Przejdź do zawartości

Lippia słodka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lippia słodka
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

werbenowate

Rodzaj

lippia

Gatunek

lippia słodka

Nazwa systematyczna
Lippia dulcis Trevir.
Nova Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 13: 187 (1826)
Synonimy
  • Lippia asperifolia Rchb.
  • Phyla dulcis (Trevir.) Moldenke
  • Phyla scaberrima (Juss. ex Pers.) Moldenke
  • Zappania scaberrima Juss. ex Pers.

Lippia słodka, cukrownica[3] (Lippia dulcis Trevir.) – gatunek rośliny z rodzaju lippia z rodziny werbenowatych. Występuje w Meksyku, na Karaibach (Kuba, Hispaniola i Puerto Rico), w Ameryce Środkowej, Kolumbii i Wenezueli[4]. Roślina wykorzystywana spożywczo jako naturalny słodzik, a w medycynie tradycyjnej do leczenia kaszlu i zapalenia oskrzeli.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnia roślina zielna, wzniesiona lub płożąca, o wysokości do 60 cm[5].
Pędy
Łodygi u nasady mniej więcej zdrewniałe, silnie pachnące, często ukorzeniające się w niższych węzłach, pokryte sztywnymi włoskami lub nagie[5].
Liście
Ogonki liściowe o długości 0,5–1,5 cm. Blaszki liści romboidalne do jajowatych, o długości 1–6 cm, o ostrych do zaostrzonych wierzchołkach i szeroko klinowatej nasadzie. Brzegi blaszki karbowano-piłkowate. Górna powierzchnia liści szczeciniasta, dolna pokryta gęstymi, sztywnymi, gruczołowatymi włoskami[5].
Kwiaty
Zebrane kłosy wyrastające w kątach liści na szypułach o długości 1–5 cm. Kielich bardzo drobny i kosmaty. Korona kwiatu rurkowata, o długości 1–1,5 mm, biała. Dwie pary pręcików o różnej długości osadzone są mniej więcej w połowie długości rurki. Pylniki jajowate. Zalążnia górna, dwukomorowa, z pojedynczym zalążkiem w każdej komorze. Znamię słupka wyraźnie dwuklapowane[5].
Owoce
Małe, suche pestkowce o twardej i suchej owocni, zawarte w wyschniętym kielichu kwiatowym, z dwiema pestkami i nasionami pozbawionymi bielma[5].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Siedlisko
Roślina występuje na wysokości do 1800 m n.p.m., w wilgotnych zaroślach, na zalesionych brzegach rzek i jezior oraz polanach[6].
Cechy fitochemiczne
W liściach tej rośliny obecna jest hernandulcyna, która odpowiada za jej intensywnie słodki smak, a także inne seskwiterpeny, jak anymol, kariofilen i kadinen. W lippi słodkiej obecne są również glikozydy (acetozyd i martynozyd) oraz monoterpeny (m.in. α-pinen, kamfen, kamfora, limonen, mircen i borneol)[5]. Z uwagi na zawartość kamfory i kamfenu roślina uważana jest za trującą[5]. Roślina zawiera też związek fenolowy werbazkozyd wykazujący działanie antyoksydacyjne, antynowotworowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe silniejsze od leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty[3]. Olejek eteryczny obecny w roślinie wykazuje działanie antyhistaminergiczne i antycholinergiczne, skuteczne w leczeniu obturacji oskrzeli[7].

Zastosowania

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny lecznicze
Roślina używana była do celów leczniczych w czasach Azteków do leczenia kaszlu, niedrożności dróg moczowych i bólu brzucha[7][5]. W XIX wieku weszła do użycia w medycynie konwencjonalnej w Meksyku i Stanach Zjednoczonych jako środek do leczenia zapalenia oskrzeli i ostrych zakażeń dróg oddechowych[7]. Posiada działanie mukoprotekcyjne i wykrztuśne. Najsilniejsze działanie wykazuje wyciąg alkoholowy ze świeżych roślin. Napar stosowany jest również w astmie i przeziębieniu. W Meksyku używana jest też jako środek poronny[5]. Kwiaty rośliny są żute i przykładane na bolące zęby[8].
Rośliny przyprawowe
Z uwagi na zawartość kamfory roślina ma ograniczone zastosowanie jako zamiennik cukru i jest używana w ograniczonym zakresie w Ameryce Środkowej i Południowej, w mieszankach herbacianych. Ekstrakty pozbawione kamfory znajdują zastosowane jako dodatek słodzący w produktach leczniczych. Ponadto młode listki rośliny znajdują zastosowanie jako dodatek do sałatek owocowych[5].
Odpowiedzialny za słodki smak seskwiterpen hernandulcyna został nazwany na cześć Francisco Hernándeza, hiszpańskiego lekarza, który jako pierwszy opisał roślinę w XVI w.[9]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-08-29] (ang.).
  3. a b Mikołaj Radomski: Grunt to zdrowie. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego, 2019, s. 136. ISBN 978-83-66410-02-2.
  4. Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-29]. (ang.).
  5. a b c d e f g h i j P. N. Ravindran: The encyclopedia of herbs and spices.. Boston, Massachusetts: CABI, 2017, s. 629-631. ISBN 978-1-78064-315-1.
  6. Fernando A. Souto-Bachiller, Maritza De Jesus-Echevarría, Oswaldo E. Cárdenas-González, Marco F. Acuña-Rodriguez i inni. Terpenoid composition of Lippia dulcis. „Phytochemistry”. 44 (6), s. 1077–1086, 1997-03. DOI: 10.1016/s0031-9422(96)00691-7. 
  7. a b c T. Görnemann, R. Nayal, H.H. Pertz, M.F. Melzig. Antispasmodic activity of essential oil from Lippia dulcis Trev.. „Journal of Ethnopharmacology”. 117 (1), s. 166–169, 2008-04. DOI: 10.1016/j.jep.2008.01.009. 
  8. Michael J. Balick, Rosita Arvigo: Messages from the Gods: A Guide to the Useful Plants of Belize. Oxford University Press, 2015, s. 203. ISBN 978-0-19-996574-8.
  9. Vandaveer C.: What is the Aztec sweet herb?. [dostęp 2021-08-29].