Władysław Umiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Umiński
Ilustracja
Władysław Umiński (ok. 1922)
Data i miejsce urodzenia

10 listopada 1865
Przedecz

Data śmierci

31 grudnia 1954

Zawód, zajęcie

powieściopisarz

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Grób Władysława Umińskiego

Władysław Jan Umiński (ur. 10 listopada 1865 w Przedczu, zm. 31 grudnia 1954) – polski pisarz i eseista tworzący w nurcie powieści przygodowej oraz fantastyki naukowej[1], popularnie nazywany „polskim Juliuszem Verne’m”[2][3][4], przyrodnik[5].

Umiński był autorem książek dla dzieci i młodzieży, publicystą i popularyzatorem nauki[6]. Od dzieciństwa marzył o byciu konstruktorem maszyn. Ponieważ jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej nie mógł zrealizować tego zamierzenia, opisywał swoje pomysły i projekty w kolejnych dziełach literackich[7]. Z tego powodu element fantastyczny w jego książkach był oszczędny w stosunku do pomysłów Juliusza Verne’a czy Herberta George’a Wellsa, dostosowany do realnych możliwości technicznych[8]. Proza Umińskiego miała zwykle wymowę dydaktyczną oraz budujące przesłanie[1][6]. Debiutując w okresie Młodej Polski, był więc uważany za epigona poprzedniej epoki oraz właściwej jej tzw. „pracy u podstaw”[6].

Pisarz, przez prawie cały okres twórczości zafascynowany pozytywistycznym ideałem postępu, pod koniec życia przyjął sceptyczną postawę wobec rozwoju techniki i nauki, któremu nie towarzyszy dbałość o dobry obyczaj oraz wartości duchowe[6]. W ostatnich powieściach „niechętnie patrzy na rozwój cywilizacji materialnej, zwraca natomiast uwagę na wewnętrzny, duchowy rozwój człowieka znajdującego swój ideał w biernej kontemplacji”[6]. Podejmował on również tematykę narodowo-wyzwoleńczą[9], czemu dał wyraz zwłaszcza w powieściach Znojny chleb oraz Flibustierowie. Patriotyzm Umińskiego odznaczał się jednak w większości powieści autora, który bohaterami swoich opowieści czynił zazwyczaj dzielnych i pomysłowych Polaków[10][11].

Umiński uznawany zwykle za głównego, obok Antoniego Langego i Jerzego Żuławskiego, prekursora fantastyki naukowej na gruncie literaturze polskiej[12].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w małym miasteczku Przedecz w ubogiej rodzinie mieszczańskiej. Ojciec – Julian Umiński, pochodzący ze zubożałej rodziny szlacheckiej – był malarzem, matka – Tekla z Bogdańskich – pracowała jako nauczycielka.

Władysław uczył się w gimnazjum filologicznym i szkole realnej. Ukończył studia przyrodnicze na uniwersytecie w Petersburgu. Był niespełnionym konstruktorem maszyn. Swoje pierwsze konstrukcje zaprojektował w wieku 12 lat, jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej, w którą popadli jego rodzice, marzenia spełzły na niczym. Przeprowadzał doświadczenia w laboratorium Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (gdzie zetknął się z Marią Skłodowską-Curie), budował w latach osiemdziesiątych XIX w. modele machin latających.

Przez całe życie borykał się z kłopotami finansowymi. Pisał oraz zajmował się m.in. katalogowaniem książek w bibliotece Politechniki Warszawskiej, prowadzeniem przedstawicielstwa studzien artezyjskich, pracą jako referent w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Urzędzie Filmowym.

W 1889 roku założył w Warszawie Kółko Awiatyczne, do którego należał m.in. polski wynalazca oraz pionier lotnictwa w Polsce Czesław Tański[13]. W powieści Samolotem naokoło świata (1911) wprowadził polską nazwę aeroplanu – samolot[14]. Zajmował się popularyzacją nauki i techniki. Pierwszą jego książką popularnonaukową była Żegluga powietrzna (1894), a później opublikował ponad czterdzieści broszur i odczytów z dziedziny nauki, techniki i przemysłu. Współpracował z wieloma czasopismami – przed I wojną światową jego teksty ukazywały się w takich pismach, jak „Wieczory Rodzinne”, „Tygodnik Mód i Powieści”, „Kurier Codzienny”, „Kurier Warszawski”, „Prawda”, „Czytelnia dla Wszystkich”, „Miesiąc Ilustrowany”. W dwudziestoleciu międzywojennym jego aktywność na tym polu osłabła, tylko kilkakrotnie publikuje w „Płomyku”, „Naokoło Świata”, „Moim Pisemku”, „Iskrach”, „Locie”.

Był także autorem znanych adaptacji dzieł Gabriela Ferry’ego, A. Wildensteina, Władysława L. Anczyca, Friedricha Joachima Pajekena i innych. Był przyjacielem wiodącego wydawcy Michała Arcta.

Postanowieniem prezydenta Bolesława Bieruta z 17 marca 1952 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski z okazji 70-lecia twórczości literackiej[15].

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 73-1-1)[16][17].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Władysław Umiński pisał liczne odczyty popularnonaukowe, powieści przygodowe dla młodzieży, a także pionierskie polskie powieści fantastycznonaukowe. Przed wojną wychowało się na nich wiele pokoleń młodych Polaków.

Twórczość „polskiego Verne’a” w swej wymowie nastawiona była głównie na akcent patriotyczno-wolnościowy. Biegle łączył style pisarskie Verne’a, Reida i Coopera.

Jego fantastyka, zawsze ściśle adekwatna do rozmaitych dziedzin nauki okazała się wizjonerską. To właśnie w powieściach zawierał on projekty swoich maszyn, na których realizację nie było go stać finansowo. W roku 1952 rozpoczął pracę nad nową, monumentalną powieścią Świat za lat tysiąc, której jednak nie zdążył ukończyć.

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Zwycięzcy oceanu (1891)
  • Balonem do bieguna (1894)
  • Podróż bez pieniędzy (1894)
  • W nieznane światy (1895, późniejsze wydania pt. Na drugą planetę)
  • Wędrowna wyspa (1895)
  • W kraju ludożerców (1896, opowiadania: W kraju ludożerców; Bumerang; Złośliwy słoń; Mój pierwszy jaguar; Polowanie na łosie; Między gorylami)
  • W pustyniach Australii (1896)
  • Na falach Atlantyku (1897)
  • Od Warszawy do Ojcowa (1897)
  • Pioruny i błyskawice, Pogadanki naukowe (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1897, s. 108)
  • Co człowiek wykształcony o elektryczności wiedzieć powinien (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1899, s. 133)
  • Podróż naokoło świata piechotą. T. 1: W podobłocznych krainach (1899, dalsze tomy nie ukazały się)
  • Podróż naokoło Warszawy (1901)
  • Tajemnicza bandera i flibustierowie (1901, późniejsze wydania pt. Flibustierowie)
  • Biały mandaryn (1903)
  • Człowiek leśny (1903)
  • Na szczytach (1904, współwyd.: Z odmętów morskich; Szczęście)
  • Co należy wiedzieć o elektryczności, Wykład popularny, wydanie II (Wyd. M. Arcta, Warszawa 1905, s. 216)
  • Wygnańcy (1906)
  • W czarnej otchłani (1908)
  • Przygody małego Australijczyka (1910, cz. 1 cyklu pt. Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
  • W puszczach Kanady (1910, cz. 2 cyklu pt. Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
  • W krainie wschodzącego słońca (1911, cz. 3 cyklu pt. Historia biednego chłopca w pięciu częściach świata)
  • Samolotem naokoło świata (1911)
  • O elektryczności – wykład popularny (1911, Wyd. A.A. Paryski, Toledo, Ohio (USA), s. 132)
  • Krwawy chleb (1912, późniejsze wyd. pt. Znojny chleb)
  • Synowie puszczy (1912)
  • Krzyż i półksiężyc (1913)
  • Po kraju (1913)
  • Oświetlenie współczesne (Książki dla wszystkich Nr 27, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1903, s. 68)
  • Czarodziejski okręt (1916)
  • Krwawa dola (1918)
  • Przygody wojenne (1918, antydat. 1919)
  • W głębinach oceanu (1920)
  • Przygody łodzi podwodnej i inne opowiadania (1925, wznowienie opowiadań z tomu W kraju ludożerców z dodaniem opowiadania tytułowego)
  • Pod flagą polską samochodem naokoło świata (1929)
  • Zaziemskie światy (druk 1948, dystrybucja 1956)

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Markiewicz 1999 ↓, s. 344-345.
  2. ↑ Smuszkiewicz 1982 ↓, s. 68.
  3. ↑ Markiewicz 1999 ↓, s. 344.
  4. ↑ Kuliczkowska 1981 ↓, s. 61.
  5. ↑ Markiewicz 1999 ↓, s. 487.
  6. ↑ a b c d e Smuszkiewicz 1982 ↓, s. 67.
  7. ↑ Smuszkiewicz 1982 ↓, s. 67-69.
  8. ↑ Smuszkiewicz 1982 ↓, s. 70.
  9. ↑ Markiewicz 1999 ↓, s. 345.
  10. ↑ Smuszkiewicz 1982 ↓, s. 70-71.
  11. ↑ Zieliński 1970 ↓, s. 275.
  12. ↑ Niewiadomski i Smuszkiewicz 1990 ↓, s. 166-172.
  13. ↑ Smoleńska i Sroka 1988 ↓, s. 166-172.
  14. ↑ Kędzierski 1978 ↓, s. 99.
  15. ↑ M.P. z 1952 r. nr 35, poz. 505.
  16. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW UMIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2018-03-03].
  17. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW UMIŃSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-12-19].
  18. ↑ Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy", Warszawa, dnia 2 kwietnia 1979 r., nr 5, poz. 21, s. 3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Ryszard Handke: Polska proza fantastycznonaukowa. Problemy poetyki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969.
  • Janusz Kędzierski: Pod niebem własnym i obcym. Warszawa: Wyd. Min. Obrony Narodowej, 1978.
  • Krystyna Kuliczkowska: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864-1918. Warszawa: WSiP, 1981.
  • Krystyna Kuliczkowska, Władysław Umiński, [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku seria 5, t. 3 (Wyd. Literackie, Kraków 1973).
  • Henryk Markiewicz: Pozytywizm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.
  • Andrzej Niewiadomski, Antoni Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990.
  • Lucyna Smoleńska, Antoni Mieczysław Sroka: Wielcy znani i nieznani. Warszawa: Wydawnictwo Radia i Telewizji, 1988.
  • Antoni Smuszkiewicz: Zaczarowana gra. Zarys dziejów fantastyki naukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982.
  • Stanisław Zieliński: Posłowie do powieści „Flibustierowie”. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1970.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władysław_Umiński&oldid=69457929”