Dynastia Qing

Dynastia Qing

Flaga Cesarstwa Chińskiego (1889)

Nazwa chińska

Pismo tradycyjne 清朝 Hanyu pinyin Qīng cháo Wade-Giles Ch’ing ch’ao Jyutping Cing¹ ciu⁴ Pe̍h-ōe-jī Chheng tiâu Nazwa skrócona 清 (Qīng) Wymowa (IPA) [tɕʰíŋ ʈʂʰǎu]

Pieczęć cesarska

Dynastia Qing (chiń. 清朝; pinyin Qīng cháo; Wade-Giles Ch’ing ch’ao), wym. [tɕʰíŋ ʈʂʰǎu]; mandż. , Daicing gurun) – ostatnia dynastia cesarska Chin, nazywana też dynastią mandżurską, panująca w latach 1644–1912. Członkowie dynastii wywodzili się z mandżurskiego klanu Aisin Gioro.

Dynastia Qing w XVII i XVIII wieku

Po opanowaniu północnych Chin, jeszcze ponad 30 lat zajęło Mandżurom uśmierzanie buntów w południowych Chinach. Przy okazji przyłączyli do cesarstwa Tajwan, Tybet oraz do 1634 rozległe obszary Azji Środkowej i Mongolię, dotąd znajdujące się pod panowaniem Wielkiego Chanatu Mongolskiego. Po tych podbojach w Chinach przez ponad sto lat panował pokój, wykorzystany z powodzeniem na rozwój gospodarczy i cywilizacyjny państwa. Po początkowym okresie twardych rządów, Mandżurowie poddali się wpływom kultury chińskiej i tradycji konfucjańskiej. Nie asymilowali się jednakże wśród miejscowej ludności, utrzymując uprzywilejowaną pozycję i stanowiąc odrębną, arystokratyczną kastę urzędniczo-wojskową. Częściowo tylko dopuścili elity chińskie do współrządzenia krajem.

W II poł. XVII w. Chiny, pod panowaniem cesarzy dynastii mandżurskiej Qing, powiększyły się, poprzez podboje, we wszystkich kierunkach. Na początku XVIII w. to najludniejsze państwo w świecie rozciągało się od Mongolii Wewnętrznej i Kraju Nadamurskiego po prowincję Yunnan i wyspę Hajnan na południu kraju. Dodatkowo wasalami cesarza chińskiego były Korea i Annam (obecny Wietnam). W przeciwieństwie do poprzednich stuleci Kraj Środka nie był zagrożony z zewnątrz. Od wschodu wyspiarska Japonia prowadziła politykę ścisłej samoizolacji od świata. Za północnymi rubieżami Chin rozpościerało się tylko jedno państwo, Rosja, która dopiero co przejęła całą północną część kontynentu azjatyckiego i miała własne wielkie problemy z jej skolonizowaniem i zagospodarowaniem. W imię rozwijania wspólnego handlu zgodziła się nawet na przekazanie Chinom w 1689 tzw. Kraju Nadamurskiego.

Jedynym niewielkim zewnętrznym zagrożeniem dla Cesarstwa mogły być ludy mongolskie i tureckie, zamieszkałe w Turkiestanie, Dżungarii i Tybecie na zachód od Chin. Ale te właśnie kraje, zresztą bardzo słabo zaludnione, stały się same terenem ekspansji chińskiej w XVIII w. W kilku ekspedycjach wojskowych zostały one zajęte do 1783 aż po jezioro Bałchasz, góry Pamiru i Himalaje. Na podbitych terenach wojska chińskie postępowały w bezlitosny sposób, np. prawie cała ludność Dżungarii została wymordowana, wymarła w wyniku epidemii ospy, lub została wypędzona do Kazachstanu.

Chiny pod panowaniem dynastii Qing na mapie z 1892 r.

Swą ekspansję Chińczycy skierowali również w kierunku południowym, to jest na Półwysep Indochiński, gdzie zwasalizowane zostały do 1769 r. Birma, Laos i Annam. Wówczas Cesarstwo Chińskie osiągnęło swój największy zasięg terytorialny w historii. Było to państwo bardzo niejednorodne pod względem narodowościowym, gospodarczym, gęstości zaludnienia. Ludność szybko wzrastała i Chiny w 1800 liczyły już ok. 300 milionów mieszkańców. Wewnątrz kraju odbywały się ciągłe, wielkie migracje z przeludnionych dorzeczy rzek Jangcy i Huang He na stepy zachodnich wyżyn Turkiestanu i Tybetu oraz na górzyste terytoria prowincji południowych.

Po pewnym ożywieniu gospodarczym i kulturalnym w pierwszej połowie panowania dynastii Qing, nastąpił w kraju regres gospodarczy. Podstawą produkcji materialnej na wsi były drobne gospodarstwa chłopskie. Równocześnie znaczne obszary ziemi uprawnej znajdowały się w rękach wielkich feudałów i dworu cesarskiego. Miasta otoczone murami obronnymi były ośrodkami feudalnej władzy Mandżurów, jak również wielkimi skupiskami drobnych przedsiębiorstw handlowych i zakładów rzemieślniczych. Produkowano w nich tkaniny bawełniane i jedwabne, papier, wyroby ceramiczne i z porcelany, broń białą i palną, różnorodne wyroby artystyczne i ozdobne, kosmetyki, parasole, wachlarze, instrumenty muzyczne.

Chińczycy prowadzili bardzo ożywiony handel wewnętrzny, głównie wzdłuż szlaków wielkich rzek i w morskim pasie przybrzeżnym. Natomiast panujący Mandżurowie ograniczali handel zagraniczny, który prowadzony mógł być tylko przez uprzywilejowane, monopolistyczne przedsiębiorstwa, pod ich nadzorem. Kontakty handlowe z Europą realizowane były prawie wyłącznie przez kupców portugalskich, holenderskich i angielskich. Wyznaczono im jednakże nieliczne, ograniczone strefy handlowe, w rejonie portów Makau i Kanton na południu Chin.

Wobec represyjnych rządów dynastii Qing, przez cały XVIII w. wybuchały w Chinach różne bunty i powstania, najczęściej mniejszości narodowych, chłopów i sekt religijnych. Największym z nich było powstanie zorganizowane w 1793 r. przez bractwo religijne Białego Lotosu, które dążyło do usunięcia Mandżurów i przywrócenia chińskiej dynastii Ming, czyli państwa narodowego. Powstańcy opanowali górzyste terytoria środkowych i zachodnich prowincji Chin, gdzie wojska rządowe nie były w stanie uśmierzyć tych buntów. Udało im się to dopiero przy wsparciu oddziałów lokalnych feudałów ziemskich, wyższych urzędników i duchowieństwa, przeciwko którym też występowali chłopscy powstańcy.

Reformy (1864–1872)

Po wojnach domowych i z mocarstwami europejskimi rządzący Chinami Mandżurowie zrozumieli konieczność unowocześnienia gospodarki, zreformowania armii i rezygnacji z izolacji wobec świata zewnętrznego. W Pekinie powołano wtedy specjalny urząd, którego zadaniem było nawiązanie stosunków gospodarczych i naukowych z zagranicą oraz przeprowadzenie reform w Cesarstwie z wykorzystaniem osiągnięć światowych. Ze środków państwowych wybudowano szereg stoczni okrętowych, fabryk metalurgicznych i zbrojeniowych, arsenałów, kopalń węgla kamiennego, uruchomiono w 1881 r. pierwszą linię kolejową w północnych Chinach. Równocześnie kapitaliści zagraniczni i rodzimi budowali liczne przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego, przetwórstwa produktów rolniczych, materiałów budowlanych i komunalne.

Wysiłki Chińczyków, by wyrwać się z zacofania gospodarczego były jednakże skutecznie hamowane przez wielkie kataklizmy przyrody i obce mocarstwa, głównie europejskie. W latach 1876–1879 na skutek dotkliwej trzyletniej suszy i plagi szarańczy w całym prawie kraju wystąpiła klęska głodu i epidemicznych chorób, które spowodowały śmierć ok. 13 mln ludzi. Natomiast w 1887 r. w wyniku powodzi w dorzeczu rzeki Żółtej, która zmieniła wtedy swój bieg, utonęło i zmarło z głodu ok. 1,5 mln osób.

Chiny w epoce polityki samoumocnienia (1861–1897)

Chiny przez długie wieki, do połowy XIX wieku prowadziły politykę izolacjonistyczną. Dopiero po pokonaniu przez mocarstwa zachodnie w wojnach opiumowych, skutkującym koniecznością zawierania nierównych traktatów handlowych, oraz po wielkich powstaniach ludowych połowy XIX wieku (powstanie tajpingów), dostrzeżono na dworze cesarskim w Chinach konieczność podjęcia reform w celu wzmocnienia państwa. Rozpoczęto przejmowanie wzorców zachodnich w dziedzinie nauki i przemysłu. W największych miastach otwarto szkoły z nauczaniem „zachodnich” przedmiotów i języków, część studentów była wysyłana za granicę.

Polityka modernizacji Chin według zachodnich wzorców nazwana została „polityką samoumocnienia”. Od 1861 do 1894 bardziej otwarci i wykształceni przedstawiciele lokalnych władz (m.in. Zeng Guofan, Li Hongzhang, Liu Mingchuan) byli aktywni we wprowadzaniu nowoczesnych instytucji państwa, rozwoju przemysłu, transportu i komunikacji. Modernizowano również armię i marynarkę wojenną. Jednakże wszystkie te zmiany wprowadzano z dużymi oporami biurokracji różnych szczebli, ukształtowanej w gospodarce feudalnej i wyznającej tradycyjną ideologię neokonfucjańską. Kraj był wyniszczony przez rebelie wewnętrzne. Ponadto, państwa zachodnie i modernizująca się również w tym czasie Japonia, rozpoczęły ekspansję na chińskie terytorium.

Wojny z Japonią, Francją i Wlk. Brytanią

W okresie ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Chiny zaatakowane zostały przez Japonię, Francję i Wielką Brytanię. W 1872 Japończycy zajęli i anektowali wyspę Okinawę, a w 1875 rozpoczęli zbrojną interwencję na Półwyspie Koreańskim. Natomiast Francja, po krótkiej wojnie z Chinami w 1884–1885 przejęła pod swój protektorat prowincję Tonkin w północnym Wietnamie. Podobnie w 1886, po wyparciu wojsk chińskich z Birmy na półwyspie Indochińskim, kraj ten wcielony został do Imperium Brytyjskiego. Z kolei w latach 1894–1895 doszło do wojny chińsko-japońskiej. Japonia rozgromiła słabe wojska chińskie w północnej Korei i w południowej Mandżurii, zdobyła półwysep Liaodong i po wymuszonym pokoju przejęła, na mocy traktatu z Shimonoseki, wyspę Tajwan, zaś Korea została uniezależniona od Chin, które zobowiązane zostały też do zapłacenia dużej kontrybucji na rzecz Japonii.

To „oskubywanie” Cesarstwa Chińskiego trwało aż do początków XX w. W 1905 r. Japonia objęła protektorat nad Koreą i Mandżurią. Wcześniej, w 1900 r., Mandżuria znalazła się w strefie wpływów Rosji, co trwało 5 lat do czasu przegranej przez nią wojny z Japonią. Równocześnie przez całe drugie półwiecze XIX stulecia rozszerzały się wpływy państw europejskich i USA w Chinach, przejmowały one porty, terytoria na wybrzeżach, uzyskiwały koncesje na wydobywanie kopalin i coraz szersze przywileje handlowe. Do grona okupantów dołączyły też w 1897 r. Niemcy, których wojska obsadziły Półwysep Szantung nad Morzem Żółtym.

Władcy z dynastii Qing (清)

• 洪太極 – Hong Taiji (1626–1643)
• 順治世祖 – Shunzhi Shizu (1644–1661)
• 康熙聖祖 – Kangxi Shengzu (1662–1722)
• 雍正世宗 – Yongzheng Shizong (1723–1735)
• 乾隆高宗 – Qianlong Kaozong (1736–1795)
• 嘉慶仁宗 – Jiaqing Renzong (1796–1820)
• 道光宣宗 – Daoguang Xuanzong (1821–1850)
• 咸豐文宗 – Xianfeng Wenzong (1850–1861)
• 同治穆宗 – Tongzhi Muzong (1862–1875)
• 光緒德宗 – Guangxu Dezong (1875–1908)
• 宣統溥儀 – Xuantong Puyi (1908–1912)

Drzewo genealogiczne

Aisin Gioro

Taksi zm.1583

Nurhaci 努尔哈赤 1559–1626

Surhaci 1564–1611 książę Zhuang

Daišan 1583–1648 książę Lie Li

Hong Taiji 1592–1643

Dorgon 1612–1650 książę Zhong Rui

Dodo 1614–1649 książę Tong Yu

Jirgalang 1599–1655 książę Xian Zheng

Yuetuo 1599–1639 książę Keqin

Sahalin 1604–1636 książę Yi Ying

Hooge 1609–1647 książę Wu Su 肃武亲王

Shuosai 1627–1654 książę Yu Chengze

Shunzhi 1644–1661

Lokodhui 1619–1652 książę Gonghui Shuncheng

Kangxi 1661–1722

Yinreng 1674–1725 książę Mi Li

Yinzhi 1677–1732 książę Yin Cheng

Yongzheng 1723–1735

Yinsi 1681–1726

Yinxiang 1686–1730

Yunti 1688–1756 książę Qin Xun

Yinli 1697–1738 książę Yi Guo

Hongshi 1704–1727

Qianlong 乾隆 1735–1796

Hongzhou 1712–1765 książę Gong He

Yongqi 1741–1766 książę Chun Rong

Jiaqing 1796–1820

Yonglin 1766–1820 książę Xi Qing

Daoguang 道光 1820-1850

Mianxing

Xianfeng 1850–1861

Yicong 1831–1889 książę Ke Dun

Yixin 1833–1898 książę Zhong Gong

Yixuan 1840–1891 książę Xian Chun

Yikuang 1838–1917 książę Mi Qing

Zaichun 載淳 1856-1875 Tongzhi Muzong 1861–1875

Guangxu 1875–1908

Zaifeng 1883–1951 książę Chun

Puyi 1908–1912

Pujie 1907–1994

Puren 1918–2015