Komosa oścista
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
Teloxys | ||||
| Gatunek |
komosa oścista | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Teloxys aristata (L.) Moq. Ann. Sci. Nat., Bot., sér. 2, 1: 289 (1834)[3] | |||||
| |||||
Komosa oścista[4][5], komosa ciernista[6] (Teloxys aristata (L.) Moq.) – gatunek rocznej rośliny z rodziny szarłatowatych. Reprezentuje monotypowy rodzaj Teloxys Moq. Występuje od wschodniej części europejskiej Rosji pod wschodnią Syberię, w Mongolii, Kazachstanie, Kirgistanie, Chinach, Nepalu i Korei[3][7]. Jako gatunek introdukowany rośnie w Ameryce Północnej, w Japonii, w Europie Środkowej i Włoszech[3]. W Polsce znany jest od 1941 roku[8] z pojedynczych stanowisk[9]. Ma status efemerofita (gatunku przejściowo zawlekanego), ale miejscami też już zadomowionego kenofita[8][6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina gęsto, krzaczkowato, silnie rozgałęziona[6][7], często o pokroju stożkowatym, cała czerwono nabiegła[7]. Osiąga wysokość od kilku do 30 cm[6], czasem 40 cm[7]. Pęd w różnym stopniu owłosiony lub nagi[7]. Przynajmniej część gałązek w obrębie kwiatostanów zakończona cierniami[6].
- Liście
- Krótkoogonkowe, odwrotnie lancetowate do równowąskich, osiągają do 7 cm długości i 1 cm szerokości[7]. U nasady blaszka długo klinowato zwężona, na szczycie zaostrzona, całobrzega lub słabo ząbkowana[7][10].
- Kwiaty
- Obupłciowe, 5-krotne[7]. Siedzące lub na krótkich szypułkach wyrastają pojedynczo, a nie w pęczkach, ale skupiają się na szczytach pędów w dwuramienne wierzchotki. Listki okwiatu jajowatolancetowate, na szczycie stępione lub zaostrzone, w środkowej części zielone, na brzegach jasne, skórzaste[10].
- Owoce
- Nasiona koliste, spłaszczone grzbietobrzusznie, o ostrym brzegu, bardzo ciemne do czarnych, zamknięte są w owocni cienkiej i białawej[10].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do września[10]. Owoce dojrzewają w październiku[7].
W granicach współczesnej Polski gatunek zaobserwowany został jako przejściowo zdziczały w Szczecinie w 1941. Później odkryty został w latach 80. XX wieku w kilku miejscowościach świętokrzyskiego jako chwast w uprawach ziemniaków na rędzinach[10]. W pierwotnym swym zasięgu, we wschodniej Europie i w Azji rośnie na suchych, piaszczystych i kamienistych stepach, w dolinach rzek i na polach uprawnych[10].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek rozmaicie był ujmowany systematycznie (stąd duża liczba nazw synonimicznych)[3]. Włączany był dawniej zwykle do szeroko ujmowanego rodzaju komosa Chenopodium i stąd polska nazwa zwyczajowa. Po rozbiciu tego rodzaju na taksony monofiletyczne gatunek włączany jest do rodzaju Dysphania[7] lub wyłączany w monotypowy rodzaj Teloxys[3]. Wyniki badań molekularnych wskazują na bazalną pozycję tego rodzaju w obrębie plemienia Dysphanieae obejmującego poza tym rodzaje: Dysphania, Suckleya i Neomonolepis[11].
W przeszłości w obrębie gatunku, traktowanego jako zbiorowy, opisywano szereg mniejszych gatunków ze względu na zróżnicowanie morfologiczne (np. obecność cierni Ch. aristatum sensu stricto lub bez nich Ch. virginicum), różniących się kształtem liści i ich ząbkowaniem, wielkością roślin i stopniem ich owłosienia. Cechy te jako obecne w całym zasięgu gatunku i w dużym stopniu zmienne nie są współcześnie uznawane za taksonomicznie istotne[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
- ↑ a b c d e f Teloxys aristata (L.) Moq.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-16].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 54. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 120. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k Dysphania aristata (Linnaeus) Mosyakin & Clemants. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-16].
- ↑ a b B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012, s. 121. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 160, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
- ↑ a b c d e f Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Adam Jasiewicz (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1992, s. 181–182. ISBN 83-85444-06-8.
- ↑ Pertti Uotila i inni, Phylogeny, biogeography and systematics of Dysphanieae (Amaranthaceae), „TAXON”, 2021, tax.12458, DOI: 10.1002/tax.12458 [dostęp 2021-04-05] (ang.).