Kościół Opatrzności Bożej w Siderce
 A-558 z dnia 4.11.1966
| |||||||||||||||||
 Kościół Opatrzności Bożej w Siderce | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Sidra  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego  | |||||||||||||||||
 53°35′01,72″N 23°27′20,61″E/53,583811 23,455725
| |||||||||||||||||
Kościół pw. Opatrzności Bożej w Siderce – rzymskokatolicki kościół w Siderce, wzniesiony w 1825 jako cerkiew unicka. Od synodu połockiego znoszącego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim[a] do 1920 cerkiew prawosławna, następnie zrewindykowana na rzecz Kościoła rzymskokatolickiego i rekoncyliowany[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze cerkwie w Sidrze i Siderce[edytuj | edytuj kod]
Prawosławna parafia przy dworze w Sidrze powstała ok. 1540 na potrzeby sprowadzanych na ten teren osadników rusińskich. Po 1596 placówka ta przyjęła unię. Pierwsze informacje o odrębnej cerkwi w samej Siderce pochodzą z 1706, gdy wymieniona jest unicka drewniana cerkiew św. Michała Archanioła. Wzmiankuje ją również spis świątyń katolickich z 1744[2]. Do 1797 parafia w Siderce pozostawała w strukturach unickiej diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Następnie, do 1807, należała do dekanatu nowodworskiego unickiej diecezji supraskiej[3], a po jej likwidacji znalazła się w unickiej diecezji wileńskiej, w dekanacie drohiczyńskim[4]. Na początku XIX w. nosiła wezwanie Przemienienia Pańskiego[5].
Cerkiew unicka[edytuj | edytuj kod]
Murowaną unicką świątynię w Siderce wzniósł w latach 1819–1825 Ignacy Zawistowski, który był właścicielem wsi od końca poprzedniego stulecia. Równocześnie z budynkiem sakralnym zbudowany został otaczający go mur oraz dzwonnica. Całość wyświęcono 18 maja 1825[2].
Wyposażenie świątyni było silnie zlatynizowane, co odpowiadało tendencjom w rozwoju Kościoła unickiego po synodzie zamojskim, zbliżającym go do obrządku łacińskiego. Do zmiany tego stanu rzeczy przystąpił w latach 30. XIX w. konsystorz unickiej diecezji litewskiej i wileńskiej pod kierunkiem biskupa Józefa Siemaszki, przygotowując tym samym konwersję całej administratury na prawosławie[6]. W 1834 cerkiew uznano za jedną z szesnastu najzamożniejszych świątyń unickich w obwodzie białostockim[7].
W cerkwi w Siderce nie było ikonostasu, został on zainstalowany w 1836, w tym też roku umieszczono w niej ołtarz główny (cs. priestoł) oraz stół ofiarny (cs. żertwiennik)[8]. Ikony do ikonostasu powstały dopiero w roku następnym[9]. W świątyni znajdowały się natomiast ołtarze boczne, które usunięto w czerwcu 1837. Proboszcz ks. Jan Sawicz był przeciwny ich usunięciu i nie reagował na wezwania dziekana, by to uczynić. Ołtarze zostały wyniesione z cerkwi dopiero po interwencji władz świeckich – naczelnika powiatu sokólskiego[10]. W 1836 cerkiew nie posiadała żadnych naczyń liturgicznych typowych dla obrządku bizantyjskiego, w tym darochranitielnicy, co tłumaczono ubóstwem placówki duszpasterskiej[11]. Podstawowe naczynia zostały zakupione dopiero na przełomie lat 1836 i 1837, wcześniej miejscowy duchowny nie zadbał o ich pozyskanie mimo wyraźnych poleceń konsystorza[12]. W tym samym czasie z polecenia konsystorza do cerkwi zakupiono księgi liturgiczne przeznaczone do rytu synodalnego, jednak proboszcz parafii nie odebrał ich z klasztoru w Żyrowicach. Według dziekana ks. Lwa Markiewicza był to wynik jego lenistwa, a duchowny zaniedbywał również zwykłe obowiązki duszpasterskie[13]. Na wyposażeniu cerkwi był również typowo łaciński obraz Chrystusa Zbawiciela Świata[14].
W 1838 do parafii siderkowskiej należało 1075 osób, niemal wyłącznie chłopów[15]. W tym samym roku proboszcz ks. Jan Sawicz zadeklarował gotowość do zmiany wyznania na prawosławne[16].
Cerkiew prawosławna[edytuj | edytuj kod]
Cerkiew w Siderce przeszła na własność Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy postanowień synodu połockiego z 1839[2]. Według źródła katolickiego decyzja ta została negatywnie przyjęta przez miejscowych wiernych, którzy jeszcze do 1850 protestowali przeciwko narzuconej konwersji[17]. W 1846 do świątyni uczęszczało 1031 osób, natomiast w 1875 było ich 1520[2]. W 1876 właściciel wsi, Arseniusz Winogradow, opłacił remont dachu i ogrodzenia świątyni, przekazując na ten cel 700 rubli. Ponadto od ofiarodawcy z Moskwy parafia otrzymała nowy stół ołtarzowy i stół ofiarny. W 1880 świątynia została ponownie konsekrowana[2].
Na początku XX wieku do cerkwi uczęszczało 2117 parafian, natomiast w 1913 proboszcz parafii szacował liczbę wiernych na 1823 osoby. W opisie świątyni z tego samego okresu wskazano, że na jej wyposażeniu znajdowała się ikona Matki Bożej, uważana za cudotwórczą. Jej wiek szacowano na 400 lat[2]. W 1911 postanowiono wyremontować cerkiew siderską i zbudować nową dzwonnicę, rozpoczęto także zbiórkę funduszy na ten cel, a Stefan Tieterczyk z Synkowiec przekazał dla świątyni dzwon. Prac nie ukończono do wybuchu I wojny światowej, a w 1915 miejscowa ludność prawosławna została ewakuowana[2].
Kościół katolicki[edytuj | edytuj kod]
Pomimo że w latach 20. większość mieszkańców Siderki stanowili prawosławni (185 osób, co stanowiło 74% wszystkich mieszkańców miejscowości[18]), to w 1920 budynek dawnej cerkwi został zrewindykowany na rzecz Kościoła katolickiego i rekoncyliowany na kościół rzymskokatolicki, co wiązało się z nadaniem mu nowej oprawy architektonicznej. W 1946 kościół stał się świątynią parafialną[2].
W Siderce na początku lat 60. XX wieku żyło jeszcze 207 osób wyznania prawosławnego, toteż w 1971 na miejscowym cmentarzu prawosławnym wzniesiono kaplicę Narodzenia św. Jana Chrzciciela, która zachowała się do dziś i należy do parafii w Jacznie[2].
Związani ze świątynią[edytuj | edytuj kod]
W latach 1905–1906 proboszczem parafii w Siderce był ks. Nikołaj Siemieniako, późniejszy biskup miński, pod imieniem mniszym Teofan[2].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Z wyłączeniem unickiej diecezji chełmskiej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 67 [dostęp 2020-11-03].
- ↑ a b c d e f g h i j G. Sosna, A. Troc-Sosna, SIDERKA. [dostęp 2010-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-20)].
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 55–56. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 79 i 299. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 86. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 47–48, 63 i 242. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 298. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 306 i 308. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 319. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 331–332. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 244 i 251. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 248 i 252. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 274. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 293. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 102. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 366. ISBN 978-83-7431-364-3.
- ↑ Parafia Opatrzności Bożej
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 17: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 76 (85).
