Lilak
 Lilak pospolity | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
lilak | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Syringa L. Sp. Pl. 9. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Homonimy | |||
|
Syringa P. Miller = Philadelphus Linnaeus[3] | |||
Lilak (Syringa L.) – rodzaj roślin z rodziny oliwkowatych. Rodzaj liczy w zależności od ujęcia od 12[3] do ok. 30 gatunków[5]. Rośliny te występują w południowej i wschodniej Azji (od Afganistanu po Japonię, głównie w Chinach) oraz w południowo-wschodniej Europie (dwa gatunki – lilak pospolity S. vulgaris i lilak Josiki S. josikaea)[3]. W naturze rośliny te rosną w zaroślach, często na zboczach gór i urwiskach, zwłaszcza na podłożu wapiennym[5]. Potocznie lilaki nazywane są „bzami”, jednak jest to określenie błędne, gdyż nazwa ta odnosi się do roślin z rodzaju Sambucus.
Popularne rośliny ozdobne od dawna uprawiane dla efektownych, obfitych kwiatostanów o silnym zapachu. Tylko w przypadku lilaka pospolitego wyhodowano ok. 1,5 tys. odmian, a poza tym uprawiane i krzyżowane są też inne gatunki[6]. Z gałęzi lilaka po wydrążeniu rdzenia wyrabiano fajki[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy lub małe drzewa osiągające do 7 m wysokości[5]. Pędy obłe lub czterokanciaste z pełnym rdzeniem[7].
- Liście
- Sezonowe, naprzeciwległe, pojedyncze i całobrzegie[8], rzadko wcinane i wyjątkowo nieparzystopierzaste u jednego gatunku – S. pinnatifolia[6], ogonkowe[7].
- Kwiaty
- Obupłciowe, zebrane w gęste wiechy, szczytowe lub boczne, czasem silnie rozgałęzione. Kielich drobny, składa się z 4 działek zrośniętych u nasady[8][5]. Płatki korony są cztery, u nasady są zrośnięte w krótką lub dłuższą, walcowatą rurkę, zakończoną wolnymi, kapturkowatymi łatkami[8]. Kolor korony zróżnicowany – biały, różowy, fioletowy[5]. Pręciki są dwa, są schowane lub wystają z rurki korony. Zalążnia jest górna i dwukomorowa, w każdej komorze rozwijają się dwa zalążki[5][8]. Szyjka słupka jest krótka, nitkowata, z rozwidlonym znamieniem[5][7].
- Owoce
- Suche, skórzaste torebki z 2–4 oskrzydlonymi nasionami[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), a w jej obrębie z plemienia Oleeae[9]. Wraz z rodzajem ligustr Ligustrum tworzy podplemię Ligustrinae Koehne (1893)[8]. Analizy filogenetyczne oparte na badaniach molekularnych pozwoliły stwierdzić, że rodzaj Ligustrum jest zagnieżdżony w rodzaju Syringa, czyniąc z niego takson parafiletyczny[10].
- Syringa ×chinensis Willd. – lilak chiński
- Syringa emodi Wall. ex Royle – lilak himalajski
- Syringa ×hyacinthiflora Rehder – lilak hiacyntowy
- Syringa josikaea J.Jacq. ex Rchb. – lilak Josiki, l. węgierski
- Syringa komarowii C.K.Schneid.
- Syringa oblata Lindl. – lilak wczesny
- Syringa persica L. – lilak perski
- Syringa pinetorum W.W.Sm.
- Syringa pinnatifolia Hemsl.
- Syringa ×prestoniae McKelvey – lilak ottawski
- Syringa pubescens Turcz. – lilak Meyera
- Syringa reticulata (Blume) H.Hara – lilak japoński
- Syringa tomentella Bureau & Franch.
- Syringa villosa Vahl – lilak kosmaty
- Syringa vulgaris L. – lilak pospolity
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ a b c d e f Syringa L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-11].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 415. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 899, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c Syringa Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-11].
- ↑ a b c d e f K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 302. ISBN 978-3-642-62200-7.
- ↑ Genus Syringa L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-11].
- ↑ Dupin, J.; Raimondeau, P.; Hong-Wa, C.; Manzi, S.; Gaudeul, M.; Besnard, G.. Resolving the Phylogeny of the Olive Family (Oleaceae): Confronting Information from Organellar and Nuclear Genomes. „Genes”. 11, 12, s. 1508, 2020. DOI: 10.3390/genes11121508.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.