55°56′N 23°19′E/55,933333 23,316667Szawle
| |||||
 Katedra pw. Świętych Piotra i Pawła | |||||
| |||||
| Państwo |  Litwa
| ||||
| Okręg |  szawelski
| ||||
| Burmistrz | Arturas Visockas | ||||
| Powierzchnia | 81 km² | ||||
| Populacja (2015) • liczba ludności • gęstość |
113 100[1] 1396,3 os./km² | ||||
| Nr kierunkowy | 41 | ||||
| Kod pocztowy | LT-76295 | ||||
| Tablice rejestracyjne | S | ||||
Położenie na mapie Litwy  | |||||
| 55°56′N 23°19′E/55,933333 23,316667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Litwa, Łotwa i Estonia
| |||||
Szawle (lit. Šiauliai wymowa, żmudz. Šiaulē) – miasto na Litwie, na wschód od Kłajpedy, najludniejsze miasto na Żmudzi, pow. 81 km², 113,1 tys. mieszkańców w 2011 roku[1] (czwarte pod względem liczby mieszkańców w tym kraju), stolica okręgu szawelskiego.
Ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy. W mieście renesansowy kościół – od 1997 katedra pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła – jedna z największych budowli sakralnych na Litwie. W latach 80. XX w. postawiono też z okazji 750-lecia zwycięskiej dla Żmudzinów bitwy z rycerzami zakonu kawalerów mieczowych (1236) 21-metrowy Pomnik Łucznika (Strzelca), który służy również jako zegar słoneczny.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Šiauliai wywodzona jest od litewskiego słowa šaulys, oznaczającego strzał. Jak mówi legenda w zamierzchłych wiekach na brzegu pobliskiego jeziora Talšos znajdowała się osada myśliwych polujących w okolicznych lasach na dzikie zwierzęta i ptactwo. Nazwa Šiauliai pojawiła się ponownie przy okazji wspomnianej wyżej bitwy w 1286, wzmiankowana następnie w 1524. W latach 1413–1795 Szawle były stolicą jednego z traktów Księstwa Żmudzkiego.
Prawa miejskie Szawle uzyskały w 1569, a w 1589 ustanowiono tam tzw. „ekonomię królewską”, tzn. cały dochód miasta przeznaczony był na utrzymanie króla. Miasto ekonomii szawelskiej w 1682 roku[2]. Aż do III rozbioru Polski w 1795 była ona największą ekonomią królewską w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1791 król Stanisław August Poniatowski potwierdził prawa miejskie Szawli.
W Szawlach rozpoczęły się działania insurekcji kościuszkowskiej (1794) na ziemiach Rzeczypospolitej. W dniu 8 lipca 1831 roku miejsce nieudanego ataku wojsk polskich pod dowództwem gen. Antoniego Giełguda na garnizon rosyjski. W powstaniu listopadowym w 1830 i powstaniu styczniowym w 1863 brali również udział mieszkańcy ziemi szawelskiej. W powstaniu listopadowym rozegrała się tu bitwa, w której walczyła Emilia Plater.
W 1851 powstało tu Gimnazjum w Szawlach, będące jedną z najstarszych szkół średnich na Żmudzi. W 1897 roku Szawle były największym miastem żmudzkim. W okresie międzywojennym wraz z całą Żmudzią w granicach Republiki Litewskiej.
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
W mieście rozwinął się przemysł skórzano-obuwniczy, dziewiarski, rowerowy, mięsny, mleczarski, cukierniczy[3].
Dzielnice miasta[edytuj | edytuj kod]
- Aleksandrija
- Andrijava
- Bačiūnai
- Besarabija
- Senamiestis
- Dainai
- Didždvaris
- Gegužiai
- Ginkūnai
- Gytariai
- Gubernija
- Kalniukas
- Kaukazas
- Kompelis
- Lepšiai
- Lieporiai
- Margiai
- Medelynas
- Pabaliai
- Pakartuvės
- Piktmiškis
- Rėkyva
- Salduvė
- Šimšė
- Užkirkis
- Verduliai
- Verduliukai
- Vijoliai
- Vinkšnėnai
- Zokniai
- Žaliukės
- Žuvininkai
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Częstochowa, Polska
Chmielnicki, Ukraina
Omaha, Stany Zjednoczone
Baranowicze, Białoruś
Fredericia, Dania
Jełgawa, Łotwa
Kaliningrad, Rosja
Kristianstad, Szwecja
Parnawa, Estonia
Etten-Leur, Holandia
Teterow, Niemcy
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Szawlach
- Góra Krzyży
- Synagoga w Szawlach
- Kościół św. Jerzego w Szawlach
- Cerkiew Świętych Piotra i Pawła w Szawlach
- Cmentarz „Mała Rossa”
- Molenna Zaśnięcia Matki Bożej w Szawlach
Urodzeni w Szawlach[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Ryszard Juszkiewicz – porucznik administracji Wojska Polskiego, urzędnik, pisarz i tłumacz, ofiara zbrodni katyńskiej[4],
- Jan Truskowski (ur. 26 marca 1895, zm. 1940 w Kalininie) – podkomisarz Policji Państwowej, jedna z ofiar zbrodni katyńskiej,
- Dow Szilanski – izraelski prawnik i polityk, ocalały z Holocaustu, przewodniczący Knesetu[5],
- Tadeusz Wolański – polski archeolog.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wstępne dane ze spisu powszechnego zakończonego 9 maja 2011 roku: Statistikos Departamentas (lit.). [dostęp 2011-05-16].
- ↑ Grzegorz Błaszczyk, Żmudź XVII-XVIII wiek, zaludnienie i struktura społeczna, Poznań 1985, s. 64–65.
- ↑ Szawle, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-21].
- ↑ Beta Księgi Cmentarne, ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl [dostęp 2018-10-04].
- ↑ Dow Szilanski (ang.) – profil na stronie Knesetu.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Szawle, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 811.
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona