Nietoperz w kulturze
,_from_Los_Caprichos_-_Google_Art_Project.jpg)
Nietoperz w kulturze – opis wystąpień nietoperza i jego symboliki w kulturze.
Nietoperz ma dwoistą symbolikę. Jako zwierzę związane z nocą i mrokiem kojarzony jest ze złem, z drugiej strony jego pojawienie się może przynosić szczęście[1]. Jest symbolem szatana, nocy i ciemności[2]. Ze względu na swój wygląd kojarzący się zarówno z ptakiem, jak i szczurem nietoperz jest symbolem dwulicowości i hipokryzji[3]. Nietoperz może też być symbolem przywiązania (ze względu na przebywanie w dużych koloniach i przyleganie ciałami podczas snu)[4].
Nietoperz jest atrybutem personifikacji nienawiści[2].
Wizerunek nietoperza pojawia się w sztuce i architekturze, motyw ten był szczególnie popularny w okresie secesji[5].
Nietoperz w kulturze europejskiej[edytuj | edytuj kod]
Jako zwierzę nocne nietoperze powiązane są ze śmiercią. W kulturze europejskiej kojarzone z wampirami i czarownicami, czarnoksięstwem i magią[6]. W czasach antycznych nietoperz uznawany był również za symbol czujności[2].
W starożytnej Grecji nietoperze związane były z królestwem Hadesa[7][8]. Z kolei w bajkach Ezopa nietoperz jest zwierzęciem przebiegłym i inteligentnym[8].
W kulturach słowiańskich wierzono, że pod postacią nietoperza mogą pojawiać się czarownice, ale też dusze zmarłych, szczególnie pokutujących za swoje grzechy[9].
Nietoperze wykorzystywane były w działaniach magicznych. U Słowian noszenie przy sobie kości nietoperza (szczególnie gacka) miało pomóc w miłości. Według czeskich wierzeń należało w tym celu zahaczyć kostką nietoperza o suknię ukochanej, a w Bośni – wypić napój z kilkoma kroplami krwi tego zwierzęcia. Na terenach Słowiańszczyzny nietoperza zakopywano przy kamieniu węgielnym lub przybijano do drzwi, co miało chronić dom przed ogniem, a bydło przed chorobą[10].
Nietoperz w kulturach pozaeuropejskich[edytuj | edytuj kod]
W Chinach nietoperz jest uważany za znak szczęścia i dobrego życia. Bóstwo Zhang Guolao było pierwotnie nietoperzem; boga gromów Leigonga przedstawiano ze skrzydłami nietoperza. Para nietoperzy jest atrybutem boga długowieczności Shouxinga[1]. Pięć nietoperzy symbolizuje pięć błogosławieństw (zdrowie, bogactwo, długie życie, szczęście i pokój)[6][11].
Japończycy uważają nietoperza za zwierzę przynoszące szczęście i długowieczność[7]. Według innych źródeł nietoperz w Japonii symbolizuje nieszczęście i chaos[6].
W buddyzmie nietoperz kojarzony jest z ciemnymi mocami[6].
Dla Aborygenów australijskich nietoperz jako święte zwierzę jest zwierzęciem totemicznym[6].
W kulturze Majów nietoperz jest łączony ze śmiercią[8]. Bóg Camazotz, zwany Nietoperzem Śmierci, symbolizuje mrok, przemoc, ofiarę i śmierć[8].
Nietoperz w sztuce chrześcijańskiej[edytuj | edytuj kod]
W ikonografii chrześcijańskiej nietoperz jest symbolem sił nieczystych i bałwochwalstwa[1]. Ze skrzydłami nietoperza przedstawia się szatana[6]. Nietoperz jest również uważany za symbol śmierci, nieszczęścia i ludzi źle czyniących[3]. Chromacjusz z Akwilei uważał, że nietoperze towarzyszą ludziom „przebywającym w ciemności grzechów”[2]. Nietoperze to także wyobrażenie demonów kuszących świętych[2]. Święty Ambroży natomiast wskazywał na łączenie się nietoperzy w kolonie, co miało według niego symbolizować wzajemną miłość, niespotykaną wśród ludzi[2].
W Biblii nietoperz pojawia się kilka razy. W Księdze Kapłańskiej (Kpł 11, 13–19) i Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 14, 11–18) nietoperz określony jest jako zwierzę nieczyste. W Księdze Izajasza (Iz 2,20–21) nietoperze pojawiają się jako symbol opuszczonego, zapomnianego miejsca, a w Księdze Barucha (Ba 6,21–22) jako atrybut pogańskich bożków[12].
Nietoperz w literaturze[edytuj | edytuj kod]
- Ezop, bajka Nietoperz, ptaki i ssaki
- Ezop, bajka Nietoperz i łasica
- Ezop, bajka Nietoperz, jeżyna i nurek
- Jean de La Fontaine księga II, bajka V Nietoperz i dwie Łasice
- Jean de La Fontaine księga XII, bajka XI Nietoperz, Krzak i Kaczka
- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wiersz Nietoperz
Postacie popkultury związane z nietoperzem[edytuj | edytuj kod]
- Batman[13]
- Dracula – wampir zmieniający się w nietoperza[13]
- Black Bat – nietoperz i detektyw[13]
- Man-Bat – naukowiec zmieniający się w nietoperza[13]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Cooper 1998 ↓, s. 175.
- ↑ a b c d e f Kobielus 2002 ↓, s. 227.
- ↑ a b Bosak 2018 ↓, s. 407.
- ↑ Cooper 1998 ↓, s. 177.
- ↑ Muzeum ↓.
- ↑ a b c d e f Cooper 1998 ↓, s. 176.
- ↑ a b Kopaliński 1991 ↓, s. 255.
- ↑ a b c d Chudoliński ↓.
- ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 349.
- ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 350.
- ↑ Kowalski 2007 ↓, s. 348.
- ↑ Bosak 2018 ↓, s. 408.
- ↑ a b c d Chudoliński 2014 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pius Czesław Bosak, Leksykon wszystkich zwierząt biblijnych, Kraków: Petrus, 2018, ISBN 978-83-7720-440-5, OCLC 1030554173 [dostęp 2022-12-11].
- Michał Chudoliński, Symbolika nietoperza. Nietoperz w kulturze popularnej – Gotham w Deszczu [online] [dostęp 2022-12-22] (pol.).
- Michał Chudoliński, Symbolika nietoperza. Nietoperz w kulturach świata – Gotham w Deszczu [online], 2014 [dostęp 2022-12-22] (pol.).
- J.C. Cooper, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882.
- Stanisław Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie: zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, wyd. 1, Warszawa: Pax, 2002, ISBN 83-211-1638-8, OCLC 50149874 [dostęp 2022-12-11].
- Piotr Kowalski, Kultura magiczna: omen, przesąd, znaczenie, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15335-9, OCLC 228427796 [dostęp 2022-12-22].
- Nietoperz, [w:] Władysław Kopaliński, Słownik symboli, wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, ISBN 83-214-0746-3, OCLC 26989876 [dostęp 2022-12-11].
- Secesyjne motywy zwierzęce [online], muzeumsecesji.pl [dostęp 2022-12-21].