Langur
| Presbytis | |||
| Eschscholtz, 1821[1] | |||
 Langur posiwiały (P. thomasi) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
langur | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Presbytis mitrata Eschscholtz, 1821 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Langur[4] (Presbytis) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Azji[5][6][7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 25,7–61 cm, długość ogona 56–89 cm; masa ciała 4,3–9 kg[6][8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1821 roku niemiecki lekarz, botanik i zoolog Johann Friedrich von Eschscholtz w rozdziale zatytułowanym Opis nowego rodzaju małp Presbytis mitrata, opublikowanym w publikacji pod redakcją rosyjskiego podróżnika i odkrywcy Otto von Kotzebue’a o tytule Rejs odkrywczy na Morze Południowe i do Cieśniny Beringa w celu zbadania północno-wschodniego przejścia podjęty w latach 1815, 1816, 1817 i 1818 na koszt Jego Wysokości Cesarskiego Kanclerza hrabiego Rumanzoffa na statku Rurick pod dowództwem porucznika cesarskiej rosyjskiej marynarki Otto von Kotzebue[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) langur czepcowy (P. mitrata).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Presbytis: gr. πρεσβυτις presbutis ‘staruszka’, od πρεσβυτης presbutēs ‘starzec’; być może również od greckiego słowa πρεσβυτερος presbuteros ‘senior, ksiądz’[9].
- Lophopithecus: gr. λοφος lophos ‘grzebień’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[10]. Gatunek typowy: Trouessart wymienił kilkanaście gatunków – Semnopithecus chrysomelas S. Müller, 1838, Semnopithecus femoralis W. Martin, 1838, Semnopithecus neglectus Schlegel, 1876 (= Semnopithecus femoralis W. Martin, 1838), Semnopithecus frontatus S. Müller, 1838, Simia melalophos Raffles, 1821, Semnopithecus ferrugineus Schlegel, 1876 (= Simia melalophos Raffles, 1821), Presbytis nobilis J.E. Gray, 1842 (= Simia melalophos Raffles, 1821), Presbytis mitrata Eschscholtz, 1821, Semnopithecus rubicundus S. Müller, 1838, Semnopithecus Obscurus Reid, 1837, Semnopithecus pileatus Blyth, 1843, Cercopithecus albo-cinereus Desmarest, 1822 (= Semnopithecus hypoleucos Blyth, 1841) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie) Simia melalophos Raffles, 1821[3].
- Corypithecus: gr. κορυς korus, κορυθος koruthos ‘kask, hełm’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[11]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Semnopithecus frontatus S. Müller, 1838.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[12][8][5]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[4] | Podgatunki[6][5][8] | Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8] | Podstawowe wymiary[6][8][a] | Status IUCN[13] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Presbytis thomasi | (Collett, 1893) | langur posiwiały | gatunek monotypowy | Indonezja (północna Sumatra (prowincja Aceh), głównie na północ od rzek Wampu i Alas) | DC: około 55 cm DO: 69–76 cm MC: 7–8 kg |
VU |
.jpg) |
Presbytis frontata | (S. Müller, 1838) | langur białoczelny | gatunek monotypowy | środkowe i wschodnie Borneo: nierównomiernie od środkowego Sarawaku (Malezja) do większości wschodnich i kilku obszarów w zachodnim Kalimantanie (Indonezja) | DC: 47–54 cm DO: 63–74 cm MC: około 5,7 kg |
VU |
 |
Presbytis chrysomelas | (S. Müller, 1838) | langur sarawaski | 2 podgatunki | północne i zachodnie Borneo: Sabah (Melatap) i Sarawak (Malezja) na południe do rzeki Kapuas w zachodnim Kalimantanie (Indonezja) | DC: 43–61 cm DO: 61–84 cm MC: 5,9–8,2 kg |
CR |
 |
Presbytis hosei | (O. Thomas, 1889) | langur szary | gatunek monotypowy | północno-zachodnie Borneo: północno-wschodnie Brunei, Malezja (zachodni Sabah, na południe od góry Kinabalu, i północny Sarawak) oraz Indonezja (północny Kalimantan) | DC: 48–56 cm DO: 65–84 cm MC: 5,5–7 kg |
VU |
 |
Presbytis canicrus | (G.S. Miller, 1934) | langur kalimantański | gatunek monotypowy | Indonezja (Borneo (Borneo Wschodnie, na południe od rzek Kayan i Sembakung, na południe od rzeki Mahakam, zachodnia granica zasięgu niejasna) | DC: 48–56 cm DO: 65–84 cm MC: 5,5–7 kg |
EN |
 |
Presbytis sabana | (O. Thomas, 1893) | langur siwoczuby | gatunek monotypowy | Malezja (północne Borneo w większości Sabah, aż na południowy zachód do Kalabakanu; niepotwierdzony w Borneo Północnym (Indonezja)) | DC: 48–56 cm DO: 65–84 cm MC: 5,5–7 kg |
EN |
 |
Presbytis robinsoni | O. Thomas, 1910 | langur tajski | gatunek monotypowy | południowa Mjanma, południowa Tajlandia (od 13°50′ szerokości geograficznej północnej w prowincji Phetchaburi), północna część półwyspowej Malezji (na południe do Bukit Larut w Perak) | DC: 43–61 cm DO: 61–84 cm MC: 5,9–8,2 kg |
NT |
 |
Presbytis femoralis | (W. Martin, 1838) | langur przepasany | gatunek monotypowy | południowa część półwyspowej Malezji (skrajnie południowy Pahang i Johor) oraz Singapur | DC: 43–61 cm DO: 61–84 cm MC: 5,9–8,2 kg |
CR |
| Presbytis percura | Lyon, 1908 | langur reliktowy | gatunek monotypowy | Indonezja (środkowo-wschodnia Sumatra, w małym obszarze pomi.ędzy rzekami Rokan i Siak) | DC: 43–61 cm DO: 61–84 cm MC: 61–84 kg |
CR | |
| Presbytis natunae | (O. Thomas & Hartert, 1894) | langur natuański | gatunek monotypowy | Indonezja (Wyspy Natuna (Bufuran) na północny zachód od wybrzeży Borneo) | DC: 43–61 cm DO: 61–84 cm MC: 5,9–8,2 kg |
VU | |
| Presbytis potenziani | (Bonaparte, 1856) | langur mentawajski | gatunek monotypowy | Indonezja (Wyspy Mentawai (Sipora, Północna Pagai i Pagai oraz wysepka Sinakak)) | DC: około 50 cm DO: około 58 cm MC: 6,4–6,5 kg |
CR | |
 |
Presbytis siberu | (Chasen & Kloss, 1928) | langur ciemnobrzuchy | gatunek monotypowy | Indonezja (Wyspy Mentawai (Siberut)) | DC: 48–50 cm DO: 58–64 cm MC: 6,4–6,5 kg |
EN |
 |
Presbytis comata | (Desmarest, 1822) | langur szpakowaty | 2 podgatunki | endemit Indonezji: zachodnia Jawa od Ujung Kulon do góry Lawu; wschodnie granice zasięgu nieznane | DC: 43–60 cm DO: 56–72 cm MC: 6,4–8 kg |
VU |
 |
Presbytis fredericae | (Sody, 1930) | gatunek monotypowy | endemit Indonezji: środkowa Jawa, wokół zboczy i wulkanów Gunung Slamet, Gunung Cupu i Diyeng; zachodnia granice zasięgu nieznane | DC: 43–60 cm DO: 56–72 cm MC: 6,4–8 kg |
VU | |
 |
Presbytis mitrata | Eschscholtz, 1821 | langur czepcowy | gatunek monotypowy | Indonezja (południowo-wschodnia Sumatra na wschód od gór Barisan, od rzeki Hari na południowy zachód do górnego biegu rzeki Musi, na południe do prowincji Lampung) | DC: 42–57 cm DO: 62–82 cm MC: 5,8–5,9 kg |
VU |
 |
Presbytis melalophos | (Raffles, 1821) | langur czarnoczuby | gatunek monotypowy | Indonezja (zachodnia Sumatra, od górnego biegu rzeki Rokan (Tanangtalu) na południe do górnego biegu rzeki Hari i dalej wzdłuż gór Barisan | DC: 26–40 cm DO: 67–86 cm MC: 5,2–9 kg |
EN |
 |
Presbytis siamensis | (S. Müller & Schlegel, 1841) | langur białoudy | 4 podgatunki | skrajnie południowa Tajlandia, większość półwyspowej części Malezji, Indonezja (środkowo-wschodnia Sumatra, Archipelag Riau (Kundur, Bintan, być może Batam i Galang) | DC: 34–39 cm DO: 67–89 cm MC: 4,3–8,2 kg |
NT |
| Presbytis sumatrana | (S. Müller & Schlegel, 1841) | langur sumatrzański | gatunek monotypowy | Indonezja (zachodnia i północno-środkowa Sumatra, Wyspy Batu (Pini)) | DC: 33–39 cm DO: 64–84 cm MC: 4,9–8,5 kg |
EN | |
 |
Presbytis bicolor | Aimi & Bakar, 1992 | langur dwubarwny | gatunek monotypowy | Indonezja (wschodnio-środkowa Sumatra (od rzeki Inderagiri na południe do rzeki Hari, głównie na wyżynach) | DC: 33–38 cm DO: 64–84 cm MC: 4,9–8,5 kg |
DD |
 |
Presbytis rubicunda | (S. Müller, 1838) | langur kasztanowy | 5 podgatunków | północno-wschodnie Borneo: Sabah i Sarawak (Malezja), Kalimantan i Wyspy Karimata u zachodniego brzegu Borneo (Indonezja); być może Brunei | DC: 44–58 cm DO: 63–80 cm MC: 5,5–7 kg |
VU |
Kategorie IUCN: NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.
Opisano również wymarły gatunek z miocenu dzisiejszych Indii[14]:
- Presbytis sivalensis (Lydekker, 1878)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J.F. von Eschscholtz: Beschreibung einer neuen Affengattung Presbytis mitrata. W: O. von Kotzebue: Entdeckungs-Reise in die Süd-See und nach der Berings-Strasse zur Erforschung einer nordöstlichen Durchfahrt unternommen in den Jahren 1815, 1816, 1817, und 1818, auf Kosten Sr. Erlaucht des Herrn Reichs-Kanzlers Grafen Rumanzoff auf dem Schiffe Rurick unter dem Befehle des Lieutenants der Russisch-Kaiserlichen Marine Otto von Kotzebue. Weimar: Verlegt von den Gebrüdern Hoffmann, 1821, s. 196. (niem.).
- ↑ É.L. Trouessart. Catalogue des mammifères vivants et fossiles. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 3e série. 6, s. 118, 1879. (fr.).
- ↑ a b É.L. Trouessart. Revision synoptique du Genre Semnopitheque (Semnopithecus) et description de quelques espèces rares ou peu connues. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 3e Série. 7, s. 53, 1879. (fr.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 50–51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 248–252. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 715–723. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Presbytis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 162–165. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 562.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 383.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 201.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: The Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-12]. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).
- ↑ R. Lydekker. Notices of Siwalik Mammals. „Records of the Geological Survey of India”. 11, s. 70, 1878. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).