Państwo Kreteńskie
1898–1913 | |||||
| |||||
Stolica | |||||
---|---|---|---|---|---|
Data powstania | |||||
Data likwidacji | |||||
Powierzchnia |
8,336 km² | ||||
Populacja • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
37.2 os./km² | ||||
Położenie na mapie świata | |||||
35°31′N 24°01′E/35,516667 24,016667 |
Państwo Kreteńskie (ngr. Κρητική Πολιτεία, osm.-tur. Girid Devleti) – zależny organizm państwowy w postaci protektoratu funkcjonujący na Krecie w latach 1898–1913.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W latach 1895–1897 trwało na Krecie antytureckie powstanie. Wsparcie, jakiego wówczas udzielała powstańcom Grecja, spowodowało wypowiedzenie jej w kwietniu 1897 wojny przez Turcję osmańską. W jej przebiegu, w ciągu zaledwie miesiąca armia grecka poniosła klęskę, a zreorganizowane przez niemieckich oficerów wojska tureckie zajęły Tesalię, docierając niemal do Attyki. Rozszerzeniu konfliktu usiłowały zapobiec rządy sześciu europejskich mocarstw: Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji, Włoch, Austro-Węgier i Niemiec, wymuszając traktat pokojowy podpisany 4 grudnia 1897 w Stambule. Porozumienie mocarstw zdecydowało również o przyszłości Krety jako autonomicznego organizmu pod protektoratem osmańskim[1]. Z uwagi na rozkład miejscowej administracji tureckiej, tymczasową władzę powierzono lokalnym dowódcom marynarki (admirałom) czterech państw (Anglii, Francji, Włoch i Rosji; z uczestnictwa wkrótce wycofali się sympatyzujący z Turcją przedstawiciele Austro-Węgier i kajzerowskich Niemiec[2].), dla jej poparcia wprowadzając kontyngenty ich wojsk.
W ciągu następnych miesięcy podzielona na kilka międzynarodowych sektorów wyspa administrowana była przez wyznaczonych dowódców marynarki wojennej, przy formalnym zachowaniu oznak osmańskiej suwerenności (z tureckim sztandarem i rezydującym w Kandii gubernatorem)[3]. Przyjęty dla wyspy statut z 29 kwietnia 1899 ustanawiał Kretę „państwem korzystającym z zupełnej autonomii”[2]. Kontynuacja tymczasowej i niejasnej sytuacji (m.in. brak sił porządkowych, odmowa uiszczania podatków) wytworzyła konieczność zastąpienia ich lokalną władzą wykonawczą (rządem) oraz osobą konkretnego zarządcy (gubernatora generalnego) – z wyborem księcia Jerzego, syna aktualnego monarchy greckiego. Stanowisko to i kandydatura początkowo nie zyskały aprobaty władz tureckich; ostatecznie zgodzono się na uznanie go za wysokiego komisarza mocarstw na okres jedynie 3 lat przy pełnym uznaniu suwerenności sułtańskiej. Grecki książę przybył na Kretę 21 grudnia 1899, gdzie francuski admirał Pottier przekazał mu w administrację terytorium wyspy. Następnie wypracowano obowiązującą konstytucję i dokonano wyboru 138 deputowanych chrześcijańskich i 50 muzułmańskich. Do końca 1904 r. Kreta korzystała z okresu pokoju[3].
W kwestiach dotyczących przyszłości wyspy zaistniał jednak wśród Kreteńczyków podział na trzy polityczne tendencje[4]:
- stronnictwo opowiadające się za długotrwałym utrzymaniem stanu obecnego (status quo), którego zwolennikami byli głównie przedstawiciele zamożnych warstw finansowo-handlowych o szerszych powiązaniach europejskich;
- stronnictwo irredentystów dążące do połączenia z macierzą (enosis) i bezwarunkowej aneksji Krety przez Grecję, pod przywództwem ks. Jerzego (który wprost zadeklarował się jako namiestnik swego króla, a nie przedstawiciel państw europejskich);
- stronnictwo autonomistów, uznające stan obecny za korzystny i przejściowy, a poprzedzający aneksję, kierowane głównie przez Elefteriosa Wenizelosa, odpowiedzialnego za resort sprawiedliwości i spraw zagranicznych.
Ten wybitny kreteński polityk krytykował przy tym publicznie zarówno autokratyczne metody rządzenia stosowane przez greckiego księcia, jak i korupcję panującą w jego otoczeniu. W marcu 1905 ostatecznie doszło do wybuchu rebelii przeciw rządowi Państwa Kreteńskiego, na czele której stanął Wenizelos; opuszczony przez doradców książę Jerzy zrzekł się swej funkcji. W dążeniu do zachowania status quo mocarstwa zaproponowały królowi Grecji prawo nominowania nowego „wysokiego komisarza”. Na miejsce odwołanego księcia został powołany były przewodniczący parlamentu (tzw. Rady Hellenów) – Aleksandros Zaimis[5], lecz jedynie na czas określony (5 lat) i nie jako przedstawiciel monarchy, lecz mandatariusz państw europejskich[6].
Kadencja jego trwała zaledwie 3 lata. Wykorzystując jego czasową nieobecność, 10 października 1908 r. zastępujący go członkowie władzy wykonawczej ogłosili jednostronnie przyłączenie wyspy do Grecji[a]. W dwa dni później kreteńskie zgromadzenie przegłosowało podobną rezolucję wraz z pozbawieniem Zaimisa władzy. Mimo iż akt ten wywołał słabą reakcję państw europejskich, nie został jednak uznany w skali międzynarodowej. Sprzeciw Wielkiej Brytanii wobec enosis spowodował, że grecki rząd przystał na odsunięcie w czasie aneksji wyspy, choć pod warunkiem usunięcia z niej nadal stacjonowanych kontyngentów wojsk obcych. W okresie następnych kilku lat charakter rządów na Krecie pozostał umowny i dwuznaczny[6].
Tuż przed wybuchem wojny bałkańskiej, w październiku 1912 posłowie z Krety zostali dopuszczeni do obrad parlamentu greckiego[b], który wypowiedział wojnę Turcji. Na mocy postanowień traktatu londyńskiego z 30 maja 1913, kończącego tę wojnę, Turcja ostatecznie zmuszona była zrzec się suwerenności nad Kretą[7][8].
Grecy formalnie przejęli władanie nad wyspą 1 grudnia 1913.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nagły impuls oraz istotny bodziec tych działań stanowił rozwój wydarzeń w samej Turcji spowodowany sukcesem młodotureckiej rewolucji liberalnej, która mimowolnie też pobudziła niepodległościowe dążenia narodów wciąż zależnych od osmańskiego imperium (N. Svoronos: Histoire de la Grèce moderne, dz. cyt., s. 82-83; Richard Clogg: Historia Grecji nowożytnej, dz. cyt., s. 91).
- ↑ Próba ich dokooptowania miała miejsce już w październiku 1908, lecz presja angielska i naciski dworu spowodowały nieuznanie tych poselskich mandatów (E. Rigas: Grecja naszych czasów. Warszawa: Książka i Wiedza, 1962, s. 63).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pajewski 1967 ↓, s. 167.
- ↑ a b Pajewski 1967 ↓, s. 176.
- ↑ a b Tulard 1969 ↓, s. 116.
- ↑ Tulard 1969 ↓, s. 116-117.
- ↑ Svoronos 1972 ↓, s. 82.
- ↑ a b Tulard 1969 ↓, s. 117.
- ↑ Tulard 1969 ↓, s. 118.
- ↑ Svoronos 1972 ↓, s. 87.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jean Tulard: Histoire de la Crète. Paris: Presses Universitaires de France, 1969.
- Nicolas Svoronos: Histoire de la Grèce moderne. Paris: Presses Universitaires de France, 1972.
- Richard Clogg: Historia Grecji nowożytnej. Warszawa: Książka i Wiedza, 2006.
- Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871–1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.