Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Warszawie
52°15′15″N 21°00′33″E/52,254167 21,009167 nr rej. 449 z dnia 1.07.1965[1]
| |||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||
 Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia |
Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Nowym Mieście w Warszawie | ||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||
| 52°15′15″N 21°00′33″E/52,254167 21,009167
| |||||||||||||
_(cropped).jpg)
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny – kościół znajdujący się na Nowym Mieście w Warszawie przy ul. Przyrynek 2. Dawny kościół parafialny dla Nowej Warszawy.
Kościół został zbudowany w 1411 w stylu gotyckim i jest tym samym jedną z najstarszych świątyń Warszawy. W 1581 dobudowano późnogotycką dzwonnicę. W XIX i XX w. był wielokrotnie przebudowywany. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 został uszkodzony, a w 1944 spalony przez Niemców. Odbudowano go w latach 1947–1966.
Historia kościoła
[edytuj | edytuj kod]Kościół został wzniesiony na skarpie wiślanej, według podania w miejscu pogańskiej świątyni[2][3]. Został ufundowany w 1409 przez księcia Janusza Starszego i jego żonę Danutę Annę[4]. W 1411 poświęcony przez biskupa Wojciecha Jastrzębca. Przy świątyni urządzono cmentarz[5]. Wkrótce kościół został świątynią rybaków i rzemieślników oraz zasłynął z tego, że kazania były tu prowadzone również po niemiecku.
W II połowie XV w. jednonawowa świątynia została rozbudowana i przekształcona na trójnawową bazylikę, głównie za sprawą Bolesława IV księcia warszawskiego i zakroczymskiego. W 1518 r. dobudowano wieżę-dzwonnicę. Król Zygmunt August 14 stycznia 1562 w Łomży, nadał kapitule kościoła św. Jana prawo zarządzania kościołem Nawiedzenia NMP, łącznie z przeznaczaniem dochodów na swoje potrzeby i wyznaczaniem wikariuszy. Taki stan trwał przez prawie 40 lat i dopiero biskup Jędrzej Opaliński, 30 kwietnia 1608 r. postanowił, że kościół będzie miał swojego stałego proboszcza (praepositusa).
Józef Łukaszewicz[6] taką zamieszcza wzmiankę o kościele (fragmenty, pisownia oryginalna):
W roku 1641 wizytował go Jan Branecki, arichidyakon pszczewski, scholastyk warszawski, dnia 12. Marca i dni następnych, i tak go opisuje: „Kościół Panny Maryi w Nowem mieście warszawskiem jest murowany wraz z wieżą swoją, w której się dzwony znajdują. Prawo kollacyi tego kościoła służy Prześwietnej kapitule warszawskiej, od której rządca (rector, proboszcz, pleban) jego teraźniejszy ma wyznaczony sobie pewny dochód coroczni. Zresztą w kościele tym odbywa się wszystko w myśl wizyty Wężyka odbytej dnia 15. Kwietnia 1626 roku”. Podług wizyty Braneckiego kościół zawierał w sobie 11 ołtarzy, prócz wielkiego ołtarza, posiadał piękne organy, a organistą przy nim był ksiądz Mikołaj Beda. Na wieży prócz dzwonów był zegar, który naprawiał jakiś Kowalewski, zegarmistrz warszawski. Nabożeństwo w nim odprawiało, prócz proboszcza, sześciu mansyonarzy, ustanowionych tu w roku 1523 przez Stanisława de Strzelcze, kanonika wrocławskiego, płockiego i poznańskiego. Kościół był świeżo restaurowany przez ówczesnego proboszcza, księdza Mateusza Jagodowicza, O.P.D, który nadto jeszcze kościół upiększył i dał w nim posadzkę kamienną. Kaplica w tym kościele była w roku 1641 tylko jedna pod tytułem ś. Benona. W niej odprawiało się nabożeństwo w języku niemieckim, dla Niemców katolików osiadłych w Warszawie. W tej samej kaplicy Węgrzy bawiący w Warszawie odprawiali nabożeństwo w swoim języku[7]… W dziewięciu domach kościelnych, zapewne drewnianych, mieścili się proboszcz, mansyonarze, organista i inni słudzy kościelni. Prócz tego posiadał kościół obszerne place, na których samowolnie pobudowało się wielu mieszkańców Warszawy, z którymi wspomniany wyżej X. Jagodowicz proboszcz Panny Maryi rozpoczął proces w roku 1640 o odmawiany przez tych mieszkańców czyńsz kościołowi i nieuznawanie nad sobą zwierzchności proboszcza kościoła Panny Maryi. …
Podczas wojny ze Szwedami w 1656 kościół został spalony[8]. Został odbudowany do ok. 1690[8]. W XIX i XX wieku kościół był wielokrotnie przebudowywany i zatracił cechy świątyni średniowiecznej[9]. W XIX w. m.in. przebudowano wieżę środkową, wykonano nowy dach. W 1829 r. rozebrano i zmodernizowano stare organy[10]. W latach 1906–1915 budowla została regotycyzowana pod kierunkiem Józefa P. Dziekońskiego i Stefana Szyllera.
Świątynia została zniszczona podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944[11]. Podczas odbudowy w latach 1947–1952 przywrócono jej pierwotny wygląd. Było to możliwe dzięki wielu wcześniejszym panoramom miasta, na których był widoczny. Podczas stanu wojennego działało tu Duszpasterstwo Środowisk Twórczych, a najwybitniejsi literaci i aktorzy przygotowywali programy o charakterze patriotycznym, które ściągały tłumy.
Na terenie kościoła stoi też niewielki pomnik przedstawiający Waleriana Łukasińskiego.
W 1965 roku świątynia (wraz z dzwonnicą, plebanią i organistówką) została wpisana do rejestru zabytków[1].
Architektura kościoła
[edytuj | edytuj kod]Kościół Nawiedzenia NMP jest przysadzisty, ma schodkowy szczyt, wysmukłe blendy (ozdobne wgłębienia w murze), ostrołukowy portal i niskie, szerokie nawy podparte skarpami. Do tylnej ściany tej gotyckiej budowli dobudowano w XVII i XVIII w. dwie białe, barokowe, kwadratowe kaplice przykryte zielonymi hełmami. Z tyłu są też małe latarenki. W ciemnym wnętrzu zobaczyć można neogotycki ołtarz z obrazem, na którym widnieje scena Nawiedzenia, czyli spotkania Matki Boskiej ze św. Elżbietą. Istnieje też metalowa rzeźba Jezusa przy zamykającej prawą nawę kaplicy Miłosierdzia Bożego.
Teren kościoła jest otoczony kamiennym murkiem. Skwer (dawny cmentarz) obsadzono wysokimi kasztanowcami. Znajdują się tu drewniany krzyż z napisem „Ratuj duszę swoją” oraz figurka Matki Boskiej z 1870 roku („Ja, Matka Pięknej miłości, Bogobojności, Uznania i Nadziei Świętej”).
Wieża-dzwonnica
[edytuj | edytuj kod]Do nawy południowej w 1518 r. dobudowano wieżę – dzwonnicę również zwieńczoną szczytem schodkowym, który bywa porównywany do kiści winogron. Dzwonnicę wspierają wysokie uskokowe skarpy, ściany ozdabiają ceglane, geometryczne fryzy, płyciny i wąskie otwory. Ta charakterystyczna wieża stała się nieodłącznym elementem warszawskiego krajobrazu i została uwieńczona w wielu panoramach stolicy, dzięki czemu po wojnie można ją było dokładnie odtworzyć.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 30 czerwca 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 23. [dostęp 2024-07-25].
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 24.
- ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 136. ISBN 978-83-928349-8-4.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 22.
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 260.
- ↑ Józef Łukaszewicz Krótki opis historyczny kościołów parochialnych w dawnej diecezyi poznańskiej t. III, Nakładem Księgarni J. K. Żupańskiego, Poznań 1863, ss 113 i 114
- ↑ przypis J. Łukaszewicza - „Zapewne to nabożeństwo odbywało się dla chorągwi węgierskiej w służbie rzeczypospolitej zostającej”
- ↑ a b Maria Kałamajska-Saeed: Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część 2. Nowe Miasto. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2001, s. 2. ISBN 83-85938-44-3.
- ↑ Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 17, marzec 2016.
- ↑ Julian Bartoszewicz: Kościoły Warszawskie rzymskokatolickie opisane pod względem historycznym, Warszawa 1855 str. 28-43
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 763. ISBN 978-83-240-1057-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kościół na stronie Wieżowce Warszawy. wiezowce.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
- Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona