Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Szczepana w Potoku Złotym
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Wezwanie |
Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Szczepana | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||||||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||||||
| 48,9075°N 25,3383°E/48,907500 25,338333 | |||||||||
Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym – zabytkowy rzymskokatolicki kościół filialny[1] znajdujący się w Potoku Złotym, obecnie osiedlu typu miejskiego na Ukrainie, w rejonie buczackim na południu obwodu tarnopolskiego.
Świątynia wybudowana na rzucie krzyża[2] jest przykładem obiektu powstałego wprawdzie w pierwszej połowie XVII w., ale posiadającego cechy gotyku[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Kościół został ufundowany przez właściciela Potoku Złotego Stefana Potockiego i jego żonę Marię Mohylankę[potrzebny przypis].
Zdaniem Bohdana Janusza, świątynia została wzniesiona w roku 1634[4], natomiast według ukraińskiego badacza Serhija Jurczenki, powstała w latach 1611–1634[2][a], zaś według innych danych wybudowano ją w latach 1634–1665[potrzebny przypis].
Na sklepieniach krzyżowo–żebrowych oraz na ścianach zachowały się freski z XVIII w. z legendą o herbie książąt[potrzebny przypis] Potockich[5]. Autorstwo tych malowideł Jan Bołoz Antoniewicz przypisał Stanisławowi Stroińskiemu. Zbigniew Hornung uważał, iż był to malarz o znacznie mniejszej rozpiętości talentu[6].
Właściciel Potoku Złotego Mikołaj Bazyli Potocki ufundował ołtarz główny[7]. W kaplicach bocznych (transeptowych) znajdowały się ołtarze, które należały do kręgu lwowskiej rzeźby rokokowej. Zbigniew Hornung przypisał je warsztatowi Jana Jerzego Pinsla, datował na lata 60. XVIII w. oraz zwrócił uwagę, że były one współczesnymi[6] do ambony i ołtarza św. Judy Tadeusza w kościele w Buczaczu, ufundowanych przez Mikołaja Bazyliego Potockiego. Tomasz Zaucha uważa, że to jest to hipoteza prawdopodobna, jednak należało by rozważyć, czy nie były te zabytki dziełem Sebastiana Fesingera. Także ten badacz twierdzi, iż atrybucja rzeźb w kościele musi się stać przedmiotem ściślejszych badań[8].
Latarnia, w której umieszczono herby fundatorów, wieńcząca kaplicę w tym kościele, ma odpowiedniki w kaplicy zamkowej w Brzeżanach wraz z jej dekoracją architektoniczną; w mauzoleach Wojciecha Humieckiego przy kościele dominikanów w Kamieńcu Podolskim oraz Zofii Zamiechowskiej, w kościele Trójcy Świętej w Podhajcach[9].
W 1886 roku architekt Giovanni Battista Ferrari z Monasterzysk wykonał projekt nadbudowy wieży nad wejściem do kościoła. W 1889 mistrz Wolf Hayber ze Lwowa zakończył nakrycie wieży oraz kościoła blachą[potrzebny przypis].
Częściowo zrujnowany w okresie Ukraińskiej SRR po wysiedleniu z tych ziem Polaków, m.in. w 1954 roku kościół przebudowano na kino, burząc wieżę. Do 1945 kapłanem w Złotym Potoku był ks. Roman Pietruski[10].
Został zwrócony katolikom obrządku rzymskiego[potrzebny przypis]. Wyremontowany po upadku ZSRR z inicjatywy polskiego duchownego i działacza kresowego ks. Ludwika Rutyny i ks. Marcina Strachanowskiego; obecnie kościół filialny, proboszczem parafii jest ks. Dariusz Piechnik[11].
Najbliższe analogie kościoła Trójcy Świętej w Podhajcach to świątynie w Janowie Trembowelskim oraz w Potoku Złotym (1631)[12].
Fundator Stefan Potocki został pochowany w krypcie w kościele. Można wnosić, że świątynia była mauzoleum krewnych fundatora[13].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tomasz Zaucha wskazuje na prace: Serhij Jurczenko, Krzyżowe kościoły Ukrainy w pierwszej połowie XVII w. „Biuletyn Historii Sztuki”. R. LVII, nr 3–4, ss. 289–290, 1995.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Parafia w Buczaczu.
- ↑ a b Tomasz Zaucha, Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym, s. 209.
- ↑ Aleksander Czołowski: Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego. Tarnopol, 1926, s. 142: „Jeszcze w pocz. XVIII w. wznoszono na Podolu kościoły o wybitnych reminiscencjach gotyku, który na Zachodzie od trzech niemal wieków należał do przeszłości”.
- ↑ Bohdan Janusz: Domy Boże, dwory, pomniki. Kościoły i klasztory. W: Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz, Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, s. 142. [dostęp 2016-12-27]
- ↑ Grzegorz Rąkowski, Paweł Luboński, Podole. Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część II, Pruszków: Rewasz, 2006, s. 319-320, ISBN 83-89188-46-5, OCLC 69287000.
- ↑ a b Tomasz Zaucha, Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym, s. 212
- ↑ Sadok Barącz, Pamiątki buczackie, Lwów: Drukarnia «Gazety Narodowej» 1882, s. 57
- ↑ Tomasz Zaucha, Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym, s. 213
- ↑ Michał Kurzej, Uwagi o badaniach nad twórczością Jana Pfistera [w] Betlej A., Brzezina-Scheuerer K., Oszczanowski P., Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, Wrocław, 2011, s. 77-78 (Acta Universitatis Wratislaviensis; 3291)
- ↑ Rafał Kowalski: Niebieska Lekarka. kultura.wiara.pl, 2011-11-14. [dostęp 2018-02-27].
- ↑ ks. Dariusz Piechnik
- ↑ Jan K. Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy w Podhajcach [w:] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Praca zbiorowa, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, Drukarnia narodowa 1996, t. 4, 402 il., s. 157. seria: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. ISBN 83-85739-34-3
- ↑ Tomasz Zaucha, Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym, s. 210
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sadok Barącz: Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce. T. I. Lwów, 1861, s. 493–497.
- Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz: Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego. Tarnopol : Powiatowa Organizacja Narodowa, 1926, 199 s., 160 il. na 78 tabl., s. 142–143. [dostęp 2017-06-29]
- Lu. Dz.–B. R. Potok 16.) P.-Złoty, mko, pow. buczacki [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII (Perepiatycha – Pożajście), 1887, s. 871. [dostęp 2017-06-29]
- Tomasz Zaucha: Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 18. Kraków: Wydawnictwo Antykwa 2010, 386 s., 509 il., s. 185–224. ISBN 978-83-89273-79-6.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Powiat: Buczacz [w:] Opis ogólny województwa tarnopolskiego. [dostęp 2017-06-29]
|
