Mandryl równikowy

Mandryl równikowy
	Mandrillus leucophaeus
	(F. Cuvier, 1807)
	; Samica z dzieckiem
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Rodzaj	mandryl
Gatunek	mandryl równikowy
Synonimy
	Simia leucophaea F. Cuvier, 1807; Simia papio sylvicola Kerr, 1792; Simia papio variegata Kerr, 1792; Simia papio cinerea Kerr, 1792; Simia papio livea Kerr, 1792; Simia Sylvestris Link, 1795; Simia silvestris Schreber, 1797; Simia Dentata G. Shaw, 1800; Cynocephalus drill Lesson, 1838; Papio mundamensis Hilzheimer, 1906; Mandrillus poensis Zukowsky, 1922;
Podgatunki
	M. l. leucophaeus (F. Cuvier, 1807); M. l. poensis Zukowsky, 1922;
	M. l. leucophaeus (F. Cuvier, 1807); M. l. poensis Zukowsky, 1922;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Mandryl równikowy^[13], dryl^[14] (Mandrillus leucophaeus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), blisko spokrewniony z mandrylem barwnolicym (M. sphinx), od którego różni się głównie jednolitym ubarwieniem twarzy. Jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Mandryl równikowy występuje w zależności od podgatunku^[15]^[13]:

M. leucophaeus leucophaeus – mandryl równikowy – obszar rzeki Cross w południowo-wschodniej Nigerii, na wschód od rzeki Sanaga i jej dopływu rzeki Mbam w zachodnim Kamerunie; w głębi lądu od wybrzeża, od północy zasięg ograniczony przez pochodną granicę sawanny.
M. leucophaeus poensis – mandryl wyspowy – południowo-zachodni kraniec wyspy Bioko, w pobliżu Gwinei Równikowej.

Taksonomia

Gatunek zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1807 roku francuski zoolog Frédéric Cuvier, nadając mu nazwę Simia leucophaea; opis ukazał się łamach czasopisma „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”^[3]. Miejsce typowe to Afryka^[16]^[17]. W 1970 roku ICZN, aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego, uchyliła wcześniejsze nazwy – Simia papio sylvicola, Simia papio variegata, Simia papio cinerea, Simia papio livea Roberta Kerra z 1792 roku – co do zasady pierwszeństwa, ale nie co do zasady homonimii^[1], natomiast w 1984 roku ICZN uznała za nieważną nazwę Simia sylvestris Johanna Linka z 1795 roku i Simia silvestris Johanna von Schrebera z 1797 roku^[2]. Holotyp to zamontowana skóra (w znaturalizowanej pozycji) i zamontowany szkielet dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-2005-987) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu^[18]. Podgatunek poensis formalnie opisał w 1922 roku niemiecki zoolog Ludwig Zukowsky jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Mandrillus poensis^[11]. Miejsce typowe to wyspa Bioko^[11]. Na materiał typowy składało się kilka okazów zebranych przez Güntera Tessmanna 25 maja 1921 roku i przechowywanych w Zoologisches Museum, Centrum für Naturkunde w Hamburgu: trzy czaszki z żuchwą dorosłych osobników (sygnatury ZMUH 40539, 40540, 40541) oraz skóra (sygnatura ZMUH 40559)^[11].

Populacja z Bioko oddzieliła się od populacji kontynentalnej około 10 000 lat temu, kiedy wyspa była jeszcze połączona z lądem^[19]^[15].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[15].

Etymologia

Mandrillus (Mandril): fr. mandrill „mandryl”, hiszp. mandril „mandryl”, od ang. mandrill „pawian”, od man „człowiek”; drill „wiertło”^[20].
leucophaeus: gr. λευκοφαιος leukophaios „biało-szary, koloru popiołu”^[21].
poensis: Fernando Póo lub Fernando Pó, dawna nazwa wyspy Bioko^[22].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 45,5–50 cm, samców 72–83 cm, długość ogona samic 5–9,4 cm, samców 8,6–12,5 cm; masa ciała samic 6,5–12 kg, samców 14,5–27 kg^[19]^[23]. Występuje wyraźny dymorfizm płciowy, dorosłe samce są ponad dwukrotnie cięższe od dorosłych samic^[24]^[19]. Pysk jest kościsty, ma niepokryty futrem front, jest to bardzo wyraźnie zaznaczona kość tworząca nos oraz kości policzkowe. Twarz ma kolor czarny, który silnie kontrastuje w z szarobiałą sierścią jej otoczenia, w tym brody u samców. Owo jednolite ubarwienie twarzy odróżnia go od Mandrillus sphinx. Ubarwienie ciała jest niejednolite, od czerni i szarości, do brązu, miejscami białe lub oliwkowe. Modzele pośladkowe koloru liliowego, czerwono obrzeżone.

Ekologia

Mandrillus leucophaeus jest gatunkiem pół naziemnym. Żyją one w grupach około dwudziestu osobników, które okresowo mogą się ze sobą łączyć w zespoły do dwustu osobników. Stadom przewodzą starsze samce. Sezon urodzeń trwa od grudnia do kwietnia. Długość ciąży nie była badana, ale jest uznawana za podobną do długości ciąży u Mandrillus sphinx, czyli między 176 dni. Matki opiekują się potomstwem i zapewniają mu ochronę. Czasem pomagają w tym samce. Okresowo występuje obrzmienie okolicy sromu, krocza, czasem odbytu. Jest ono największe w okresie owulacji. Samice zachęcają w ten sposób samców i dają znak gotowości seksualnej^[25].

Mandryl ten odżywia się zarówno owocami, ziołami, korzeniami, jajami, owadami, jak i okazjonalnie małymi ssakami.

Uwagi

↑ Nazwa zachowana na mocy uprawnień ICZN^[1]^[2].
↑ ^a ^b ^c ^d Nazwa częściowo nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN^[1].
↑ ^a ^b Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN^[2].
↑ Nowa nazwa dla Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ICZN. Opinion 935: Simla leucophaea F.Cuvier, 1807 (Mammalia): validated under the plenary powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 27 (3/4), s. 171–172, 1970. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ICZN. Opinion 1268: Simia leucophaea F. Cuvier, 1807 (Mammalia, Primates): suppression of two senior synonyms. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 41 (1), s. 17–18, 1984. (ang.).
↑ ^a ^b F. Cuvier. Description d’un papion qui pourroit se rapporter à l’une des espcces décrites par Pennant. „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”. 9, s. 477, 1807. (fr.).
↑ Kerr 1792 ↓, s. 61.
↑ ^a ^b ^c Kerr 1792 ↓, s. 62.
↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 61. (niem.).
↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1797, s. ryc. viii.d. (niem.).
↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 504. (ang.).
↑ R. Lesson: Compléments de Buffon. Wyd. 2. Cz. 1. Paris: P. Pourrat Frères, 1838, s. 259. (fr.).
↑ M. Hilzheimer. Papio mundamensis, Felis deliensis, Canis reissii und andre neue Säugetiere. „Zoologischer Anzeiger”. 30, s. 109, 1906. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d L. Zukowsky. Der Dril von Fernando Po. „Archiv für Naturgeschichte”. Abteilung A. 88 (3), s. 184, 1922. (niem.).
↑ E.L.E.L. Gadsby E.L.E.L., D.T.D.T. Cronin D.T.D.T., C. Astaras & I.C.A.& I. Imong C. Astaras & I.C.A.& I., Mandrillus leucophaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 54, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b ^c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Mandrillus leucophaeus (F. Cuvier, 1807). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Mandrillus leucophaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].
↑ MNHN-ZM-2005-987, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-19] (fr. • ang.).
↑ ^a ^b ^c D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 398, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, leucophaeus [dostęp 2023-09-19] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, poensis [dostęp 2023-09-19] .
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ GaislerG. J. GaislerG., Zejda.Z. J. Zejda.Z., Ssaki Świata. Muza SA, 1997 .
↑ Owen.O. J. Owen.O., Wielka Encyklopedia Zwierząt, 2003 .

Bibliografia

R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 1–462. (ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 54, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
K. Briercheck: Mandrillus leucophaeus. (on-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2009-01-02]. (ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[3] Nazwa zachowana na mocy uprawnień ICZN^[1]^[2].

[uwaga1-5] Nazwa częściowo nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN^[1].

[uwaga2-8] Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklaturalnych na mocy uprawnień ICZN^[2].

[12] Nowa nazwa dla Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.

[iczn1-1] ICZN. Opinion 935: Simla leucophaea F.Cuvier, 1807 (Mammalia): validated under the plenary powers. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 27 (3/4), s. 171–172, 1970. (ang.).

[iczn2-2] ICZN. Opinion 1268: Simia leucophaea F. Cuvier, 1807 (Mammalia, Primates): suppression of two senior synonyms. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 41 (1), s. 17–18, 1984. (ang.).

[Cuvier-4] F. Cuvier. Description d’un papion qui pourroit se rapporter à l’une des espcces décrites par Pennant. „Annales du Muséum National d’histoire naturelle”. 9, s. 477, 1807. (fr.).

[CITEREFKerr1792[https://www.biodiversitylibrary.org/page/38664079_61]-6] Kerr 1792 ↓, s. 61.

[CITEREFKerr1792[https://www.biodiversitylibrary.org/page/38664080_62]-7] Kerr 1792 ↓, s. 62.

[Link-9] J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 61. (niem.).

[sch-10] J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1797, s. ryc. viii.d. (niem.).

[Shaw-11] G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 504. (ang.).

[Lesson-13] R. Lesson: Compléments de Buffon. Wyd. 2. Cz. 1. Paris: P. Pourrat Frères, 1838, s. 259. (fr.).

[Hilzheimer-14] M. Hilzheimer. Papio mundamensis, Felis deliensis, Canis reissii und andre neue Säugetiere. „Zoologischer Anzeiger”. 30, s. 109, 1906. (niem.).

[Zukowsky-15] L. Zukowsky. Der Dril von Fernando Po. „Archiv für Naturgeschichte”. Abteilung A. 88 (3), s. 184, 1922. (niem.).

[iucn-16] E.L.E.L. Gadsby E.L.E.L., D.T.D.T. Cronin D.T.D.T., C. Astaras & I.C.A.& I. Imong C. Astaras & I.C.A.& I., Mandrillus leucophaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).

[Cichocki&inni-17] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-18] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 54, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-19] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-20] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Mandrillus leucophaeus (F. Cuvier, 1807). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).

[Wilson&Reeder-21] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Mandrillus leucophaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-28].

[mnhn-22] MNHN-ZM-2005-987, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-19] (fr. • ang.).

[Zinner&inni-23] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[Palmer-24] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 398, 1904. (ang.).

[25] The Key to Scientific Names ↓, leucophaeus [dostęp 2023-09-19] .

[26] The Key to Scientific Names ↓, poensis [dostęp 2023-09-19] .

[amw-27] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[28] GaislerG. J. GaislerG., Zejda.Z. J. Zejda.Z., Ssaki Świata. Muza SA, 1997 .

[29] Owen.O. J. Owen.O., Wielka Encyklopedia Zwierząt, 2003 .

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[c]

[6]

[7]

[8]

[d]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[1]

[2]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]