Przejdź do zawartości

Kocimiętka właściwa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kocimiętka właściwa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

kocimiętka

Gatunek

kocimiętka właściwa

Nazwa systematyczna
Nepeta cataria L.
Sp.Pl.2, 1753[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Naukowa nazwa nepeta pochodzi od rzymskiego miasta Nepi. Rzymianie uprawiali tę roślinę w swoich ogrodach. W wielu językach nazwa rośliny odnosi się do faktu, że jej zapach wabi koty[4].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek o pochodzeniu wschodniośródziemnomorsko-irańsko-turańskim. W Europie pojawił się w neolicie, na terenach ziem polskich w epoce brązu[5]. Obecnie jest szeroko rozprzestrzeniony w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje także w Ameryce Środkowej, Australii, Nowej Zelandii i Afryce Północnej (Maroko)[6]. W Polsce występuje w rozproszeniu na całym niżu, pogórzu i w niższych położeniach górskich. Status gatunku we florze Polski: archeofit[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiatostan
Łodyga
Rozgałęziona, 4-kanciata o wysokości do 1 m, krótko szarawo owłosiona[5].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście o długości do 8 cm[5], krótkoogonkowe, dolne trójkątne, górne podługowate, na obrzeżach ząbkowane, u nasady w kształcie serca, z wierzchu omszone w kolorze zielonym, od spodu gładkie koloru szarego[7].
Kwiaty
Zebrane w nibyokółki. Każdy z nich składa się z dwóch skróconych wierzchotek. Kielich o długości do 6,5 mm z 15 nerwami, podczas kwitnienia wydłużający się. Ma ściętą, wyraźnie rozszerzającą się w górnej części rurkę o lancetowatoszydlastych ząbkach. Z zewnątrz jest gęsto owłosiony białymi włoskami, wewnątrz nagi. Korona biaława, grzbiecista, z zewnątrz owłosiona. Jej górna niewyraźnie 2-łatkowa warga jest słabo sklepiona, dolna 3-łatkowa. Łatka środkowa dolnej wargi ma ząbkowane brzegi i jest miseczkowato wgłębiona. Słupek jeden, pręciki cztery, dwusilne, o nitkach tej samej długości co słupek[5].
Owoc
Rozłupnia złożona z trójgraniastych, brązowych, gładkich i słabo na wierzchołkach owłosionych rozłupek o długości do 1,5 mm[5].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Bylina, hemikryptofit, chamefit[8]. Kwitnie od lipca do sierpnia, ma przedprątne kwiaty. Roślina miododajna[9]. Cała roślina wydziela silny, cytrynowy zapach[5].
Siedlisko
Rośnie na glebach mineralnych, na stanowiskach osłonecznionych i lekko zacienionych. Można ją spotkać na poboczach dróg, w ruinach, w zaroślach, przy zabudowaniach i płotach oraz na polach uprawnych (chwast)[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Onopordenion[10].
Cechy fitochemiczne
Kocimiętka wydziela olejki eteryczne zawierające karwakrol, nepetol, pulegon, irydoid nepetalakton, garbniki i gorycze. Nepetalakton prawdopodobnie jest kocim feromonem, który je przyciąga (stąd nazwa rośliny)[4]. Koty baraszkując w tej roślinie bardzo często doszczętnie ją niszczą.
 Zobacz też: Kocimiętka - Wpływ na koty.
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 34, 36[8].
Korelacje międzygatunkowe
Na pędach pasożytują grzyby: Neoerysiphe galeopsidis wywołujący mączniaka prawdziwego i Puccinia menthae wywołujący rdzę mięty, na liściach żerują owady minujące: Liriomyza strigata, Phytomyza nepetae, Coleophora albitarsella i Apterona helicoidella i niektóre gatunki mszyc. Niektóre gatunki owadów żerują także na kwiatach i owocach[11].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina lecznicza
    • Surowiec zielarski: ziele (Herba Nepetea catariae). Ziele zawiera olejek eteryczny (do 0,7%), gorycze i garbniki[12].
    • Zbiór i suszenie: zbiera się w czasie kwitnienia rośliny, podczas suchej i słonecznej pogody. Suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarni w temperaturze do 35 stopni. Surowiec przechowuje się w zamkniętych pojemnikach[12].
    • Działanie: moczopędne, żółciopędne, uspokajające, napotne, rozkurczowe, wiatropędne, bakteriostatyczne, pobudzające trawienie i regulujące menstruację[4].
    • Zastosowanie: Wewnętrznie napar z kocimiętki stosuje się jako środek uspokajający przy bezsenności, pobudzeniu ruchowym, nerwicach, palpitacji serca i lękach, a także przy schorzeniach nerek i wątroby, kolce jelitowej, biegunce i przeziębieniach[4].
  • Roślina ozdobna. Bywa uprawiana jako roślina lecznicza, ale także jako roślina ozdobna. Jest całkowicie mrozoodporna. Nadaje się na rabaty, obwódki i jako roślina okrywowa. Wymaga słonecznego stanowiska i przepuszczalnej gleby. Powinna być sadzona osobno, rośnie bowiem bujnie i może zagłuszać rośliny słabiej rosnące. Rozmnaża się przez wysiew nasion, sadzonki późną wiosną, lub przez podział kęp[13].
  • Inne zastosowania
    • Rzymianie używali kocimiętki nie tylko do celów leczniczych, ale także jako przyprawę do potraw[4]. Jako przyprawa do sosów używana była czasami w Anglii[14].
    • Olejek z kocimiętki jest używany do produkcji perfum[4].
    • Olejkiem aromatyzowane są niektóre alkohole[4].
    • Zapach kocimiętki wabi nie tylko koty, ale również pszczoły. Pszczelarze czasami nacierają kocimiętką ule, aby przywabić rójkę pszczół[4].
    • Kocimiętka skutecznie odstrasza niektóre owady: muchy bolimuszki kleparki(inne języki) (Stomoxys calcitrans), które żywią się krwią dużych ssaków, np. koni i krów, muchy domowe, komary i karaczany[15].
    • Zapach kocimiętki odstrasza także szczury[4].
    • Z ziela kocimiętki można przyrządzić herbatkę ziołową[4]. Herbatkę taką pili np. Indianie Odżibwejowie[14].
    • Z nasion wytwarza się olej do produkcji farb i lakierów[4].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2018-03-23].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
  5. ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  6. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-22].
  7. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  8. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  11. ↑ Plant parasites of Europe. [dostęp 2018-03-22]. (ang.).
  12. ↑ a b Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  13. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  14. ↑ a b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  15. ↑ Sposób na muchy: kocimiętka. wiadomosci.onet.pl. [dostęp 2015-05-20]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kocimiętka_właściwa&oldid=74273873”