Adam Smith
Data i miejsce urodzenia |
5 czerwca 1723 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
17 lipca 1790 |
Zawód, zajęcie |
ekonomista |
Narodowość |
szkocka |
Adam Smith [ˈædəm ˈsmɪs] (ur. 5 czerwca 1723 w Kirkcaldy, zm. 17 lipca 1790 w Edynburgu)[1] – szkocki myśliciel i filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), które były jedną z pierwszych prób usystematyzowania wiedzy na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie.
Dokonania Smitha były podstawą do wyodrębnienia przez Davida Ricarda ekonomii jako osobnej dziedziny nauki. Jego prace są jednymi z najbardziej znanych i cenionych opracowań na temat gospodarki rynkowej, kapitalizmu i liberalizmu.
Przez trzynaście lat wykładał na University of Glasgow przedmiot „filozofia moralna” (ang. moral philosophy).
Adam Smith publikował prace z filozofii moralnej, czyli teorii ludzkiego działania w ramach społeczeństwa, a także eseje z historii literatury, historii nauki, retoryki, estetyki i krytyki literackiej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo
[edytuj | edytuj kod]Urodził się jako syn Margaret Douglas w Kirkcaldy w Fife w Szkocji. Jego ojciec, również Adam, pracował jako prawnik i urzędnik służby cywilnej. Zanim poślubił Margaret, był wdowcem. Ślub wzięli w 1720 roku. Zmarł dwa miesiące przed urodzinami syna[2]. Mimo że dokładna data urodzenia Smitha jest nieznana, jego chrzest został zarejestrowany 5 czerwca 1723 w Kirkcaldy[3].
Znane jest zaledwie kilka wydarzeń z wczesnego dzieciństwa Smitha, niemniej jednak szkocki dziennikarz i biograf Smitha John Rae zanotował, że Adam został porwany przez Cyganów w wieku czterech lat i został zwolniony, gdy mieszkańcy ruszyli, aby go ratować. Smith był blisko związany z matką, która prawdopodobnie zachęcała go do kontynuowania kariery naukowej[4]. Uczęszczał do Szkoły Kirkcaldy Burgh – określonej przez Rae jako „jedną z najlepszych szkół średnich w Szkocji w tamtym okresie”. Podczas pobytu w latach 1729–1737[5] Smith uczył się łaciny, matematyki, historii i literatury.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]W wieku czternastu lat został przyjęty na Uniwersytet w Glasgow[6]. Studiował filozofię moralną pod kierunkiem Francisa Hutchesona. W Glasgow Smith rozwijał swoje zamiłowanie do wolności, rozumu i wolności słowa. W 1740 roku został nagrodzony stypendium Snella i otrzymał zgodę na kontynuowanie edukacji na Balliol College w Oksfordzie[7]. Jego zdaniem poziom nauczania w Glasgow był o wiele wyższy niż ten w Oxfordzie, który określał jako intelektualnie spowalniający[8]. W II rozdziale V księgi Bogactwa narodów, Smith napisał: „Na Uniwersytecie w Oxfordzie większa część profesorów przez wiele lat w ogóle zrezygnowała nawet z pozorów nauczania”. Znany jest przypadek ukarania Smitha za czytanie Traktatu o naturze ludzkiej Davida Hume’a[9]. Książka została skonfiskowana. Według Williama Roberta Scotta, „Oxford czasu [Smitha] przyczynił się niewiele, jeśli w jakiekolwiek sposób, do tego, co miało być w przyszłości dorobkiem jego życia”[10]. Jednak mimo wszystko Smith przy okazji pobytu w Oxfordzie zdołał nauczyć się kilku przedmiotów poprzez czytanie książek zgromadzonych na półkach olbrzymiej biblioteki uniwersyteckiej. Jak wynika z listów, kiedy nie uczył się na własną rękę, jego czas w Oksfordzie nie należał do najszczęśliwszych[11]. Pod koniec pobytu zaczął cierpieć na drgawki, prawdopodobnie objawy załamania nerwowego[12]. Opuścił uniwersytet w 1746 roku, a jego pobyt tam zakończył się przed wygaśnięciem stypendium[13].
W V księdze Bogactwa narodów Smith komentuje niską jakość nauczania i skromną aktywność intelektualną na uniwersytetach angielskich w porównaniu z ich odpowiednikami w Szkocji. Przypisuje to zarówno wysokości dotacji dla wydziałów w Oxfordzie i Cambridge, które wypłacały pensję profesorom niezależnie od ich zdolności do przyciągania studentów, jak również sytuacji, w której wielu wybitnych intelektualistów (ludzi pióra) wiodło komfortowe życie jako ministrowie Kościoła Anglii[14].
Kariera nauczycielska
[edytuj | edytuj kod]Smith rozpoczął publiczne wykłady w 1748 roku w Edynburgu pod patronatem Lorda Kames[15]. Tematy wykładów dotyczyły retoryki, literatury pięknej, a w późniejszym czasie zagadnienia „postępu bogactwa”. W tym ostatnim temacie po raz pierwszy wyłożył swoją ekonomiczną filozofię „systemu oczywistości i prostoty naturalnej wolności”. Mimo że nie można określić go mianem mistrza w zakresie wystąpień publicznych, jego wykłady spotkały się z uznaniem i osiągnęły sukces[12]. W 1750 roku spotkał filozofa Davida Hume’a który był jego mentorem przez ponad dekadę. W swoich wspólnych pismach dotyczących historii, polityki, filozofii, ekonomii i religii wykształcili wzajemną więź, dużo bliższą niż z innymi przedstawicielami szkockiego oświecenia[16].
W 1751 przyznano mu profesurę na Uniwersytecie w Glasgow, wykładał logikę. Kiedy kierownik zakładu filozofii moralnej zmarł rok później, Smith przejął jego stanowisko[17]. Pracował na uczelni przez kolejne 13 lat, które opisywał jako „zdecydowanie najbardziej twórczy, a zatem zdecydowanie najszczęśliwszy i najbardziej zaszczytny okres [życia]”[18].
Smith opublikował Teorię uczuć moralnych w 1759 roku zawierającą w sobie niektóre z jego wykładów. Praca ta dotyczy zagadnienia, zależności pomiędzy współodczuwaniem a ludzką moralnością. Smith wykorzystuje kategorię współodczuwania w swojej refleksji ekonomicznej, opisując ludzką zdolność do zrozumienia potrzeb innych i zaspokajania tych potrzeb na drodze wymiany towarów i usług. Zdefiniował współodczuwanie jako poczucie moralne. Współodczuwanie określa ludzką zdolność do rozumienia innych ludzi. Skłonność do zachowań społecznych wyjaśniana jest przez Smitha przy pomocy właśnie tej kategorii. Również uczucia i emocje regulujące funkcjonowanie społeczeństwa są pochodnymi tej instynktownej umiejętności[19].
Oparł on wyjaśnienie nie na specjalnym zmyśle moralnym, jak uczynił to Lord Shaftesbury III i Hutcheson, ani na użyteczności jak Hume, ale właśnie na współodczuwaniu.
Po opublikowaniu Teorii uczuć moralnych Smith stał się tak popularny, że wielu bogatych studentów opuściło swoje szkoły w innych krajach tylko po to, aby przenieść się do Glasgow i studiować pod kierunkiem Smitha[20]. Po publikacji Smith zaczął zwracać większą uwagę na jurysprudencję i ekonomię w swoich wykładach, a mniej miejsca poświęcał teorii moralności[21]. Na przykład sformułował tezę głoszącą, że przyczyną wzrostu bogactwa narodowego jest praca, a nie ilość zgromadzonego złota lub srebra, co było sprzeczne z podstawą merkantylizmu, teorii ekonomicznej, która dominowała w polityce gospodarczej Europy Zachodniej w tamtym okresie[20].
W 1762 roku na Uniwersytecie w Glasgow przyznano Smithowi tytuł doktora prawa (LL.D.). Pod koniec 1763 roku otrzymał ofertę od Charlesa Townshenda, który został mu przedstawiony przez Davida Hume’a, aby zajął się wychowaniem i kształceniem swego pasierba, Henryka Scotta – młodego księcia Buccleuch. Smith przyjął ofertę, rezygnując z posady profesora. W konsekwencji złożenia profesury w połowie semestru próbował zwrócić czesne opłacone przez swoich uczniów. Studenci odmówili[22].
Nauczanie i podróże
[edytuj | edytuj kod]Praca prywatnego nauczyciela związana była z podróżami po Europie. Smith podróżował ze Scottem, prowadząc nauczanie w trasie. Otrzymywał 300 funtów rocznie oraz zwrot kosztów wraz z 300 funtową emeryturą. Dochód ten wynosił w przybliżeniu dwukrotność jego wcześniejszej pensji[23]. Zadebiutował w roli opiekuna podczas wyjazdu do Tuluzy we Francji, gdzie przebywał przez półtora roku[23]. Według relacji, uważał Tuluzę za bardzo nudną. Pisał do Hume’a, że „zaczął pisać książkę, aby zabić czas”. Po przejechaniu południa Francji, grupa przeniosła się do Genewy, gdzie Smith spotkał się z Voltaire’em[24].
Po pobycie w Genewie grupa udała się do Paryża gdzie Smith spotkał się z wybitnymi intelektualistami takimi, jak Benjamin Franklin[25], Anne-Robert-Jacques Turgot, Jean le Rond d’Alembert, André Morellet, Claude Adrien Helvétius[25], a w szczególności François Quesnay – kierownik szkoły fizjokratów, którego idee zrobiły na Smicie tak ogromne wrażenie[26], że rozważał zadedykowanie Quesnayowi swojego traktatu pt. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów gdyby ten nie zmarł wcześniej. Fizjokraci przeciwstawiali się merkantylizmowi, dominującej teorii ekonomicznej w tamtym czasie poprzez sformułowanie motta: Laissez faire et laissez passer, le monde va de lui même! (pozwólcie czynić, pozwólcie przechodzić, świat porusza się sam). Ponadto twierdzili, że tylko rolnictwo produkuje bogactwo, natomiast handel i manufaktury nie[25].
Ponieważ angielski system dystrybucji dóbr różnił się znacząco od francuskiego, poglądy fizjokratów nie zostały w pełni zrozumiane przez Smitha, który twierdził, że ich myśli są „ze wszystkimi ich niedoskonałościami [może] najbliższe dotarcia do prawdy, która nie została jeszcze opublikowana w temacie ekonomii politycznej”[27]. Rozróżnienie pomiędzy pracą produktywną i nieproduktywną (w terminologii fizjokratów: classe steril) stało się kluczową kwestią dla rozwoju ekonomii klasycznej.
Późne lata
[edytuj | edytuj kod]W 1766 roku zmarł młodszy brat Henry’ego Scotta. W krótkim czasie po tym wydarzeniu Smith zakończył pracę korepetytora[28]. Tego samego roku wrócił do domu w Kirkcaldy, gdzie następne dziesięć lat poświęcił pracy nad swoim „opus magnum”[29]. W Kirkcaldy zaprzyjaźnił się z Henrym Moyesem, młodym niewidomym mężczyzną wykazującym nieprzeciętne zdolności. Poza uczeniem Moyesa Smith zadbał o patronat nad jego edukacją u Davida Hume’a i Thomasa Reida. W maju 1773 został członkiem Royal Society of London[30], ponadto w 1775 przyjęto go do Klubu Literackiego.
Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów zostały opublikowane w 1776 roku. Okazały się błyskawicznym sukcesem, pierwszy nakład został w całości wyprzedany w ciągu pierwszych sześciu miesięcy[14].
W 1778 powołano go na stanowisko komisarza celnego w Szkocji. W związku z pracą udał się do Edynburga, gdzie zamieszkał ze swoją matką w Panmure House[31]. Pięć lat później otrzymał status „członka założyciela” Royal Society of Edinburgh[32]. W latach 1787–1789 piastował zaszczytną funkcję Lorda Rektora Uniwersytetu w Glasgow[33].
Smith zmarł w północnym skrzydle swojego domu Panmure House w Edynburgu 17 lipca 1790 roku po bolesnej chorobie i został pochowany na cmentarzu Canongate Kirkyard[34]. Na łożu śmierci wyraził żal z powodu braku większej liczby osiągnięć[35].
Jako wykonawców testamentu zmarły wyznaczył dwójkę przyjaciół z kręgów akademickich: fizyka i chemika Josepha Blacka i pioniera geologii Jamesa Huttona[36]. Smith pozostawił po sobie pokaźne zbiory notatek i niepublikowanych materiałów. Wydał polecenie spalenia wszystkiego, co nie było gotowe do publikacji[37]. Wspomniał o Historii astronomii jako prawdopodobnie nadającej się do druku. Książka ukazała się wraz z innymi materiałami w 1795 roku[38].
Biblioteka Smitha zgodnie z jego wolą została przekazana Davidowi Douglasowi, Lordowi Reston (syn pułkownika Roberta Douglasa – kuzyna Smitha). W późniejszych latach księgozbiór został podzielony pomiędzy dwójkę dzieci Davida: Cecilie Margaret (Pani Cunningham) i David Anne (Pani Bannerman). Po śmierci męża w 1878 roku Pani Cunningham sprzedała część książek. Pozostałe przeszły na własność jej syna profesora Roberta Oliviera Cunninghama z Królewskiej Akademii w Belfaście, który przekazał część biblioteki Akademii. Po jego śmierci pozostałe książki zostały sprzedane. W 1879 biblioteka pani Bannerman została przekazana w stanie nienaruszonym New College w Edynburgu.
Osobowość i przekonania
[edytuj | edytuj kod]Cechy charakteru
[edytuj | edytuj kod]Niewiele wiadomo na temat prywatnych poglądów Smitha ponad to, co można wydedukować z jego prac. Wszystkie prywatne zapiski zostały zniszczone krótko po jego śmierci na wyraźne życzenie autora. Smith nigdy się nie ożenił. Utrzymywał za to bliskie relacje z matką, z którą mieszkał po swoim powrocie z Francji i która zmarła na 6 lat przed jego śmiercią[39].
Smith był często opisywany przez historyków jako typowy „roztargniony profesor”. Prezentował się jako ekscentryczny, ale życzliwy intelektualista, zabawnie roztargniony, o osobliwym sposobie wysławiania się i chodzenia, z uśmiechem „niewyrażalnie łagodnym”[40]. Znane są przypadki, kiedy mówił sam do siebie. Nawyk ten pozostał mu z dzieciństwa, kiedy to rozmawiał i śmiał się podczas zażartych konwersacji z niewidzialnymi przyjaciółmi.
Poglądy religijne
[edytuj | edytuj kod]Od lat toczy się spór naukowy na temat natury poglądów religijnych Smitha. Ojciec Adama przejawiał silne zainteresowanie chrześcijaństwem, należał do umiarkowanego skrzydła Kościoła Szkockiego[41]. Pomimo otrzymania stypendium Snella, przyjmuje się, że Smith wyjechał do Anglii z intencją rozwoju swojej kariery w strukturach Kościoła Anglii. Podczas pobytu w Oksfordzie odrzucił chrześcijaństwo. Do Szkocji powrócił jako deista[42]. Ekonomista Ronald Coase zakwestionował deistyczność[43] przekonań Smitha. Twierdził on, że o ile Smith odwoływał się w swoich dziełach do Wielkiego Architekta Wszechświata, to inni badacze wyolbrzymili zakres, w jakim Adam Smith przyznawał się do wiary w osobowego Boga. Coase opiera swój wywód na analizie uwagi zawartej w Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, gdzie autor relacjonuje, jak wrodzona ciekawość natury ludzkiej w kwestii „wielkiego fenomenu natury” takiego jak „powstawanie, życie i znikanie roślin i zwierząt” doprowadziły go niechybnie „do rozważań nad ich przyczyną”. Ponadto przytacza uwagę Smitha, że „zabobon w pierwszej kolejności będzie próbował zaspokoić ową ciekawość, odnosząc wszystkie te cuda do natychmiastowej ingerencji bogów”.
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- 1759 – The Theory of Moral Sentiments, online (EN),
- Kolejne wydania w 1761 (zmienione), 1767, 1774, 1781 i 1790 (zmienione i rozszerzone)[44],
- (pl) 1989 – Teoria uczuć moralnych, tłum. Stanisław Jedynak, Warszawa: PWN,
- 1761 – Considerations Concerning the Formation of Languages and the Different Genius of original and compounded Languages, online (EN),
- Wydane jako dodatek do nowego wydania Theory of Moral Sentiments[45], kolejne wydanie w 1767,
- 1776 – An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, online (EN)
- Kolejne wydania w 1778, 1784 (zmienione), 1786, 1789[44],
- (pl) 1954 – Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, tłum. Stefan Wolff, Oswald Einfeld, Zdzisław Sadowski, Antoni Prejbisz, Bronisława Jasińska, Warszawa: PWN; II wyd. 2007, Warszawa: PWN,
- 1795 – Essays on Philosophical Subjects, ed. Dugald Stewart, London: T. Cadell jun. and W. Davies; [etc. etc.], online (EN),
- 1896 – Lectures on Justice, Police, Revenue and Arms, Oxford: Clarendon Press, online (EN)
- Zapis wykładów na University of Glasgow z lat 1762–1763.
W 1976 Oxford University Press wydało The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, będącą najpełniejszym i krytycznym wydaniem dzieł Adama Smitha (red. serii R.H. Campbell, D.D. Raphael, A.S. Skinner)[46]. Poszczególne tomy obejmowały:
- The Theory of Moral Sentiments (ed. D.D. Raphael, A.L. Macfie),
- An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (ed. W.B. Todd),
- Essays on Philosophical Subjects: With Dugald Stewart’s 'Account of Adam Smith (ed. W.P.D. Wightman, J.C. Bryce, I.S. Ross),
- Lectures on Rhetoric and Belles Lettres (ed. J.C. Bryce),
- Lectures on Jurisprudence (R.L. Meek, D.D. Raphael, Peter Stein),
- Correspondence (ed. Ernest Campbell Mossner, Ian Simpson Ross),
- Index to the Works of Adam Smith (ed. Andrew S. Skinner, Knud Haakonssen).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Smith Adam, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-06] .
- ↑ Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Press, s. 38–39.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 12.
- ↑ Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Presss.39.
- ↑ Rae, John (1895). Life of Adam Smith, s. 5.
- ↑ Stuart Crainer, Des Dearlove (eds): Financial Times Handbook of Management. Harlow: Financial Times/Prentice Hall, 2004, s. 32. ISBN 0-273-67584-2.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 22.
- ↑ Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Press, 2003, s. 41.
- ↑ Rae, John (1895). Life of Adam Smith. New York City: Macmillan Publishers, s. 5.
- ↑ Ntroductory Economics. New Age Publishers. s. 4.
- ↑ Rae, John (1895). Life of Adam Smith, s. 24–25.
- ↑ a b Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Press, s. 42.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 29.
- ↑ a b Buchholz, Todd (1999). New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought. Penguin Books, s. 19.
- ↑ Rae, John (1895). Life of Adam Smith. New York City: Macmillan Publishers, s. 30.
- ↑ Smith, Adam, Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004.
- ↑ Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Press, s. 43.
- ↑ Rae, John (1895). Life of Adam Smith. New York City: Macmillan Publishers, s. 42.
- ↑ Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009, s. 100–102.
- ↑ a b Buchholz, Todd (1999). New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought. Penguin Books, s. 15.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 67.
- ↑ Buchholz, Todd (1999). New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought. Penguin Books, s. 16.
- ↑ a b Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 15.
- ↑ Buchholz, Todd (1999). New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought. Penguin Books s. 16–17.
- ↑ a b c Buchholz, Todd (1999). New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought. Penguin Books, s. 17.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 80.
- ↑ Smith, A. (1976), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów tom 2, s. 678.
- ↑ Buchholz, Todd (1999): New ideas from Dead Economists: An introduction to modern economic thought, Penguin Books, s. 17.
- ↑ Buchan, James (2006): The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 90.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 89.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 128.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 133.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 137.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 145.
- ↑ Bussing-Burks, Marie (2003). Influential Economists. Minneapolis: The Oliver Press, s. 53.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 25.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company. s. 88.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 25.
- ↑ Buchan, James (2006). The Authentic Adam Smith: His Life and Ideas. W. W. Norton & Company, s. 134.
- ↑ Skousen, Mark (2001). The Making of Modern Economics: The Lives and Ideas of Great Thinkers, s. 32.
- ↑ Ross, Ian Simpson (December 14, 1995). The Life of Adam Smith. Oxford University Press, s. 15.
- ↑ Times obituary of Adam Smith, „The Times” 1790-07-24.
- ↑ Coase, R.H. (October 1976). Adam Smith’s View of Man. „The Journal of Law and Economics” 19, s. 529–546.
- ↑ a b Weinstein 2016 ↓, 4a.
- ↑ Smith, Adam, [w:] Palgrave’s Dictionary of Political Economy, London – Basingstoke: Palgrave Macmillan, 1987, s. 423 .
- ↑ Oxford University Press.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Robert L. Heilbroner, Wielcy ekonomiści. Czasy, życie, idee, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1993, rozdział III Wspaniały świat Adama Smitha.
- Jack Russell Weinstein , Adam Smith (1723–1790), [w:] Internet Encyclopedia of Philosophy, 15 czerwca 2016, ISSN 2161-0002 .
- Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009, podrozdział 2c Adam Smith. Problem equlibrium.
- Stefan Zabieglik: Adam Smith, seria „Myśli i Ludzie”, Warszawa: Wiedza Powszechna 2003.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Samuel Fleischacker , Adam Smith’s Moral and Political Philosophy, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 27 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30] (ang.). (Filozofia moralna i polityczna Adama Smitha)
- Dzieła Adama Smitha w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000122796642
- VIAF: 49231791
- LCCN: n80032761
- GND: 118615033
- NDL: 00456871
- LIBRIS: vs69dx1d1xfbxct
- BnF: 119250114
- SUDOC: 027141578
- SBN: CFIV029584
- NLA: 35505131
- NKC: jn19990008033
- BNE: XX1011829
- NTA: 068349122
- BIBSYS: 90062193
- Open Library: OL39302A
- PLWABN: 9810597530205606
- NUKAT: n96403076
- OBIN: 25767
- J9U: 987007268145005171
- PTBNP: 83953
- CANTIC: a10157955
- LNB: 000003989
- NSK: 000033889
- BNA: 000026142
- CONOR: 11570787
- ΕΒΕ: 67845
- BLBNB: 000589679
- KRNLK: KAC199625619
- LIH: LNB:V*63547;=BL