Korzyści skali

Korzyści skali[1] – pojęcie z zakresu mikroekonomii oznaczające występujące w długim okresie zjawisko obniżania przeciętnych kosztów całkowitych w miarę zwiększania skali produkcji[2] i wprowadzania nowych technologii[3], określane są również jako rosnące przychody względem skali[4]; są to korzyści z zastosowania produkcji masowej.
O tym, jak duże są korzyści skali i jak długo przedsiębiorstwo może je osiągać, decydują wynikające ze specyfiki firmy czynniki technologiczne, ekonomiczne i organizacyjne[5], które w dużym stopniu wpływają na przebieg krzywej długookresowych kosztów przeciętnych[6].
Uzyskiwanie korzyści skali jest jedną z koncepcji wyjaśniających dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej[6]. Jest to przyczyna łączenia się przedsiębiorstw oraz powstawania oligopoli[7].
Wstęp[edytuj | edytuj kod]
W długookresowej analizie produkcji nie uwzględnia się kategorii kosztów stałych (wszystkie koszty traktowane są jako zmienne), ponieważ w długim okresie przedsiębiorstwo chcąc maksymalizować zyski może dostosowywać nakłady poszczególnych czynników, a także techniki produkcji i rozmiary działalności, w zależności od sytuacji na rynku[4][6].
Rozróżniane są wewnętrzne oraz zewnętrzne korzyści skali. Te pierwsze związane są ze zwiększeniem rozmiarów danego przedsiębiorstwa, drugie natomiast wynikają ze wzrostu produkcji w całej gospodarce lub jej gałęzi[8].
Zjawiskiem odwrotnym są niekorzyści skali[9], które występują, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji, a więc koszty rosną szybciej niż rozmiary produkcji[6].
Koncepcja korzyści skali wywodzi się z czasów prac Adama Smitha i początków ekonomii jako nauki. Dostrzeżono wówczas korzyści płynące ze specjalizacji i podziału pracy[10].
Definicja[edytuj | edytuj kod]
O rosnących korzyściach skali[2] mówimy, gdy:
[11],
co oznacza, iż proporcjonalny wzrost nakładu każdego czynnika produkcji skutkuje wzrostem produkcji większym niż proporcjonalny (dla malejących oraz stałych korzyści – odpowiednio: mniejszy oraz równy).
Określenie korzyści skali dla funkcji Cobba-Douglasa[edytuj | edytuj kod]
Funkcja produkcji Cobba-Douglasa postaci o parametrach
w zależności od sumy parametrów i charakteryzuje się[12]:
- stałymi korzyściami skali, gdy
- rosnącymi korzyściami skali, gdy
- malejącymi korzyściami skali, gdy
Źródła korzyści skali[edytuj | edytuj kod]
Do źródeł korzyści skali należy zaliczyć rozłożenie kosztów stałych na wiele jednostek produkcji. Poza tym, wewnętrznymi źródłami korzyści skali są różnorodne czynniki technologiczne, finansowe czy marketingowe[6][7][11]:
Technologiczne źródła korzyści skali[edytuj | edytuj kod]
- specjalizacja pracowników i podział pracy, skutkujące wyższą wydajnością pracy,
- niepodzielne i kosztowne czynniki produkcji (np. dźwigi budowlane, kombajny, piece hutnicze) w dużych firmach mogą być wykorzystane efektywnie,
- właściwości fizyczno-technologiczne, np. reguła kwadrat-sześcian (przykład kontenera, którego objętość wzrasta szybciej niż koszty zwiększania powierzchni jego ścian),
- stosowanie technologii produkcji wielkoskalowej,
- możliwość prowadzenia produkcji wielofazowej bez konieczności transportowania półfabrykatów między fabrykami (obniżenie kosztów transportu, magazynowania),
- możliwość wykorzystania odpadów (np. poprzez uruchomienie produkcji ubocznej),
- możliwość prowadzenia kosztownych prac badawczo-rozwojowych i wprowadzania na rynek nowych produktów i rozwiązań, co zwiększa konkurencyjność firmy (przykładem są międzynarodowe korporacje z branży informatycznej, nowoczesnych technologii).
Finansowe źródła korzyści skali[edytuj | edytuj kod]
- rozłożenie ryzyka skutkujące większą stabilnością i zaufaniem wobec dużych firm, dzięki czemu mogą one korzystać z wielu źródeł finansowania,
- faworyzowanie firm przez pożyczkodawców firm z większym majątkiem (duże firmy uzyskują kredyt łatwiej i na korzystniejszych warunkach).
Marketingowe źródła korzyści skali[edytuj | edytuj kod]
- hurtowe zakupy dużych ilości materiałów, opakowań itp. pozwalają na wynegocjowanie niższych cen jednostkowych u dostawców, rabaty itp.,
- koszty pakowania i transportu nie wzrastają proporcjonalnie do wielkości sprzedaży (stają się relatywnie niższe przy większej skali),
- koszty marketingowe, reklama, utrzymanie działu sprzedaży są z reguły dla większych firm dużo niższe w przeliczeniu na jednostkę produkcji.
Niekorzyści skali[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też: Koszty skali (niekorzyści skali).
Wraz z ciągłym zwiększaniem skali działalności przedsiębiorstwa, od pewnego jej poziomu korzyści skali przestają być osiągane. Pojawiają się niekorzyści skali i wzrost kosztów przeciętnych. Głównym źródłem niekorzyści skali są trudności w zarządzaniu dużym przedsiębiorstwem, utrudnione relacje między kierownictwem a personelem, występowanie wielu szczebli zarządzania. Ponadto często pracownicy mogą czuć się wyobcowani i anonimowi, a przez to tracić motywację do pracy.
Trudności te, występujące w przypadku zbyt dużych rozmiarów firmy, nazywane są menedżerskimi niekorzyściami skali[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- efekt skali – kwestia relacji między pojęciami efekt skali a korzyści (niekorzyści) skali jest kontrowersyjna (zob. przyp.[1])
- funkcja produkcji
- koszty przeciętne
- produkcja masowa
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b W zależności od publikacji korzyści skali (jako zjawisko obniżenia kosztu przeciętnego wskutek zwiększenia skali produkcji) bywają nazywane rosnącymi korzyściami skali lub rosnącymi przychodami względem skali, zaś niekorzyści skali – analogicznie – malejącymi korzyściami (przychodami względem) skali; por. Varian (2013) s. 364 lub Woźny (2016) s. 27, 31 lub Begg, Fisher, Dornbusch: Ekonomia, t. 1, PWE, 1993, s. 202. Kontrowersyjna jest również kwestia relacji między pojęciami efekt skali a korzyści (niekorzyści) skali. Wynika to częściowo z faktu, iż czasami przy ich definiowaniu operuje się pojęciem przychodu zamiast kosztu przeciętnego (przykłady powyżej), co – jak twierdzą Milewski, Kwiatkowski (2016) – jest niezbyt precyzyjne. Por. Krugman P., Wells R., Mikroekonomia, Warszawa: PWN, 2012, s. 569 – autorzy wyróżniają korzyści skali i niekorzyści skali jako dwa z trzech rodzajów efektów skali (trzeci to stałe efekty skali, które Varian (2013) nazywa stałymi korzyściami skali).
- ↑ a b Korzyści skali (jako zjawisko obniżenia kosztu przeciętnego) bywają również nazywane rosnącymi korzyściami skali lub rosnącymi przychodami względem skali, podczas gdy niekorzyści skali – analogicznie – malejącymi korzyściami (przychodami względem) skali; por. przypis 1.
- ↑ Encyklopedia popularna PWN, wyd. XXIX, PWN, Warszawa 1999 .
- ↑ a b H.R. Varian , Mikroekonomia. Kurs średni – ujęcie nowoczesne, wyd. PWN, Warszawa 2013, s. 363-366 .
- ↑ Zob. sekcja Źródła korzyści skali.
- ↑ a b c d e R. Milewski , E. Kwiatkowski , Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, 2016, s. 137 .
- ↑ a b Dach Zofia Mikroekonomia dla studiów licencjackich. Wydawnictwo Naukowe SYNABA. Kraków 2005.
- ↑ Milewski, Kwiatkowski (2016), Podstawy..., s. 139 .
- ↑ Zob. sekcja Niekorzyści skali.
- ↑ S.M.Sheffrin A.O’Sullivan , Economics: Principles in Action, Upper Saddle River, New Jersey, 2003, s. 157 .
- ↑ a b Ł.Woźny, Lecture Notes on Microeconomics, Szkoła Główna Handlowa (SGH), Warszawa 2016, s. 27 .
- ↑ Woźny (2016), Lectures..., s. 29 .
- ↑ Milewski, Kwiatkowski (2016), Podstawy..., s. 137–138 .