Nowa Synagoga w Częstochowie
50°48′50″N 19°07′19″E/50,814000 19,122000
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Data zburzenia | |
| Tradycja |
reformowana |
| Obecnie | |
Położenie na mapie Częstochowy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
| 50°48′50″N 19°07′19″E/50,814000 19,122000
| |
Nowa Synagoga w Częstochowie - (zwana też Synagogą Postępową lub Deutsche Schule – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Częstochowie u zbiegu ówczesnych ulic Spadek i Aleksandryjskiej, dziś Wilsona 16[1].
Była największą częstochowską synagogą i jednym z najbardziej charakterystycznych architektonicznie budynków miasta.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Koncepcja budowy synagogi narodziła się w latach 80. XIX wieku wśród Żydów reformowanych przybyłych z Niemiec, dążących do asymilacji z narodem i kulturą polską. Wybrano komitet na czele z Henrykiem Markusfeldem i Henichem Templem oraz innymi zamożnymi przedstawicielami częstochowskiej gminy żydowskiej, których zadaniem było kierowanie pracami budowlanymi i organizacyjnymi. Budowę rozpoczęto w 1889, a zakończono w 1909[1].
Zaraz po wybudowaniu synagogi obok niej powstała szkoła kantorów, której absolwenci byli znani w całej Europie. 17 stycznia 1937 przy synagodze otwarto Instytut Judaistyczny. Kilka lat przed wojną, ze względu na duże koszty utrzymania i wielką hojność gminy żydowskiej na rzecz synagogi, dokonano nowego aktu prawnego, w oparciu o który stała się ona własnością gminy.
Synagoga na początku II wojny światowej została ograbiona z wszystkich cennych przedmiotów i następnie 25 grudnia 1939 spalona. Po zakończeniu wojny zachowane mury synagogi przez kilka lat niszczały, a w głównej sali modlitewnej, dzieci z pobliskich domów urządziły sobie boisko do gry w piłkę nożną[1].
W 1954 Orkiestra Symfoniczna zwróciła się do Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Częstochowie z propozycją przejęcia budynku synagogi, celem wyremontowania go i przeznaczenia na filharmonię.
31 grudnia 1954 zarząd Kongregacji Wyznaniowej bezpłatnie przekazał ruiny synagogi na rzecz Miejskiej Rady Narodowej. Zaznaczono jednak że budynek musi zostać odbudowany w takim stylu, jaki posiadała przed spaleniem. W 1955 na zgliszczach synagogi wybudowano zupełnie nowy, modernistyczny budynek, w którym tylko część ścian należy do dawnej synagogi. Obecnie mieści się w nim Filharmonia Częstochowska im. Bronisława Hubermana[1].
O synagodze przypomina tablica pamiątkowa z tekstem w czterech językach: polskim, angielskim, hebrajskim oraz jidysz, znajdująca się na ścianie filharmonii. Treść brzmi:
W październiku 2006 dokonano odkrycia w piwnicy jednego z domów w Częstochowie: odnaleziono kafle, którymi przed wojną była wyłożona główna sala modlitewna synagogi. Właściciele domu kupili płytki u pokątnego sprzedawcy w połowie lat 60. XX wieku, od człowieka, który pracował na budowach i przy rozbiórkach. O tym, że kafle pochodzą z synagogi upewnił Seweryn Szperling, jeden z ocalałych, częstochowskich Żydów[2].
W sierpniu 2007 podczas remontu i adaptacji piwnic filharmonii na siedzibę Częstochowskiego Stowarzyszenia Jazzowego natrafiono na pozostałości wapiennego muru, z którego została wzniesiona synagoga. W gruzie, którym najwyraźniej uzupełniano ubytki muru, pracownicy ekipy remontowej znaleźli fragment gzymsu okiennego. Przy ścianie natrafiono na zakamarek zamknięty filarem, a obok łuk konstrukcji. Całe odkrycie zostało wyeksponowane[3].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta, w stylu klasycystycznym. Fasadę zdobił czterokolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym przysiółkiem z tablicami Dekalogu i gwiazdą Dawida. Nad kolumnami widniał hebrajski napis: Otwórzcie bramy i sprowadźcie sprawiedliwemu ludowi stróża wiary. Bezpośrednio nad przedsionkiem na małym wzniesieniu znajdowała się kopuła.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 594, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
- ↑ Odnalezione kafle z dawnej synagogi – Gazeta.pl
- ↑ Filharmonia rzeczywiście stoi na synagodze! – Gazeta.pl
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nowa Synagoga w Częstochowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Nowa Synagoga w Częstochowie na portalu Foto Częstochowa Online