LNER A1/A3
.jpg) Lokomotywa LNER A3 nr 4472 Flying Scotsman w 2016 roku | |
| Producent | |
|---|---|
| Lata budowy |
1922–1935 |
| Układ osi |
4-6-2 (2C1) |
| Napęd | |
| Trakcja | |
LNER A1 i A3 – seria lokomotyw parowych wyprodukowanych w latach 1922–1935, eksploatowanych przez brytyjskie przedsiębiorstwo kolejowe London and North Eastern Railway (LNER)[1]. Zaprojektowane z myślą o obsłudze ekspresowych pociągów pasażerskich, operowały przede wszystkim wzdłuż linii kolejowej East Coast Main Line z Londynu do Edynburga[2]. Klasa A1 była pierwszą produkowaną seryjnie w Wielkiej Brytanii, w której zastosowano układ osi 4-6-2, tzw. Pacific[3].
Projekt lokomotyw klasy A1 opracowany został przez Nigela Gresleya, naczelnego inżyniera Great Northern Railway (GNR), a pierwszy egzemplarz (nr 4470 Great Northern) zbudowany został w kwietniu 1922 roku. W 1923 roku GNR zostało wchłonięte przez nowo powołaną spółkę LNER, a Gresley objął w niej funkcję naczelnego inżyniera. Po pomyślnych testach porównawczych z lokomotywami klasy A2, opracowanej równolegle przez Vincenta Ravena dla spółki North Eastern Railway (również wcielonej do LNER), podjęto decyzję o kontynuacji produkcji klasy A1[2].
Lokomotywy wykazały się dobrą zdolnością uciągu[2], wystarczającą do prowadzenia pociągu o masie 600 ton ze średnią prędkością 70 mil na godzinę (ok. 112 km/h)[1]. Szybko uwidoczniło się jednak nadmierne zużycie przez nie węgla i wody. Niewielkie modyfikacje w układzie napędowym przetestowane w latach 1925–1927 pozwoliły na redukcję zużycia węgla o 20%, co na trasie z Londynu do Newcastle odpowiadało 1,5 t[2]. Pozwoliło to LNER na uruchomienie połączenia kolejowego z Londynu do Edynburga bez przystanków pośrednich, wówczas najdłuższego na świecie (ok. 630 km), zainaugurowanego 1 maja 1928 roku przez lokomotywę nr 4472 Flying Scotsman[1].
W latach 1927–1928 z powodzeniem przetestowano nowy kocioł przystosowany do wyższego ciśnienia pary (220 psi zamiast dotychczasowych 180) i wyposażony w przegrzewacz o większej pojemności. Wyposażone zostały w niego wszystkie produkowane odtąd lokomotywy, którym nadano oznaczenie A3[2][1]. Modernizację wcześniej zbudowanych lokomotyw do standardu A3 przeprowadzono stopniowo do 1948 roku[2]. Łącznie w zakładach Doncaster Works w Doncaster i North British Locomotive Company w Glasgow[1] zbudowano 79 lokomotyw obu klas – 52 klasy A1 (wszystkie z wyjątkiem jednej[a] później przebudowane na A3) i 27 klasy A3. Wszystkim lokomotywom nadano indywidualne nazwy, w większości przypadków od imion koni wyścigowych[2].
30 listopada 1934 roku lokomotywa nr 4472 Flying Scotsman jako pierwsza na świecie osiągnęła potwierdzoną prędkość 100 mil na godzinę (ok. 160 km/h)[1][4]. Rok później lokomotywa klasy A3 nr 2750 Papyrus ustanowiła kolejny światowy rekord prędkości – 108 mil na godzinę (ok. 174 km/h)[5], prawdopodobnie do dnia dzisiejszego utrzymujący się wśród parowozów, przy projektowaniu których nie zastosowano rozwiązań mających zwiększyć aerodynamikę pojazdu[1][3].
Wraz z nacjonalizacją kolei brytyjskiej w 1948 roku lokomotywy klas A1 i A3 przeszły na własność państwowego przewoźnika British Railways[2]. Obsługę pociągów ekspresowych wzdłuż linii East Coast Main Line kontynuowały do 1961 roku[2][1], od połowy lat 30. równolegle z parowozami klasy A4[3], ostatecznie zastąpione w tej roli przez lokomotywy spalinowe BR Class 55 (Deltic). Do 1966 roku pozostawały w eksploatacji na innych liniach[2]. Wszystkie lokomotywy z wyjątkiem jednej zostały złomowane. Zachowany egzemplarz – nr 4472 Flying Scotsman – od 2004 roku stanowi własność National Railway Museum w Yorku, utrzymywany w pełnej sprawności technicznej[2].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lokomotywa nr 4470 Great Northern (pierwszy zbudowany egzemplarz klasy A1) poddana została w 1945 roku gruntownej przebudowie według projektu Edwarda Thompsona, otrzymując oznaczenie A1/1.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h A1/A3 Class. W: Peter Herring: Classic British steam locomotives. Abbeydale Press, 2004, s. 106-107. ISBN 978-1-86147-171-0. [dostęp 2023-11-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k The LNER A1 and A3 Gresley Pacifics. The London & North Eastern Railway Encyclopedia. [dostęp 2023-11-04]. (ang.).
- ↑ a b c Class A1 4-6-2. W: Brian Holingsworth, Arthur Cook: Steam locomotives: fully illustrated featuring 150 locomotives and over 300 photographs and illustrations. Greenwich Editions, 2000, s. 98-99. [dostęp 2023-11-04].
- ↑ City of Truro or Flying Scotsman - which was the first to reach 100mph?. BBC Radio 4. [dostęp 2023-11-04]. (ang.).
- ↑ 108 mph on the LNER. Railway Wonders of the World. [dostęp 2023-11-04]. (ang.).