Józef (Siemaszko)
| Biskup litewski i wileński | |
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
25 grudnia 1798 |
| Data i miejsce śmierci |
23 listopada 1868 |
| Miejsce pochówku | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Prezbiterat |
ok. 1820 |
| Chirotonia biskupia |
1833 |
| Odznaczenia | |
| |
| Data konsekracji |
1833 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konsekrator | |||||||||
| Współkonsekratorzy | |||||||||
| |||||||||
Józef, imię świeckie Józef Siemaszko, ros. Iosif Iosifowicz Siemaszko (ur. 14 grudnia?/25 grudnia 1798 w Pawłówce[a] w powiecie lipowieckim, zm. 23 listopada 1868 w Wilnie) – biskup Kościoła greckokatolickiego, następnie prawosławny biskup wileński i litewski. Doktor teologii, rusofil, główny twórca i realizator kasaty Cerkwi unickiej w Cesarstwie Rosyjskim w 1839 r.[4][5].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z Ukrainy Prawobrzeżnej. Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Syrokomla[2]. Był synem Józefa Siemaszki i jego żony Tekli zd. Iwanowskiej. Jego ojciec początkowo zajmował się uprawą roli i handlem, następnie został w 1811 r. duchownym unickim[2] i wreszcie stracił parafię, gdy odmówił przystąpienia do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[6]. Jako że w regionie, z którego pochodził, niemal nie było świątyń katolickich, w dzieciństwie częściej uczęszczał na nabożeństwa prawosławne niż katolickie[6][b]. Jego językiem ojczystym był ukraiński[2], języka polskiego nauczył się w szkole[6]. Ukończył szkołę w Niemirowie[6], a następnie Główne Seminarium w Wilnie, w wieku 21 lat został wyświęcony na kapłana unickiego[7]. Jak sam wspominał, uważał się w tym czasie za polskiego patriotę i czuł przywiązanie do obrządku rzymskokatolickiego[2]. W 1822 został asesorem Kolegium Duchownego w Petersburgu[c]. Dzięki swojej pracowitości i ambicji w 1825 uzyskał urząd prałata scholastyka unickiej diecezji łuckiej. W czasie pobytu w Petersburgu nawiązał szerokie kontakty, w tym z kierującym departamentem wyznań obcych w Ministerstwie Oświecenia Publicznego G. Kartaszewskim oraz z samym ministrem oświecenia Aleksandrem Szyszkowem[7]. Zachwycony przepychem prawosławnych świątyń rosyjskiej stolicy, a zarazem zniechęcony do duchowieństwa rzymskokatolickiego, które traktowało unitów w sposób protekcjonalny, przyjął jako swoją tożsamość rosyjską[6].
Memoriał w sprawie Kościoła unickiego
[edytuj | edytuj kod]Orientując się w polityce carskiej cara Mikołaja I wobec Kościoła unickiego, w 1827 przedstawił Kartaszewskiemu memoriał opisujący bieżącą strukturę Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim[6][5]. Zaproponowane w memoriale zmiany prowadziły de facto do likwidacji obrządku unickiego i doprowadzenie do konwersji jego wyznawców na prawosławie[6][7]. Memoriał Siemaszki zakładał wprowadzenie następujących rozwiązań:
- likwidację dwóch z istniejących czterech diecezji unickich, rozmieszczenie stolic biskupich w miastach, gdzie nie istniały diecezje łacińskie,
- podporządkowanie spraw Kościoła unickiego Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu,
- reorganizacja zakonu bazylianów na wzór prawosławny: podporządkowanie klasztorów biskupom diecezji, na terenie których się znajdowały,
- utworzenie szkół dla dzieci duchownych unickich nieprowadzonych przez bazylianów,
- nadanie władzom świeckim uprawnień do nagradzania duchownych unickich[7].
Opisywane zmiany maksymalnie upodobniłyby Kościół unicki w Imperium Rosyjskim do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, tym samym przygotowując grunt pod likwidację unii[8]. Oprócz memoriału zawierającego najbardziej ogólne sugestie dalszego postępowania w kwestii Kościoła unickiego Siemaszko opracowywał także sugestie szczegółowe – plany kasat klasztorów katolickich (unickich i łacińskich) i przejmowania ich majątków, statut Wileńskiej Akademii Duchownej – unickiej uczelni teologicznej działającej niezależnie od biskupa diecezjalnego. Redagował także odpowiedzi władz rosyjskich na listy papieża w sprawie unitów[7]. W latach 1827–1839 Józef Siemaszko faktycznie jednoosobowo kreował politykę Ministerstwa Oświecenia Publicznego wobec unitów[7]. W 1832 r. car Mikołaj I zgodnie z jego sugestią podporządkował Kolegium Duchowne, nadzorujące Kościół unicki w Rosji, Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu, a więc najwyższemu kolegialnemu organowi Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Hierarchowie prawosławni nie byli jednak zadowoleni z takiego rozwiązania, wychodząc z założenia, że bardziej skuteczne będzie doprowadzanie do konwersji poszczególnych unickich parafii na prawosławie niż odgórne wcielenie całej struktury kościelnej[6].
W 1829 r. został konsekrowany na biskupa pomocniczego unickiej diecezji litewskiej, w 1833 r. został jej ordynariuszem[4]. Jeszcze w tym samym roku – 12 maja 1833 – złożył prośbę o przyjęcie unitów do Cerkwi prawosławnej. Ponownie jednak jego natychmiastowej konwersji sprzeciwili się hierarchowie prawosławni[6].
Przeprowadził istotne reformy w Kościele greckokatolickim, które docelowo miały doprowadzić do jego przyłączenia do Cerkwi prawosławnej. Zlikwidował prawo patronatu, wprowadził do Kościoła unickiego prawosławne księgi liturgiczne. W cerkwiach unickich, których wygląd i wyposażenie uległ w poprzednich dziesięcioleciach latynizacji, przywrócono ikonostasy, prawosławne utensylia i szaty liturgiczne[4]. Przekonywał duchownych unickich, którzy znacznie lepiej posługiwali się językiem polskim niż rosyjskim, do porzucenia tożsamości ruskiej (ukraińskiej lub białoruskiej) i przyjęcia rosyjskiej[6], kultywowania pamięci o dawnej polskiej polityce wspierającej Kościół rzymskokatolicki kosztem innych wyznań, a w konsekwencji - do popierania władzy carskiej[9].
3 marca 1838 Józef Siemaszko stanął na czele Kolegium Greckokatolickiego. W 1839 na synodzie w Połocku opowiedział się za przyłączeniem całego Kościoła greckokatolickiego do Cerkwi prawosławnej[10]; został biskupem prawosławnym.
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Świętej Anny I klasy (1833, Rosja)[11]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W Starym Pawłówku[1]: Stary Pawłówek[2] lub Stare Pawłówko[3] (pow. lipowiecki). Być może chodzi o różne określenia tej samej miejscowości.
- ↑ W swoich pamiętnikach Siemaszko podkreślał wczesne związki z prawosławiem swoje i swojej rodziny[1]. Na terenach I i II zaboru rosyjskiego duchowni prawosławni intensywnie przejmowali parafie i świątynie unickie (greckokatolickie). Ta forsowna polityka została zliberalizowana po śmierci Katarzyny II, wraz z początkiem panowania Pawła I. Jeżeli chodzi o istnienie w regionie świątyń katolickich, to na przykład w sąsiednich Ilińcach znajdował się kościół rzymskokatolicki.
- ↑ Organ ten odpowiedzialny był za nadzór nad działalnością Kościoła katolickiego (wszystkich obrządków) w Rosji.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Chotkowski 1885 ↓, s. 8.
- ↑ a b c d e Zięba ↓.
- ↑ Siemaszko Józef (Josif), [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-08-23].
- ↑ a b c Kołbuk 2015 ↓, s. 27.
- ↑ a b Tarasiuk 2019 ↓, s. 45.
- ↑ a b c d e f g h i j Plokhy 2019 ↓, s. 127–129.
- ↑ a b c d e f Radwan 2019 ↓, s. 55–59.
- ↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 351–353. ISBN 978-83-227-2672-3.
- ↑ Plokhy 2019 ↓, s. 130.
- ↑ Antoni Mironowicz: Wpływ wyznań na kształtowanie się świadomości narodowej mieszkańców Białorusi w XIX wieku. Białoruskie Zeszyty Historyczne w Bibliotece Kamunikat. [dostęp 2010-08-04].
- ↑ Wiadomości zagraniczne. Rossyja. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 8 z 18 stycznia 1834.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Chotkowski: Pamiętniki Józefa Siemaszki. Kraków: Odbitka z Przeglądu Polskiego nakładem Autora. Drukarnia „Czasu” Franciszka Kluczyckiego, 1885, s. 1–157. [dostęp 2023-08-23].
- Anna Kołbuk. Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka. „Studia Białorutenistyczne”. 9, s. 23–40, 2015. Lublin: Wydawnictwo UMCS. DOI: 10.17951/sb.2015.9.23. ISSN 1898-0457. [dostęp 2023-08-23].
- Serhii Plokhy: Kwestia rosyjska. Jak budowano naród i imperium. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2019. ISBN 978-83-240-5698-9.
- Marian Radwan: Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2004, s. 55–59. ISBN 83-917615-5-X.
- Klaudia Tarasiuk. Kościół unicki w Polsce w latach 1596-1875. „Officina Historiae. Czasopismo Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”. 2 (1), s. 37-54, 2019. Siedlce: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UPH. ISSN 2545-0905. [dostęp 2023-08-23].
- Andrzej A. Zięba: Siemaszko Józef. [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVI, Warszawa - Kraków 1996 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. s. 606–611. [dostęp 2023-08-23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej A. Zięba: Siemaszko Józef. [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVI, Warszawa - Kraków 1996 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. s. 606–611. [dostęp 2023-08-23].