Order Wazów

Królewski Order Wazów
Kungliga Vasaorden

Awers (wzór 1772–1860)
Awers (wzór 1860–1974)
Baretka
Ustanowiono	29 maja 1772

Królewski Order Wazów (szw. Kungliga Vasaorden) – wysokie odznaczenie państwowe Królestwa Szwecji nadawane przede wszystkim za zasługi w prywatnym sektorze handlu, przemysłu i rolnictwa, oraz dla sztuki i nauki.

Historia

Dawniej potocznie zwany "Zieloną Wstęgą" (Det gröna bandet), nie należący do systemu orderowego stworzonego w 1748 przez króla Fryderyka I, order Wazów został ustanowiony 29 maja 1772 przez króla Gustawa III, który pragnął w ten sposób móc wyróżnić zasłużone dla społeczeństwa osoby nie pozostające w służbie państwowej. Oficjalnie order miał trzy klasy: Wielki Krzyż, Komtura i Kawalera, przy czym II i III klasa były podzielone na dwa stopnie, oprócz tego istniał dwustopniowy (złoty i srebrny) medal związany z orderem. Był jedynym odznaczeniem szwedzkim nie uzyskiwanym przez członków domu panującego poprzez narodziny i ze względu na swą niezależność od systemu Fryderyka I cieszył się wielkim respektem. Początkowo (przed podziałem II i III klasy na stopnie) miał liczyć tylko 50 kawalerów, 8 komturów i 3 Wielkie Krzyże.

Nowa konstytucja z 1 stycznia 1975 zawiesiła nadawanie orderu i Szwedom i cudzoziemcom, pozostawiając panującego monarchę jego wielkim mistrzem. Żyje też wciąż jeszcze wielu kawalerów, a więc Order Wazów nie wygasł.

15 grudnia 2022 cały szwedzki system orderowy został przywrócony w pełnym zakresie, umożliwiając obywatelom Szwecji otrzymywanie wszystkich trzech orderów za zasługi, a obcokrajowcom otrzymywanie także orderów Miecza oraz Wazów (ustawa weszła w życie 1 lutego 2023). Został on też w niewielkim stopniu zmodernizowany i uaktualniony.

Insygnia

Lata 1772–1860

Gustaw III pragnął by jego order różnił się wyglądem od odznaczeń "systemu", a więc nie wprowadził stereotypowego maltańskiego krzyża jako odznaki orderowej, lecz owalny złoty medal z herbem rodu Wazów – "snopkiem zboża" w środku, otoczonym napisem "Gustaf den Tredje instiktare MDCCLXXII" (Gustaw Trzeci założyciel...). Gwiazda orderu (tylko I klasa) była haftowana i przedstawiała srebrny krzyż maltański z ukoronowanym snopkiem Wazów i ze stylizowanymi liśćmi pokrzywy między ramionami (pochodzącymi z herbu Holsztynu, dawnej ojczyzny ojca króla Gustawa, Adolfa Fryderyka). Noszony był na zielonej wstędze, przez kawalerów I i II klasy z prawego ramienia na lewy bok, przez kaw. III klasy na szyi.

Lata 1860–1974

Za panowania Karola XV upodobniono Order Wazów do innych szwedzkich odznaczeń i przystosowano do znanego systemu 5 klas Legii Honorowej: wprowadzono stopień komtura II klasy i kawalera II klasy oraz porzucono jego tradycyjną formę owalnego medalionu. Krzyż orderowy otrzymał formę emaliowanego na biało krzyża maltańskiego, w którego środkowym medalionie awersu i rewersu znajdował się na czerwonym tle snopek Wazów otoczony tym samym napisem co w poprzednim modelu. Między ramionami krzyża umieszczono złote królewskie korony, zawieszka także posiadała formę korony. Gwiazdy I i (nowowprowadzona) II klasy były wykonywane ze srebra, przy czym gwiazda II klasy nie miała holsztyńskich liści pokrzywy między ramionami. Krzyż kawalerski II stopnia był srebrny, wszystkie inne wykonywano w złocie. Stworzono także łańcuch orderowy, składający się z czterech złotych wazowskich snopków i czterech liści pokrzywy oraz dwunastu niebieskich tarcz herbowych z herbem Szwecji – Trzema Koronami -. Ustanowiono także związany z orderem i noszony na jego zielonej wstędze Królewski Medal Wazów (Kungliga Vasamedaljen), który był trzystopniowy (złoty, ze srebra pozłacanego i srebrny), nadawany w dwóch różnych rozmiarach i zawieszony na koronie królewskiej. Na awersie posiadał on podobiznę krzyża orderowego, na rewersie wieniec laurowy i miejsce na wygrawerowanie nazwiska odznaczonego.

Baretki Królewskiego Orderu Wazów
Komandor Krzyża Wielkiego	Komandor 1. klasy	Komandor	Kawaler 1. klasy	Kawaler 2. klasy

Bibliografia

• H. J. S. Kleberg (red.), Kungl. Svenska Riddarordnarna, Stockholm i Malmö 1935.