Monarszyk hiacyntowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Monarszyk hiacyntowy
Hypothymis azurea[1]
(Boddaert, 1783)
Ilustracja
Samiec, Tajlandia
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

monarki

Rodzaj

Hypothymis

Gatunek

monarszyk hiacyntowy

Synonimy
  • Muscicapa azurea Boddaert, 1783
  • Muscicapa caerulea J.F. Gmelin, 1789[2]
  • Hypothymis puella (Wallace, 1863)
Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Monarszyk hiacyntowy[4] (Hypothymis azurea) – gatunek małego ptaka z rodziny monarek (Monarchidae), występujący w południowej i południowo-wschodniej Azji. Występuje u niego wyraźny dymorfizm płciowy – samiec ma charakterystyczną czarną plamę z tyłu głowy i wąską czarną półobrożę („naszyjnik”), podczas gdy samica jest ubarwiona bardziej stonowanie z oliwkowo-brązowymi skrzydłami i pozbawiona czarnych oznaczeń na głowie. Ich nawoływanie jest podobne jak u azjatyckiej muchodławki rajskiej, a w siedliskach lasów tropikalnych pary mogą dołączać do żerujących stad mieszanych gatunków. Populacje różnią się nieznacznie kolorem upierzenia i rozmiarami. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Monarszyk hiacyntowy został opisany przez francuskiego polimata Georges’a-Louisa Leclerca de Buffona w 1779 roku w jego Histoire Naturelle des Oiseaux[5]. Ptak został również zilustrowany na ręcznie malowanej płycie wygrawerowanej przez François-Nicolasa Martineta w Planches Enluminées D'Histoire Naturelle, która została stworzona pod nadzorem Edme-Louisa Daubentona, aby uzupełnić tekst Buffona[6]. Ani podpis pod płytą, ani opis Buffona nie zawierały nazwy naukowej, ale w 1783 roku holenderski przyrodnik Pieter Boddaert ukuł binominalną nazwę Muscicapa azurea w swoim katalogu Planches Enluminées[7]. Buffon określił, że jego okaz został zebrany na Filipinach, ale w 1939 roku amerykański ornitolog James Lee Peters ograniczył lokalizację typową do Manili na wyspie Luzon[8][9]. Gatunek ten jest obecnie zaliczany do rodzaju Hypothymis wprowadzonego przez niemieckiego zoologa Friedricha Boie w 1826 roku dla taksonu Muscicapa caerulea[10], który jest obecnie traktowany jako młodszy synonim Hypothymis azurea, a tym samym monarszyk hiacyntowy jest gatunkiem typowym tegoż rodzaju[2]. Nazwa rodzaju pochodzi od starogreckiego hupothumis, nazwy niezidentyfikowanego ptaka wspomnianego przez dramaturga Arystofanesa. Epitet gatunkowy azurea pochodzi ze średniowiecznej łaciny od azureus, co oznacza „lazurowy” lub „lazurowoniebieski”[11].

Podgatunki[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia następujące podgatunki Hypothymis azurea[12]:

  • H. a. styani (Hartlaub, 1899) – pierwotnie opisany jako odrębny gatunek w rodzaju Ficedula. Występuje od Indii i Nepalu po południowo-wschodnie Chiny i Wietnam. Brzuch jest białawy u samców.
  • H. a. oberholseri Stresemann, 1913 – występuje na Tajwanie
  • H. a. ceylonensis Sharpe, 1879 – pierwotnie opisany jako odrębny gatunek, występuje w Sri Lance. Samce nie mają czarnego „naszyjnika”.
  • H. a. tytleri (Beavan, 1867) – pierwotnie opisany jako odrębny gatunek w rodzaju Myiagra. Występuje na Andamanach. Brzuch samców jest niebieski.
  • H. a. idiochroa Oberholser, 1911 – Kar Nikobar (północne Nikobary). Brzuch samców jest biały z niebieskim odcieniem.
  • H. a. nicobarica Bianchi, 1907 – południowe Nikobary. Brzuch samców jest biały z niebieskim odcieniem.
  • H. a. montana Riley, 1929 – północna i centralna Tajlandia
  • H. a. galerita (Deignan, 1956), 1929 – południowo-zachodnia i południowo-wschodnia Tajlandia
  • H. a. forrestia Oberholser, 1911 – Mergui (u wybrzeży Mjanmy)
  • H. a. prophata Oberholser, 1911 – Półwysep Malajski, Sumatra i Borneo
  • H. a. javana Chasen & Kloss, 1929 – Jawa i Bali (Indonezja)
  • H. a. penidae Meise, 1942 – Nusa Penida (w pobliżu Bali w Małych Wyspach Sundajskich)
  • H. a. karimatensis Chasen & Kloss, 1932 – Wyspy Karimata (u południowo-zachodnich wybrzeży Borneo)
  • H. a. opisthocyanea Oberholser, 1911 – Wyspy Anambas (Morze Południowochińskie)
  • H. a. gigantoptera Oberholser, 1911 – Natuna Besar (Wyspy Natuna, Morze Południowochińskie)
  • H. a. consobrina Richmond, 1902 – monarszyk samotny[4] – Simeulue (na zachód od północnej Sumatry)
  • H. a. leucophila Oberholser, 1911 – Siberut (w pobliżu południowej Sumatry)
  • H. a. richmondi Oberholser, 1911 – Enggano (w pobliżu południowo-zachodniej Sumatry)
  • H. a. abbotti Richmond, 1902 – monarszyk wulkaniczny[4] – wyspy Reusam i Babi (na zachód od północnej Sumatry)
  • H. a. symmixta Stresemann, 1913 – zachodnie i centralne Małe Wyspy Sundajskie
  • H. a. azurea (Boddaert, 1783) – monarszyk hiacyntowy[4] – Filipiny oprócz wyspy Camiguin Sur
  • H. a. aeria Bangs & Peters, JL, 1927 – pierwotnie opisany jako oddzielny gatunek, występuje na wyspie Maratua (w pobliżu wschodniego Borneo)
  • H. a. catarmanensis Rand & Rabor, 1969 – wyspa Camiguin Sur (południowe Filipiny)

W tradycyjnym ujęciu systematycznym do Hypothymis azurea zalicza się też dwa podgatunki[13], które obecnie większość autorów wyodrębnia do osobnego gatunku o nazwie Hypothymis puella[12][14][15][16] (monarszyk mały[4]):

To starsze ujęcie systematyczne nadal stosują autorzy Kompletnej listy ptaków świata[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

W gnieździe, Tajlandia

Dorosły samiec monarszyka hiacyntowego ma około 16 cm długości i jest głównie jasnolazurowoniebieski, z wyjątkiem białawego podbrzusza. Ma czarny kark i wąską czarną górną część piersi. Ubarwienie samicy jest bardziej matowe, pozbawione czarnych akcentów. Jej skrzydła i grzbiet są szaro-brązowe. Jednak kilka geograficznie oddzielonych populacji lęgowych różni się pod względem rozmiaru i odcienia oznaczeń[17][18].

Zachowanie i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Podczas karmienia młodych, Park Narodowy Wilpattu – Sri Lanka

Wydawane dźwięki są ostre i gwałtowne[19]. Ma krótkie nogi i zajmuje pozycję mocno wyprostowaną, gdy siedzi na gałęzi jak dzierzby. Jest owadożerny, często poluje łapiąc insekty w locie. Gdy jest zaniepokojony lub zaalarmowany, wznosi pióra na karku w spiczasty grzebień[20]. Przyłącza się do żerujących stad mieszanych gatunków, będąc jednym z najliczniejszych ich członków wśród takich stad w Ghatach Zachodnich[21]; jest aktywny w podszycie koron lasów[22]. Badanie przeprowadzone na Sri Lance wykazało, że monarszyki są wrażliwe na ludzką aktywność, co powoduje, że oddalają się od terenów gdzie są niepokojone działalnością człowieka na około 75 m[23].

Chociaż są one w dużej mierze rezydentami, znane są lokalne wędrówki o charakterze sezonowym[24]. Sezon lęgowy w Indiach trwa od marca do sierpnia, a gniazdo to prosty kielich umieszczony w rozwidleniu gałązek. Gniazdo jest wyłożone włóknami pajęczyny i grzybami, w tym z rodzaju Marasmius, które są znane z produkcji antybiotyków i mogą przynosić korzyści ptakom, chroniąc młode przed infekcjami[25]. Gniazdo jest budowane przez samicę, podczas gdy samiec je strzeże. Zwykle składa trzy jaja w lęgu, które wysiadują oboje rodzice i oboje karmią młode, które wykluwają się po około 12 dniach[20].

Pajęczyny dużych pająków, takich jak Nephila pilipes, potrafią uwięzić ptaka[26]. U monarszyka hiacyntowego w Kambodży wykryto astrowirusa, wirusa niewykrywanego wcześniej u wróblowych[27]. Roztocze piór Proterothrix hypothymis (Pterodectinae: Protophyllodidae) zostało opisane u monarszyków w Wietnamie[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Hypothymis azurea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b D. Lepage: Black-naped Monarch Hypothymis azurea. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
  3. ↑ Hypothymis azurea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko, Rodzina: Monarchidae Bonaparte, 1854 - monarki - Monarchs (wersja: 2022-08-28), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2023-08-02].
  5. ↑ Georges Louis Leclerc Buffon, Georges Louis Leclerc Buffon, Histoire naturelle des oiseaux, t. 8, Paris: De l'imprimerie royale, 1779, s. 329.
  6. ↑ Gobe-mouche bleu, des Philippines. W: Georges-Louis Leclerc de Buffon, François-Nicolas Martinet, Edme-Louis Daubenton, Louis-Jean-Marie Daubenton: Planches Enluminées D'Histoire Naturelle. T. 7. De L'Imprimerie Royale, 1765–1783, s. pl. 666. (ang.).
  7. ↑ Pieter Boddaert: Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton : avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d'une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. 1783, s. 41, Number 666 Fig. 1. (fr.).
  8. ↑ James L. Peters. Collections from the Philippine Islands: Birds. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 86, s. 74–228 [112], 1939. (ang.). 
  9. ↑ Check-list of Birds of the World. T. 11. Museum of Comparative Zoology, 1986, s. 476. (ang.).
  10. ↑ Friedrich Boie. Generalübersicht. „Isis von Oken”, s. 973, 1826. (niem.). 
  11. ↑ James A. Jobling: The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm, 2010, s. 64, 200. ISBN 978-1-4081-2501-4. (ang.).
  12. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
  13. ↑ Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 11: Old World Flycatchers to Old World Warblers. Barcelona: Lynx Edicions, 2006, s. 280. ISBN 978-84-96553-06-4. (ang.).
  14. ↑ Hypothymis puella, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-08-08] (ang.).
  15. ↑ J. del Hoyo, N. Collar & D.A. Christie: Pale-blue Monarch Hypothymis puella, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-08-08]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  16. ↑ Oberholser, Harry C.. A monograph of the Flycatcher genera Hypothymis and Cyanonympha No. 1803. „Proc. U. S. Natl. Mus.”. 39 (1803), s. 585–615, 1911. DOI: 10.5479/si.00963801.1803.585. (ang.). 
  17. ↑ Eugene William Oates, William Thomas Blanford, The fauna of British India, including Ceylon and Burma, London, Taylor and Francis; [etc., etc.], 1889.
  18. ↑ S.D. Ripley, The Bird Fauna of the West Sumatra Islands, „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”, 94 (8), 1944, s. 307–430 (ang.).
  19. ↑ Pamela C. Rasmussen, John C. Anderton, Birds of south Asia. 2: Attributes and status, wyd. 2. ed, Washington, DC: Smithsonian National Museum of Natural History [u.a.], 2012, s. 333, ISBN 978-84-96553-87-3.
  20. ↑ a b Ali, S & S D Ripley (1996). Handbook of the Birds of India and Pakistan. Volume 7 (2nd ed.). New Delhi: Oxford University Press. pp. 223–227.
  21. ↑ Hari Sridhar, Ferenc Jordán, Kartik Shanker, Species importance in a heterospecific foraging association network, „Oikos”, 122 (9), 2013, s. 1325–1334, DOI: 10.1111/j.1600-0706.2013.00101.x (ang.).
  22. ↑ Kotagama, SW. The composition and spatial organisation of mixedspecies flocks in a Sri Lankan rainforest. „Forktail”. 20, s. 63–70, 2004. (ang.). 
  23. ↑ Nilusha S. Alwis, Priyan Perera, Nihal P. Dayawansa, Response of tropical avifauna to visitor recreational disturbances: a case study from the Sinharaja World Heritage Forest, Sri Lanka, „Avian Research”, 7 (1), 2016, DOI: 10.1186/s40657-016-0050-5, ISSN 2053-7166 (ang.).
  24. ↑ Hugh Whistler, Popular Handbook Of Indian Birds, Gurney And Jackson, 1949, s. 133–134.
  25. ↑ Gerhard Aubrecht, Werner Huber, Anton Weissenhofer, Coincidence or Benefit? The use of Marasmius (Horse-Hair Fungus) Filaments in Bird Nests, „Avian Biology Research”, 6 (1), 2013, s. 26–30, DOI: 10.3184/175815512X13531739538638, ISSN 1758-1559 (ang.).
  26. ↑ Anish P. Andheria, Blacknaped Blue Flycatcher Hypothymis azurea trapped in the web of the Giant Wood Spider Nephila maculata, „The journal of the Bombay Natural History Society”, 96, 1999, s. 145–146.
  27. ↑ Ian H. Mendenhall i inni, Detection of a novel astrovirus from a black-naped monarch (Hypothymis azurea) in Cambodia, „Virology Journal”, 12 (1), 2015, DOI: 10.1186/s12985-015-0413-2, ISSN 1743-422X (ang.).
  28. ↑ S.V. Mironov, O.O. Tostenkov, Three new feather mites of the subfamily Pterodectinae (Acari: Proctophyllodidae) from passerines (Aves: Passeriformes) in Vietnam, „Proceedings of the Zoological Institute RAS”, 317 (1), 2013, s. 11–29 (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Monarszyk_hiacyntowy&oldid=72333684”