). W 1947 r. wydała pamiętnik Ty a já: denik, w którym opisała swoje życie i korespondencję z mężem, od jego aresztowania w 1941 r. do powrotu z obozu koncentracyjnego w Ebrachu w 1945 r. Książka została ponownie wydana w 1972 r. pod tytułem Žila jsem nadějí.

Adaptacje filmowe

Filmy nakręcona na podstawie książek Beneša:

• Kouzelný dům, reż. Otakar Vávra, Czechosłowacja, 1939
• Stolen Life, reż. Paul Czinner, na podstawie powieści Uloupený život, Wielka Brytania, 1939
• A Stolen Life, reż. Curtis Bernhardt, na podstawie powieści Uloupený život, USA, 1946
• Revoluční rok 1848, reż. Václav Krška (1949)
• Past, reż. Martin Frič, Czechosłowacja, 1950 It was entered into the 1951 Cannes Film Festival.
• Hra o život, reż. Jiří Weiss, na podstawie powieści Rodný hlas, Czechosłowacja, 1956 námět a spolupráce na scénáři
• Rudá v černé – film TV, Czechosłowacja, 1967, reż. Jaroslav Novotný
• Kouzelný dům, reż. Jaroslav Balík, Czechy, 1970
• Jednou v Karlových Varech, reż. Zdeněk Kaloč, Czechy, 1975
• Rozednění, reż. Eva Sadková, Czechy, 1980

Wybrane dzieła

Tomy opowiadań:

• Děvče s květinami (1921)
• Kov hovoří (1926)
• Rudá v černé (1947)

Powieści:

• Dobrý člověk (1925)
• Nesmrtelní se setkávají (1928)
• Ozáření lidé (1929)
• Uloupený život (1935)
• Vítězný oblouk (1937)
• Kouzelný dům (1939), wyd. polskie Zaczarowany dom, 1961
• Červená pečeť (1940)
• Ohnivé písmo (1950)
• Mezi dvěma břehy (1950)
• Rodný hlas( 1953), wyd. polskie Gra o życie, 1961
• Studentský hrdina (1956)
• Dračí setba (1957)
• Setkání v Karlových Varech (1959), wyd. polskie Spotkanie w Karlovych Varach, 1961
• Útok (1963),
• Cesta do neznáma (1973)

Literatura faktu

• Rok 1848 v projevech současníků, 1932

Libreto:

• Plameny, 1932 – libretto do opery Erwina Schulhoffa

Bibliografia

• Alena Hájková: Karel Josef Beneš. Slovníku české literatury po roce 1945. [dostęp 2023-05-18]. (cz.).
• Martin Kučera: Beneš Karel Josef. Biografický slovník českých zemí. [dostęp 2023-05-18]. (cz.).