Dynastia Qing
| |||||||||||||||
![]() Flaga Cesarstwa Chińskiego (1889) | |||||||||||||||
Nazwa chińska | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Dynastia Qing (chiń. 清朝; pinyin Qīng cháo; Wade-Giles Ch’ing ch’ao), wym. [tɕʰíŋ ʈʂʰǎu]; mandż. , Daicing gurun) – ostatnia dynastia cesarska Chin, nazywana też dynastią mandżurską, panująca w latach 1644–1912. Członkowie dynastii wywodzili się z mandżurskiego klanu Aisin Gioro.
Dynastia Qing w XVII i XVIII wieku[edytuj | edytuj kod]
Po opanowaniu północnych Chin, jeszcze ponad 30 lat zajęło Mandżurom uśmierzanie buntów w południowych Chinach. Przy okazji przyłączyli do cesarstwa Tajwan, Tybet oraz do 1634 rozległe obszary Azji Środkowej i Mongolię, dotąd znajdujące się pod panowaniem Wielkiego Chanatu Mongolskiego. Po tych podbojach w Chinach przez ponad sto lat panował pokój, wykorzystany z powodzeniem na rozwój gospodarczy i cywilizacyjny państwa. Po początkowym okresie twardych rządów, Mandżurowie poddali się wpływom kultury chińskiej i tradycji konfucjańskiej. Nie asymilowali się jednakże wśród miejscowej ludności, utrzymując uprzywilejowaną pozycję i stanowiąc odrębną, arystokratyczną kastę urzędniczo-wojskową. Częściowo tylko dopuścili elity chińskie do współrządzenia krajem.
W II poł. XVII w. Chiny, pod panowaniem cesarzy dynastii mandżurskiej Qing, powiększyły się, poprzez podboje, we wszystkich kierunkach. Na początku XVIII w. to najludniejsze państwo w świecie rozciągało się od Mongolii Wewnętrznej i Kraju Nadamurskiego po prowincję Yunnan i wyspę Hajnan na południu kraju. Dodatkowo wasalami cesarza chińskiego były Korea i Annam (obecny Wietnam). W przeciwieństwie do poprzednich stuleci Kraj Środka nie był zagrożony z zewnątrz. Od wschodu wyspiarska Japonia prowadziła politykę ścisłej samoizolacji od świata. Za północnymi rubieżami Chin rozpościerało się tylko jedno państwo, Rosja, która dopiero co przejęła całą północną część kontynentu azjatyckiego i miała własne wielkie problemy z jej skolonizowaniem i zagospodarowaniem. W imię rozwijania wspólnego handlu zgodziła się nawet na przekazanie Chinom w 1689 tzw. Kraju Nadamurskiego.
Jedynym niewielkim zewnętrznym zagrożeniem dla Cesarstwa mogły być ludy mongolskie i tureckie, zamieszkałe w Turkiestanie, Dżungarii i Tybecie na zachód od Chin. Ale te właśnie kraje, zresztą bardzo słabo zaludnione, stały się same terenem ekspansji chińskiej w XVIII w. W kilku ekspedycjach wojskowych zostały one zajęte do 1783 aż po jezioro Bałchasz, góry Pamiru i Himalaje. Na podbitych terenach wojska chińskie postępowały w bezlitosny sposób, np. prawie cała ludność Dżungarii została wymordowana, wymarła w wyniku epidemii ospy, lub została wypędzona do Kazachstanu.
Swą ekspansję Chińczycy skierowali również w kierunku południowym, to jest na Półwysep Indochiński, gdzie zwasalizowane zostały do 1769 r. Birma, Laos i Annam. Wówczas Cesarstwo Chińskie osiągnęło swój największy zasięg terytorialny w historii. Było to państwo bardzo niejednorodne pod względem narodowościowym, gospodarczym, gęstości zaludnienia. Ludność szybko wzrastała i Chiny w 1800 liczyły już ok. 300 milionów mieszkańców. Wewnątrz kraju odbywały się ciągłe, wielkie migracje z przeludnionych dorzeczy rzek Jangcy i Huang He na stepy zachodnich wyżyn Turkiestanu i Tybetu oraz na górzyste terytoria prowincji południowych.
Po pewnym ożywieniu gospodarczym i kulturalnym w pierwszej połowie panowania dynastii Qing, nastąpił w kraju regres gospodarczy. Podstawą produkcji materialnej na wsi były drobne gospodarstwa chłopskie. Równocześnie znaczne obszary ziemi uprawnej znajdowały się w rękach wielkich feudałów i dworu cesarskiego. Miasta otoczone murami obronnymi były ośrodkami feudalnej władzy Mandżurów, jak również wielkimi skupiskami drobnych przedsiębiorstw handlowych i zakładów rzemieślniczych. Produkowano w nich tkaniny bawełniane i jedwabne, papier, wyroby ceramiczne i z porcelany, broń białą i palną, różnorodne wyroby artystyczne i ozdobne, kosmetyki, parasole, wachlarze, instrumenty muzyczne.
Chińczycy prowadzili bardzo ożywiony handel wewnętrzny, głównie wzdłuż szlaków wielkich rzek i w morskim pasie przybrzeżnym. Natomiast panujący Mandżurowie ograniczali handel zagraniczny, który prowadzony mógł być tylko przez uprzywilejowane, monopolistyczne przedsiębiorstwa, pod ich nadzorem. Kontakty handlowe z Europą realizowane były prawie wyłącznie przez kupców portugalskich, holenderskich i angielskich. Wyznaczono im jednakże nieliczne, ograniczone strefy handlowe, w rejonie portów Makau i Kanton na południu Chin.
Wobec represyjnych rządów dynastii Qing, przez cały XVIII w. wybuchały w Chinach różne bunty i powstania, najczęściej mniejszości narodowych, chłopów i sekt religijnych. Największym z nich było powstanie zorganizowane w 1793 r. przez bractwo religijne Białego Lotosu, które dążyło do usunięcia Mandżurów i przywrócenia chińskiej dynastii Ming, czyli państwa narodowego. Powstańcy opanowali górzyste terytoria środkowych i zachodnich prowincji Chin, gdzie wojska rządowe nie były w stanie uśmierzyć tych buntów. Udało im się to dopiero przy wsparciu oddziałów lokalnych feudałów ziemskich, wyższych urzędników i duchowieństwa, przeciwko którym też występowali chłopscy powstańcy.
Reformy (1864–1872)[edytuj | edytuj kod]
Po wojnach domowych i z mocarstwami europejskimi rządzący Chinami Mandżurowie zrozumieli konieczność unowocześnienia gospodarki, zreformowania armii i rezygnacji z izolacji wobec świata zewnętrznego. W Pekinie powołano wtedy specjalny urząd, którego zadaniem było nawiązanie stosunków gospodarczych i naukowych z zagranicą oraz przeprowadzenie reform w Cesarstwie z wykorzystaniem osiągnięć światowych. Ze środków państwowych wybudowano szereg stoczni okrętowych, fabryk metalurgicznych i zbrojeniowych, arsenałów, kopalń węgla kamiennego, uruchomiono w 1881 r. pierwszą linię kolejową w północnych Chinach. Równocześnie kapitaliści zagraniczni i rodzimi budowali liczne przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego, przetwórstwa produktów rolniczych, materiałów budowlanych i komunalne.
Wysiłki Chińczyków, by wyrwać się z zacofania gospodarczego były jednakże skutecznie hamowane przez wielkie kataklizmy przyrody i obce mocarstwa, głównie europejskie. W latach 1876–1879 na skutek dotkliwej trzyletniej suszy i plagi szarańczy w całym prawie kraju wystąpiła klęska głodu i epidemicznych chorób, które spowodowały śmierć ok. 13 mln ludzi. Natomiast w 1887 r. w wyniku powodzi w dorzeczu rzeki Żółtej, która zmieniła wtedy swój bieg, utonęło i zmarło z głodu ok. 1,5 mln osób.
Chiny w epoce polityki samoumocnienia (1861–1897)[edytuj | edytuj kod]
Chiny przez długie wieki, do połowy XIX wieku prowadziły politykę izolacjonistyczną. Dopiero po pokonaniu przez mocarstwa zachodnie w wojnach opiumowych, skutkującym koniecznością zawierania nierównych traktatów handlowych, oraz po wielkich powstaniach ludowych połowy XIX wieku (powstanie tajpingów), dostrzeżono na dworze cesarskim w Chinach konieczność podjęcia reform w celu wzmocnienia państwa. Rozpoczęto przejmowanie wzorców zachodnich w dziedzinie nauki i przemysłu. W największych miastach otwarto szkoły z nauczaniem „zachodnich” przedmiotów i języków, część studentów była wysyłana za granicę.
Polityka modernizacji Chin według zachodnich wzorców nazwana została „polityką samoumocnienia”. Od 1861 do 1894 bardziej otwarci i wykształceni przedstawiciele lokalnych władz (m.in. Zeng Guofan, Li Hongzhang, Liu Mingchuan) byli aktywni we wprowadzaniu nowoczesnych instytucji państwa, rozwoju przemysłu, transportu i komunikacji. Modernizowano również armię i marynarkę wojenną. Jednakże wszystkie te zmiany wprowadzano z dużymi oporami biurokracji różnych szczebli, ukształtowanej w gospodarce feudalnej i wyznającej tradycyjną ideologię neokonfucjańską. Kraj był wyniszczony przez rebelie wewnętrzne. Ponadto, państwa zachodnie i modernizująca się również w tym czasie Japonia, rozpoczęły ekspansję na chińskie terytorium.
Wojny z Japonią, Francją i Wlk. Brytanią[edytuj | edytuj kod]
W okresie ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Chiny zaatakowane zostały przez Japonię, Francję i Wielką Brytanię. W 1872 Japończycy zajęli i anektowali wyspę Okinawę, a w 1875 rozpoczęli zbrojną interwencję na Półwyspie Koreańskim. Natomiast Francja, po krótkiej wojnie z Chinami w 1884–1885 przejęła pod swój protektorat prowincję Tonkin w północnym Wietnamie. Podobnie w 1886, po wyparciu wojsk chińskich z Birmy na półwyspie Indochińskim, kraj ten wcielony został do Imperium Brytyjskiego. Z kolei w latach 1894–1895 doszło do wojny chińsko-japońskiej. Japonia rozgromiła słabe wojska chińskie w północnej Korei i w południowej Mandżurii, zdobyła półwysep Liaodong i po wymuszonym pokoju przejęła, na mocy traktatu z Shimonoseki, wyspę Tajwan, zaś Korea została uniezależniona od Chin, które zobowiązane zostały też do zapłacenia dużej kontrybucji na rzecz Japonii.
To „oskubywanie” Cesarstwa Chińskiego trwało aż do początków XX w. W 1905 r. Japonia objęła protektorat nad Koreą i Mandżurią. Wcześniej, w 1900 r., Mandżuria znalazła się w strefie wpływów Rosji, co trwało 5 lat do czasu przegranej przez nią wojny z Japonią. Równocześnie przez całe drugie półwiecze XIX stulecia rozszerzały się wpływy państw europejskich i USA w Chinach, przejmowały one porty, terytoria na wybrzeżach, uzyskiwały koncesje na wydobywanie kopalin i coraz szersze przywileje handlowe. Do grona okupantów dołączyły też w 1897 r. Niemcy, których wojska obsadziły Półwysep Szantung nad Morzem Żółtym.
Władcy z dynastii Qing (清)[edytuj | edytuj kod]
- 洪太極 – Hong Taiji (1626–1643)
- 順治世祖 – Shunzhi Shizu (1644–1661)
- 康熙聖祖 – Kangxi Shengzu (1662–1722)
- 雍正世宗 – Yongzheng Shizong (1723–1735)
- 乾隆高宗 – Qianlong Kaozong (1736–1795)
- 嘉慶仁宗 – Jiaqing Renzong (1796–1820)
- 道光宣宗 – Daoguang Xuanzong (1821–1850)
- 咸豐文宗 – Xianfeng Wenzong (1850–1861)
- 同治穆宗 – Tongzhi Muzong (1862–1875)
- 光緒德宗 – Guangxu Dezong (1875–1908)
- 宣統溥儀 – Xuantong Puyi (1908–1912)
Drzewo genealogiczne[edytuj | edytuj kod]
Aisin Gioro | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Taksi zm.1583 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nurhaci 努尔哈赤 1559–1626 | Surhaci 1564–1611 książę Zhuang | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Daišan 1583–1648 książę Lie Li | Hong Taiji 1592–1643 | Dorgon 1612–1650 książę Zhong Rui | Dodo 1614–1649 książę Tong Yu | Jirgalang 1599–1655 książę Xian Zheng | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yuetuo 1599–1639 książę Keqin | Sahalin 1604–1636 książę Yi Ying | Hooge 1609–1647 książę Wu Su 肃武亲王 | Shuosai 1627–1654 książę Yu Chengze | Shunzhi 1644–1661 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lokodhui 1619–1652 książę Gonghui Shuncheng | Kangxi 1661–1722 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yinreng 1674–1725 książę Mi Li | Yinzhi 1677–1732 książę Yin Cheng | Yongzheng 1723–1735 | Yinsi 1681–1726 | Yinxiang 1686–1730 | Yunti 1688–1756 książę Qin Xun | Yinli 1697–1738 książę Yi Guo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hongshi 1704–1727 | Qianlong 乾隆 1735–1796 | Hongzhou 1712–1765 książę Gong He | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yongqi 1741–1766 książę Chun Rong | Jiaqing 1796–1820 | Yonglin 1766–1820 książę Xi Qing | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Daoguang 道光 1820-1850 | Mianxing | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Xianfeng 1850–1861 | Yicong 1831–1889 książę Ke Dun | Yixin 1833–1898 książę Zhong Gong | Yixuan 1840–1891 książę Xian Chun | Yikuang 1838–1917 książę Mi Qing | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zaichun 載淳 1856-1875 Tongzhi Muzong 1861–1875 | Guangxu 1875–1908 | Zaifeng 1883–1951 książę Chun | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Puyi 1908–1912 | Pujie 1907–1994 | Puren 1918–2015 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|