Krwawy chleb
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1909 |
Krwawy chleb. Przygody polskiego tułacza (późniejsze wydania pt. Znojny chleb; podtytuł opuszczony lub zmieniony w niektórych wydaniach do Przygody młodego tułacza polskiego w Europie i w Ameryce lub Przygody robotnika polskiego w Ameryce[1]) – powieść przygodowa dla młodzieży Władysława Umińskiego z 1909 roku (w odcinkach; wydanie książkowe z 1912 roku). Doczekała się blisko 10 wydań. Książką opisuje ciężką, „krwawą” pracę głównego bohatera, polskiego emigranta do Stanów Zjednoczonych.
Historia wydań[edytuj | edytuj kod]
Powieść była opublikowana w odcinkach w ilustrowanym magazynie „Wieczory Rodzinne” w 1909 roku (nr 5–28, 35–52) i następnym (nr 3-11, 13-26, 28, 32, 35-47, 49–53), a następnie wydana jako książka w 1912 w wydawnictwie Gebethner i Wolff. Kolejne wydania ukazały się m.in. w latach 1916, 1921, 1928, 1948, 1954, 1955, 1957 i 1968. Powieść przetłumaczono także na j. angielski[1].
Fabuła[edytuj | edytuj kod]
Bohaterem powieści jest polski emigrant, Sobiesław Mrocki, szukający pracy w Ameryce po dezercji z armii pruskiej. Pracuje tam na plantacjach kawy w Brazylii, skąd, wyzyskiwany, ucieka przez puszczę do Stanów Zjednoczonych, walczy z bandytami, pracuje na kolei, w hotelu i w fabryce, zapisuje się do armii amerykańskiej, bierze udział w tłumieniu ostatniego powstania Indian i w końcu zdobywa upragniony majątek, a także małżonkę, i zostaje właścicielem plantacji w Kalifornii[2][3][4][5].
Odbiór i analiza[edytuj | edytuj kod]
W 1946 roku siostra M. Andrea pisząc dla „Polish American Studies” opisała książkę jako „bardzo interesującą powieść przygodową dla młodzieży”, opartą na autentycznych doświadczeniach imigrantów, choć podkoloryzowanych[3].
W 1950 roku plany wydania książki odrzuciła cenzura komunistyczna z uwagą "powieść szkodliwa wychowawczo, o akcentach rasistowskich, gloryfikująca Stany Zjednoczone"; książkę jednak dopuszczono do druku kilka lat później w 1954 roku[6].
W 1956 roku Andrzej Lange w „Pamiętniku Literackim” opisał bohatera powieści jako „wszędzie wyzyskiwanego”[2].
W 1957 recenzent Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich zauważył, że bohater, zapisując się do armii amerykańskiej tłumiącej powstanie Indian, „za cenę zdrady ideałów młodości osiągnął upragniony dobrobyt”. Recenzent pozytywnie wyraził się o książce, zauważając, że "to nie tylko barwny świat przygód . Mówi ona także prawdę o życiu [emigrantów europejskich do Ameryki]"[4][7].
Pedagog Łukasz Kurdybacha w swojej Historii wychowania z 1968 pozytywnie wyraził się o tej książce, pisząc, że jest to jedna z „powieści o nie przemijającej wartości”, ukazująca „żywotne idee narodowowyzwoleńcze i losy tułacze emigrantów”[8].
W 1969 r. w „Miesięczniku literackim” opisano książkę jako „powieść obyczajową... szlachetną w tendencji, ale literacko mierną”[9]. W tym samym roku w recenzent w „Nowych książkach” zauważył, że jej „szczęśliwe, ba, przecudownie szczęśliwe zakończenie powieści budziło zawsze zdziwienie krytyków”. Recenzent zauważa, że „Mimo scenerii amerykańskiej Znojny chleb jest książką o Polakach i polskich problemach”, i poleca też uwadze zawarte w tym wydaniu posłowie Stanisława Zielińskiego, według którego książka „realizuje rodzimy mit o zasłużonym odpoczynku w ojczystej zagrodzie”, a osadzenie fabuły w Ameryce podyktowane było realiami w jakich książka powstała (okres zaborów i I Wojny Światowej)[5]. Zieliński napisał, że książka ta, „nie zapomniana przez czytelników”, nie jest „reklamą” Kalifornii, ale raczej, „zachowując pozory powieści przygodowej, Umiński napisał książkę zapowiadającą ofiary i walkę... Dopiero po wojnie można będzie myśleć o domu... [jest to] książka o Polakach i polskiej, nadciągającej z wojną przyszłości”[10].
W 1973 Krystyna Kuliczkowska pisała, że książka nawiązuje to motywów o Polakach na obczyźnie i walki o wyzwoleniu narodowym, „zawiera wiele mocnych akcentów społecznych, świadczących o ambicji szerszego potraktowania problemów istotnych dla epoki”, pisząc też, że bohaterowie jej „uczestniczą - dla zarobku - w tłumieniu ruchów wolnościowych”[11]. Wcześniej pisała, że książka zawiera „ostre akcenty krytyki społecznej”, specyficznie zwracając uwagę na to że, jej bohater „jest członkiem wielomilionowej armii chicagowskich bezrobotnych, nieludzko eksploatowanych przez fabrykantów w okresie prac sezonowych”[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 437 [dostęp 2023-10-12].
- ↑ a b Andrzej Lange, W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, „Pamiętnik Literacki”, 47 (4), 1956, s. 351-88.
- ↑ a b M. Andrea, America in the Polish Novel, „Polish American Studies”, 3 (1/2), 1946, s. 13–20, ISSN 0032-2806, JSTOR: 20147060.
- ↑ a b Literatura piękna: adnotowany rocznik biliograficzny, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich., 1968, s. 387 [dostęp 2024-02-11] (pol.).
- ↑ a b Nowe książki, Wiedza Powszechna, 1969, s. 112 [dostęp 2024-02-11] (pol.).
- ↑ Kamila Budrowska. Autsajderzy literatury: Kornel Makuszyński i Władysław Umiński. „Wschodni Rocznik Humanistyczny”. t. 12, s. 308-, 2015. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku. ISSN 1731-982X. [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Literatura piękna, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 1957, s. 379 [dostęp 2024-02-11] (pol.).
- ↑ Łukasz Kurdybacha, Historia wychowania, t. 2, 1968, s. 686 [dostęp 2024-01-26] (pol.).
- ↑ Miesięcznik literacki, Warszawskie Wydawn. Prasowe RSW "Prasa", 1969, s. 134 [dostęp 2024-02-11] (pol.).
- ↑ Stanisław Zieliński, Posłowie, [w:] Władysław Umiński, Znojny chleb, Nasza Księgarnia, 1968, s. 309-313 [dostęp 2024-02-15] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, Literatura okresu Młodej Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1973, s. 592-594 [dostęp 2024-02-22] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, Wielcy pisarze-dzieciom: (Sienkiewicz i Konopnicka), Nasza Księg., 1964, s. 48 [dostęp 2024-02-25] (pol.).