Przejdź do zawartości

Kompleks łańcuchowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Kompleks łańcuchowy – pojęcie występujące w matematyce w algebrze homologicznej i topologii algebraicznej.

Definicja

[edytuj | edytuj kod]

Kompleksem łańcuchowym nazywamy ciąg grup abelowych (lub ogólniej, modułów) połączony morfizmami zwanymi operatorami brzegu, spełniającymi dla każdego n tożsamość (lub równoważnie ).

Zapisuje się je zwykle jako:

Gdy nie prowadzi to do nieporozumień, często opuszcza się indeksy i zapisuje się

Przykłady

[edytuj | edytuj kod]
  • Dla rodziny kompleksów łańcuchowych ich sumą prostą jest kompleks, w którym:

Homologie

[edytuj | edytuj kod]

Kompleksy łańcuchowe służą zwykle zdefiniowaniu homologii. Dla kompleksu i każdego określamy grupy

które nazywamy, odpowiednio, grupami n-wymiarowych cykli i brzegów kompleksu Z definicji kompleksu mamy dzięki czemu możemy określić n-tą grupę homologii kompleksu jako:

Elementy tej grupy nazywamy n-wymiarowymi klasami homologicznymi. Klasy homologiczne to klasy równoważności cykli, przy czym dwa cykle są równoważne (inaczej homologiczne), jeśli ich różnica jest brzegiem Homologiczną klasę cyklu oznaczamy przez

Przekształcenia łańcuchowe

[edytuj | edytuj kod]

Przekształceniem łańcuchowym między kompleksami a nazywamy ciąg morfizmów komutujących z operatorami brzegu, tj. spełniających dla każdego zależność

Z tej własności wynika, że przekształcenia łańcuchowe przeprowadzają cykle na cykle i brzegi na brzegi, zatem indukują homomorfizmy na poziomie grup homologii:

Złożenie dwóch przekształceń łańcuchowych i zdefiniowane jako jest również przekształceniem łańcuchowym Dlatego kompleksy i odwzorowania łańcuchowe tworzą kategorię oznaczaną [1].

Homologie definiują funktor

bo i

Gdy nie prowadzi to do nieporozumień, często opuszcza się indeksy i zamiast zapisuje się a funktor – jako (związki funktorialności zapisuje się wtedy w postaci i ).

Przykłady

[edytuj | edytuj kod]
  • Stożkiem przekształcenia łańcuchowego nazywamy kompleks łańcuchowy w którym:
gdzie

Konstrukcji tej odpowiada następująca konstrukcja geometryczna:

w iloczynie wielościanu przez odcinek jednostkowy gdzie ściągamy do punktu podstawę iloczynu a drugą podstawę doklejamy do wielościanu za pomocą przekształcenia co sprowadza się do podzielenia sumy rozłącznej wielościanów przez relacje i dla dowolnych
  • Stożek przekształcenia łańcuchowego identycznościowego nazywa się stożkiem nad kompleksem i oznacza się go
Zawieszenie okręgu (niebieski). Ściagnięte do punktu podstawy iloczynu są zielone.
  • Jeśli to kompleks jest nazywany zawieszeniem i oznaczany przez W kompleksie tym:

Geometrycznie zawieszenie jest wielościanem, który można uzyskać z iloczynu poprzez ściągnięcie do punktu każdej z podstaw: i dla dowolnych [2].

Homotopie łańcuchowe

[edytuj | edytuj kod]

Mając dane dwa przekształcenia łańcuchowe między kompleksami a powiemy, że ciąg morfizmów jest homotopią łańcuchową między i jeżeli spełniona jest zależność

Homotopijne łańcuchowo przekształcenia łańcuchowe indukują ten sam morfizm na homologiach – istotnie, jeżeli jest cyklem, to mamy:

gdyż bo jest cyklem. Stąd jest brzegiem, zatem po przejściu do grup homologii ta różnica jest zerem.

Ciągi dokładne kompleksów łańcuchowych

[edytuj | edytuj kod]

Krótkim ciągiem dokładnym kompleksów łańcuchowych nazwiemy przekształcenia łańcuchowe takie, że dla każdego następujący ciąg jest dokładny:

Znanym faktem z algebry homologicznej jest to, że każdy krótki ciąg dokładny kompleksów łańcuchowych można „wyprostować” do długiego ciągu dokładnego grup homologii:

gdzie są naturalne. Istnienie przekształceń można wykazać, stosując np. lemat o wężu do odpowiedniego diagramu. Zobacz też: Ciąg Mayera-Vietorisa.

Przykłady kompleksów łańcuchowych

[edytuj | edytuj kod]

W topologii algebraicznej występuje szereg kompleksów łańcuchowych.

Singularny kompleks łańcuchowy

[edytuj | edytuj kod]

Mając dowolną przestrzeń topologiczną możemy zbudować kompleks łańcuchowych w następujący sposób:

Niech będzie wolną grupą abelową, której zbiorem generatorów jest zbiór wszystkich ciągłych przekształceń z n-sympleksu w Określmy operator brzegu przez

gdzie oznacza sympleks rozpięty na wierzchołkach a oznacza, że ten wierzchołek opuszczamy.

Proste przekształcenia pozwalają stwierdzić, że istotnie co dowodzi, że jest kompleksem łańcuchowym. Pozwala nam rozpatrywać homologie tego kompleksu, zwane grupami homologii singularnych przestrzeni

Kompleksy kołańcuchowe

[edytuj | edytuj kod]

Jak wiele innych konstrukcji w algebrze, tak również kompleksy łańcuchowe poddają się procesowi dualizacji. Mówimy wtedy o kompleksach kołańcuchowych. Formalna definicja jest niemal identyczna jak w przypadku kompleksów łańcuchowych, z tą tylko różnicą, że operatory brzegu podnoszą, zamiast obniżać, stopień. Również w tym wypadku, dwukrotne zastosowanie operatora brzegu ma dawać zero. Kompleks kołańcuchowy wygląda następująco:

Podobnie definiujemy wówczas grupy kohomologii, przekształcenia kołańcuchowe itd.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Dold (tłum. ros.), op. cit., s. 27.
  2. Greenberg, op. cit., s. 105.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Stanisław Balcerzyk: Wstęp do algebry homologicznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
  • Albrecht Dold: Lectures on algebraic topology. Berlin Heidelberg New York: Springer Verlag, 1972, seria: Die Grundlehren der mathematischen Wissenschaft.
  • Marvin Greenberg: Wykłady z topologii algebraicznej. Warszawa: PWN, 1980. ISBN 83-01-00415-0.