Pałac w Kościelcu
 nr rej. A-93/243 z 16.09.1968 r.
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Długa 1 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Fundator |
Aleksander Cyprian von Kreutz |
| Rozpoczęcie budowy |
1887 |
| Ukończenie budowy |
1889 |
| Pierwszy właściciel | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie gminy Kościelec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
 52°10′29,6″N 18°34′21,2″E/52,174889 18,572556
| |
Pałac w Kościelcu – zabytkowy, eklektyczny pałac w Kościelcu. Początkowo pałac był siedzibą rodu von Kreutzów, od 2017 roku jest siedzibą Liceum Sztuk Plastycznych.
Budynek został wpisany do rejestru zabytków 16 września 1968 roku[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze plany budowy pałacu w Kościelcu pojawiły się w latach 40. XIX wieku, kiedy właścicielem majoratu kościeleckiego był hrabia Aleksander Henryk von Kreutz, syn generała Cypriana Kreutza[2]. Zadanie sporządzenia szkicu powierzono architektowi Henrykowi Marconiemu, projekt ten nie został jednak zrealizowany. Z zachowanych szkiców wynika jednak, że Marconi planował dodać neogotyckie fragmenty do istniejących już zabudowań[2].
Ostatecznie do budowy pałacu przystąpił już w latach 80. XIX wieku hrabia Aleksander Cyprian von Kreutz. Budowa pałacu trwała najprawdopodobniej w latach 1887–1889[2] lub 1885–1889[3]. Projektantem pałacu był architekt gubernialny z Kalisza Józef Benedyktynowicz Chrzanowski i Eugeniusz Oraczewski[4]. Wnętrze pałacu plafonami udekorował kaliski malarz August Bertelmann[2].
Po wybuchu I wojny światowej syn Aleksandra Cypriana – Aleksander von Kreutz wraz z rodziną ewakuował się do Petersburga. W 1918 roku pałac stał się własnością Skarbu Państwa. W 1919 roku rodzina von Kreutzów powróciła na krótko do Polski, gdzie podjęli nieudaną próbę odzyskania wyposażenia pałacu oraz pozostawionych tam pamiątek[5]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego pałac był m.in. siedzibą stacji eksperymentalnej Centralnego Towarzystwa Rolniczego, a od 1933 roku Łódzkiej Izby Rolnej[5]. Pod koniec lat 20. XX (najprawdopodobniej w 1929[3]) wieku zawalił się południowy taras wokół pałacowej wieży[6]. Podczas II wojny światowej pałac był m.in. siedzibą miejscowego Gestapo[6][5].
W latach 1945–1955 pałac był użytkowany przez PGR Mchowo, przechowywano przy nim płody rolne oraz organizowano kolonie dla dzieci[6]. W 1955 roku pałac stał się siedzibą nowo powołanego Technikum Rolniczego w Kościelcu i na przełomie 1955 i 1956 roku przeszedł remont, podczas którego usunięto niektóre elementy wystroju oraz założono w nim centralne ogrzewanie[6]. Od 1960 roku pałac użytkowany był jako internat dla szkoły, która przeniosła się do nowego budynku. Od 1975 roku pałac był siedzibą Ośrodka Postępu Rolniczego, a od 1991 roku Ośrodka Doradztwa Rolniczego[6]. W 1984 roku miał miejsce remont elewacji oraz wymiana stropów w pałacu. W 1993 roku dokonano generalnego remontu elewacji ogrodowej, renowacji detalu architektonicznego, przemurowania i rekonstrukcji schodów prowadzących na tarasy i umieszczonych przy nich figur lwów oraz prac związanych z odprowadzaniem wody[3]. W 1998 roku odbudowano taras nad oranżerią[3].
W okresie PRL-u rozebrano m.in. most łączący dwie części parku, fontannę na tarasie, przystań, obelisk na wyspie, obudowy schodów, skarpy i podjazdu do pałacu. W latach 90. XX wieku rozebrano również ostatnie fragmenty dawnego centrum administracyjnego. Do dziś przetrwały m.in. główna brama, meczet i minaret oraz sztuczne ruiny[7].
W 2007 roku pałac został przekazany Zespołowi Szkół Plastycznych w Kole[6]. W 2010 roku wymieniono w budynku dach oraz rozebrano i zrekonstruowano wieżę, ustabilizowano fundamenty oraz wymieniono większość zabytkowych okien[6]. W latach 2009–2012 wymieniono również pokrycie kopuły i założono w budynku systemy wentylacyjne[3]. Od 2016 roku pałac jest siedzibą Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Kościelcu[8].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Projekt Chrzanowskiego, podobnie jak ten Marconiego, zakładał dobudowanie do istniejących już zabudowań nowego korpusu, położonego na skarpie, przy istniejącej wówczas drodze do Koła[2]. Pałac na zbliżonym do prostokąta rzucie, murowany jest z cegły i skierowany na zachód. Od strony głównego podjazdu budynek zwieńczony jest hełmem kopułowym. W elewacji od strony południowej obecny jest półkolisty ryzalit, otoczony partią tarasu, a ponad pierwszym piętrem przechodzący w ażurową, zwieńczoną kopułą i iglicą wieżę[9][10]. Od strony wschodniej na elewacji obecne są dwa prostokątne ryzality, spięte tarasami. Do skrzydła północnego budynku dobudowano również przeszklone pawilony, mieszczące ogród zimowy[10]. Budynek udekorowany jest również rzeźbami, m.in. personifikacjami żywiołów na attyce hełmu, figurami dzieci na cokole wieży oraz z rzeźbami na attyce elewacji wschodniej, na których znajduje się np. wyobrażenie Nike[10].
W dwukondygnacyjnym holu wejściowym umieszczona została neobarokowa klatka schodowa. Na parterze budynku znajdowała się także m.in. połączona z ogrodem sala balowa, jadalnia oraz pokój kawowy, połączony z ogrodami zimowymi[10]. Na piętrze główną przestrzeń tworzyły połączone: gabinet pana domu, biblioteka i sala bilardowa oraz buduaru i gabinetu tworzącego apartament pani domu[11][10]. Poza tym na piętrze znajdowała się także sypialnia pana, galeryjka oraz dwa pokoje dziecięce[11]. W północnym skrzydle pałacu znajdowały się pomieszczenia łazienki, a w południowym fragmencie jednego z korytarzy niezachowana do dzisiaj klatka schodowa prowadząca do galerii widokowej na wieży[11].
Pałac otoczony był przez dwa parki: północny i południowy, połączone ze sobą żelaznym, ażurowym mostem[9] nad przechodzącą między nimi drogą[11] i tworzące razem ponad 20-hektarowy park krajobrazowy[4]. Taras ogrodowy przy pałacu połączono z parkiem północnym reprezentacyjnymi schodami, które rozpoczynały się przy położonej w parku fontannie[11]. Park położony był wokół sztucznego jeziora, otoczonego pawilonami. W parku umieszczono również sztuczne ruiny zamku, pod którym istniały podziemne tunele oraz grota, do której można było wpływać łódką. Nad jeziorem umiejscowiono przystań w formie kolumnady, a na wyspie na jeziorze umieszczono obelisk[12]. W parku istniała także budowla sztucznego meczetu i minaretu[12][4]. Park południowy umiejscowiony był wokół kościoła św. Andrzeja, również w nim znajdowało się sztuczne jezioro, a na wzniesieniu również pozostałości dawnego dworu oraz figura Jana Nepomucena[12]. Brama główna rezydencji została umieszczona przy skrzyżowaniu szosy kaliskiej z warszawską, do budynku pałacu prowadził reprezentacyjny podjazd udekorowanego obeliskami z popiersiami generała Cypriana von Kreutza i hrabiego Aleksandra Cypriana[13], zakończonego małym rondem z rzeźbami i dekoracjami kwiatowymi[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ BIP: Gminna ewidencja zabytków nieruchomych [online], BIP [dostęp 2022-08-06] (pol.).
- ↑ a b c d e Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 3.
- ↑ a b c d e Od rezydencji do pałacu sztuki: historie Kościelca Kolskiego, s. 27.
- ↑ a b c Od rezydencji do pałacu sztuki: historie Kościelca Kolskiego, s. 16.
- ↑ a b c Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 7.
- ↑ a b c d e f g Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 8.
- ↑ Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 9.
- ↑ Nowa siedziba szkoły [online], plastyk-koscielec.pl [dostęp 2022-08-06].
- ↑ a b Od rezydencji do pałacu sztuki: historie Kościelca Kolskiego, s. 18.
- ↑ a b c d e Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 4.
- ↑ a b c d e f Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 5.
- ↑ a b c Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, s. 6.
- ↑ Od rezydencji do pałacu sztuki: historie Kościelca Kolskiego, s. 17.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Makary Górzyński, Pałac Kreutzów w Kościelcu Kolskim rezydencja Belle Époque, [w:] www.plastyk-koscielec.pl [online] [dostęp 2022-08-06].
- Makary Górzyński (red.), Od rezydencji do pałacu sztuki: historie Kościelca Kolskiego, Kościelec: Zespół Szkół Plastycznych w Kole, 2016, ISBN 978-83-937708-7-8.