Marius Katiliškis
 Marius Katiliškis w 1939 roku | |
| Imię i nazwisko |
Albinas Marius Vaitkus |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
15 września 1914 |
| Data i miejsce śmierci |
17 grudnia 1980 |
| Narodowość | |
Marius Katiliškis (Albinas Marius Vaitkus do 1949; ur. 15 września 1914 w Gruzdziach, gubernia kowieńska – zm. 17 grudnia 1980 w Lemont, przedmieście Chicago) – pisarz diaspory litewskiej.
Biografia
[edytuj | edytuj kod]Rodzice pochodzili z Żagariszek. Przyszły pisarz urodził się w miejscowości Gruździe, ale dzieciństwo i wczesną młodość spędził we wsi Katiliszki (od tej nazwy wziął się jego pseudonim), kilka kilometrów od Żagorów. Marius był dziewiątym dzieckiem z jedenaściorga dzieci[1].
Uczęszczał do szkoły podstawowej w Žagaorach i liceum zawodowego, pracował w gospodarstwie rodziców. Pierwsze jego wiersze ukazały się w 1931 r. w szawlskim tygodniku „Naujienos”, utwory prozatorskie ukazują się od 1932 roku w czasopismach „Trimitas”, „Jaunoji karta”, „Naujio Romuva”, „Kūryba”.[2] W 1936 r. został powołany do armii litewskiej, służył w Szawlach jako radiooperator w batalionie łączności. 1 października 1941 roku rozpoczął pracę jako bibliotekarz w bibliotece w Poswole. 14 października 1941 roku ożenił się w kościele Saločiai z Elze Avižonyte, nauczycielką matematyki urodzoną w Chicago.
W czasie II wojny światowej w 1944 r wstąpił Zespołu Obrony Narodowej, brał udział w walkach pod Sedą z armią ZSRR.[2] Następnie przeniósł się do Niemiec, brał udział w montażu fortyfikacji w Prusach Wschodnich. Po wojnie wysiedleńcy przebywali w obozach pracy na terenie Niemiec: Flensburg, Dieburg, Hanau, Freiburg. Współpracował w prasie litewskich uchodźców wojennych. Przez pewien czas studiował sztukę we Fryburgu (Szwajcaria). Później trafił do obozu dla przesiedleńców w Belgii. Aby uchronić się przed ewentualnym przymusowym powrotem do niewoli, zmienił w obozie dokumenty, przyjmując nazwisko M. Katiliškis.
W 1949 roku przybył do Stanów Zjednoczonych. 8 grudnia 1949 roku w Brooklynie po raz drugi ożenił się z poetką Zinaidą Nagytė (Liūnė Sutemė). Mieszkał na przedmieściach Chicago, Lemont, w domu, który sam zbudował. Pracował jako kopacz otworów, później w odlewni stali, inne prace pomocnicze. Pochowany na Litewskim Cmentarzu Narodowym w Chicago.
Sztuka
[edytuj | edytuj kod]Na emigracji napisał 4 powieści, 2 tomy opowiadań, dzienniki podróżnicze: „Nieszczęście” (1946), „Lata wygnania” (1947), „Užuovėja” (1952), „W lesie przychodzi jesień” (1957), „Nie ma powrotu dla tych, którzy wyjechali” (1958), „Niedziela za miastem” (1963), „Poniedziałek na ulicy Szmaragdowej” (1993) i inne.[3]
W 2002 roku w archiwum literatury i sztuki litewskiej odnaleziono niepublikowany rękopis zbioru opowiadań M. Katiliškisa „Powrót starego żołnierza”, powstałego w 1944 r.; w 2003 roku zbiór ten ukazał się nakładem wydawnictwa „Šiaurės Lietuva”.
Najsłynniejsze powieści pisarza „Užuovėja” i „Miškais ateina ruduo”, nie otrzymały jednak prestiżowych nagród Litewskiego Stowarzyszenia Pisarzy Diaspory (LRD). M. Katiliškis bardzo wycierpiał z tego powodu, nawet opuścił towarzystwo. Jednak w 1962 r Nagrodę LRD przyznano za pracę „Prasilenkimo valandos”. Jest także laureatem nagród twórczych Encyklopedii Litewskiej i Santaras-Šviesa .
Powieść M. Katiliszki „Miškais ateina ruduo” była jedną z nielicznych publikacji emigrantów opublikowanych na sowieckiej Litwie. W rezultacie był kilkakrotnie przesłuchiwany przez FBI.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Prasilenkimo valanda (apsakymai). – Schweinfurt: Vismantas, 1948.
- Paskendusi vasara (apsakymų rinkinys). – Rodney (Ont.): Rūta, 1951.
- Užuovėja (apsakymai). – Chikago: Terra, 1952.
- Miškais ateina ruduo (romanas). – Chikago: Terra, 1957.
- Išėjusiems negrįžti (romanas). – Chikago: Terra, 1958.
- Šventadienis už miesto (apsakymai). – Chikago: Terra, 1963.
- Duobkasiai. – Chikago: Pedagoginis lituanistikos institutas, 1969.
- Miškais ateina ruduo (romanas). – Vilnius: Vaga, 1969.
- Apsakymai. – Willowbrook: Algimanto Mackaus knygų leidimo fondas, 1975.
- Užuovėja. Išėjusiems negrįžti (romanai). – Vilnius: Vaga, 1990.
- Miškais ateina ruduo (romanas), 2-asis leidimas. – Vilnius: Vyturys, 1991.
- Pirmadienis Emerald gatvėje (romanas). – Willowbrook: Algimanto Mackaus knygų leidimo fondas, 1993.
- Užuovėja (apsakymai). – Vilnius: Baltos lankos, 1996.
- Paskendusi vasara (apsakymų rinktinė). – Kaunas: Šviesa, 1997.
- Seno kareivio sugrįžimas (novelės). – Šiauliai: Šiaurės Lietuva, 2003.
- Mano žodžiai: ankstyvoji kūryba (eilėraščiai). – Šiauliai: Saulės delta, 2004.
- Pasivaikščiojimas ratu (apsakymai). – Chikago: Algimanto Mackaus knygų leidimo fondas, 2005.
- Miškais ateina ruduo: romanas (parengė Agnė Iešmantaitė). – Vilnius: Žaltvykslė, 2005. – 228 p. – ISBN 9986-06-083-4
- Miškais ateina ruduo: romanas. – Vilnius: Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 2006. – 509 p. – ISBN 9986-39-459-7
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Albinas Vaitkus - Marius Katiliškis [online], www.zagare.mums.lt, 12 marca 2009 [dostęp 2024-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-12] (lit.).
- ↑ a b Marius Katiliškis [online], www.vle.lt [dostęp 2024-08-26] (lit.).
- ↑ Vytautas Kazakevičius. Marius Katiliškis. Tarybų Lietuvos enciklopedija, T. 2 (Grūdas-Marvelės). – Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1986. // psl. - 238