Janusz Pajewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Janusz Pajewski
Ilustracja
Janusz Pajewski
Państwo działania

II Rzeczpospolita,
Polska Rzeczpospolita Ludowa,
III Rzeczpospolita

Data i miejsce urodzenia

5 maja 1907
Warszawa, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

10 grudnia 2003
Poznań

profesor nauk humanistycznych
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1929 – historia

Habilitacja

1933 – historia

Profesura

1951

nauczyciel akademicki
Uniwersytet

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Okres zatrudn.

1948–2002

Uniwersytet

Uniwersytet Warszawski

Okres zatrudn.

1945

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Odznaka Honorowa Miasta Poznania Kawaler Orderu Świętego Sylwestra

Janusz Pajewski (ur. 5 maja 1907 w Warszawie, zm. 10 grudnia 2003 w Poznaniu) – polski historyk, nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1948–2002).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny przywiązanej do tradycji powstańczych (głównie powstania styczniowego). W powstaniach brali udział przodkowie z obu stron, a jeden z dalszych przodków Walenty Pajewski uczestniczył w bitwie pod Wiedniem i według tradycji rodzinnej był znany osobiście królowi Janowi III. Pierwsze nauki Janusz Pajewski pobierał na tzw. kompletach, a potem w Gimnazjum Ziemi Mazowieckiej. Uczęszczał do liceum w Warszawie, tam też podjął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W trakcie studiów przez dwa lata przewodniczył Kołu Naukowemu Historyków. W 1926 r. zapisał się na seminarium Oskara Haleckiego. W 1929 roku uzyskał stopień doktorski na podstawie pracy Stosunki polsko-węgierskie. Niebezpieczeństwo tureckie 1516–1526. Habilitował się w 1933 na podstawie rozprawy Węgierska polityka polska w XVI wieku[1]. Do 1936 skupiał się na historii XVI w., następnie przerzucił swoje zainteresowania naukowe na historię najnowszą, specjalizując się w pisaniu biogramów, charakterystyk postaci i zagadnień dyplomacji. W 1937 rozpoczął wygłaszanie wykładów z historii politycznej Polski XIX i XX w. w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie[2], a w 1938 z historii Europy współczesnej w Szkole Nauk Politycznych.

W czasie drugiej wojny światowej był zaangażowany w tajne nauczanie, pisał też drugoobiegowe dwa tomy syntezy historii Polski (1794–1864 i 1864–1918) oraz biografię Zygmunta Augusta. Pod koniec 1940 r. trafił do Biura Informacyjno-Politycznego Związku Walki Zbrojnej (od 1942 Armii Krajowej), pisząc do wydawanych przez ten organ biuletynów pod pseudonimami inżynier Mroczkiewicz i doktor Wróblewski. Następnie stanął na czele referatu środkowoeuropejskiego w Sekcji Spraw Zagranicznych przy Delegaturze Rządu na Kraj. W powstaniu warszawskim stracił dobytek, zginęli również jego rodzice. Przeprowadził się wówczas do podwarszawskiego Milanówka. Po wojnie na krótko powrócił do pracy dydaktycznej, wykładając na UW, w Szkole Głównej Handlowej i w Szkole Nauk Politycznych. Od października 1945 r. równolegle pełnił funkcję wicedyrektora Biura do spraw Repatriacji w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

W grudniu 1946 zamieszkał w Poznaniu, by z inicjatywy Zygmunta Wojciechowskiego oraz przy poparciu Kazimierza Tymienieckiego i Adama Skałkowskiego podjąć pracę naukową. W styczniu 1947 r. rozpoczął wykłady z historii stosunków międzynarodowych XIX i XX wieku na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. W tym samym roku objął kierownictwo Studium Niemcoznawczego w Instytucie Zachodnim, a w 1948 r. Katedrę Historii Powszechnej Nowożytnej na Uniwersytecie Poznańskim. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych jego prace z historii Niemiec uznawano za niewłaściwe z punktu widzenia władz i rozważano usunięcie go z pracy w Instytucie Zachodnim – ostatecznie do kroku tego nie doszło, jednak działalność dziejopisarska Pajewskiego w tym okresie była ograniczona. Od końca lat pięćdziesiątych wznowił publikował przede wszystkim na temat imperializmu niemieckiego oraz historii Polski w XIX i w XX wieku. Napisał też syntezę historii powszechnej XIX w. (dla lat 1871–1918), stanowiącą podręcznik akademicki.

W 1951 został profesorem nadzwyczajnym nauk humanistycznych, a w 1958 profesorem zwyczajnym. W 1951 został prodziekanem, a w 1955 dziekanem Wydziału Filozoficzno-Historycznego. W 1955 jako dziekan był inicjatorem nadania poznańskiemu uniwersytetowi imienia Adama Mickiewicza. Współtwórca idei powstania Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w którym prowadził Zakład Historii Powszechnej Nowożytnej i Najnowszej. Od 1973 do 1976 wiceprzewodniczący Association Européenne d’Histoire Contemporaine. Działalność naukową prowadził również po formalnym przejściu w stan spoczynku, za co uhonorowano go w 1997 r. medalem Palmae Universitatis Studiorum Posnaniensis (pierwszy laureat). Do 2002 roku pracował zawodowo na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza.

W 1978, po sporach z cenzurą (dzięki m.in. interwencji na szczytach Jaremy Maciszewskiego), wydał przełomową w polskiej historiografii publikację Odbudowa państwa polskiego 1914–1918. W opozycji do oficjalnie propagowanej wersji historii, nie stawiała ona rewolucji październikowej jako głównego czynnika umożliwiającego odzyskanie przez Polskę niepodległości. Publikację nagrodził tygodnik „Polityka[3].

Później opublikował fundamentalną Pierwszą wojnę światową oraz Budowę Drugiej Rzeczypospolitej.

Od 1977 doktor honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Université des Sciences Humaines w Strasburgu[4].

Wypromował pięćdziesięciu trzech doktorów[5].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Grób profesora Janusza Pajewskiego

Ojciec, Zdzisław, był ekonomistą, dyrektorem Fabryki Obić Papierowych i Papierów Kolorowych „J. Franaszek S.A.” w Warszawie, matka Stefania z Reklewskich zajmowała się domem[3].

W 1937 Janusz Pajewski poślubił Kazimierę z domu Nehring, poznaną w trakcie studiów, która w marcu 1938 urodziła córkę Krystynę. Do rodziny należy również profesor UAM Aleksandra Kosicka-Pajewska, historyk, filolog[6].

Zmarł w domu na Podolanach[3]. Pochowany na cmentarzu św. Jana Vianneya w Poznaniu (kwatera św. Barbary-31-38)[7].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Uczniowie[edytuj | edytuj kod]

Do uczniów Janusza Pajewskiego należą m.in.: Antoni Wójcicki, Zygmunt Boras, Antoni Czubiński, Kazimierz Dopierała, Bogusław Drewniak, Janusz Faryś, Edward Jokiel, Jerzy Krasuski, Waldemar Łazuga, Aleksandra Kosicka-Pajewska, Witold Mazurczak, Krzysztof Marchlewicz, Stanisław Nawrocki, Tomasz Schramm, Maciej Serwański, Zdzisław Wroniak, Marian Wilk, Andrzej Zarzycki.

Obszary badawcze[edytuj | edytuj kod]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Bibliografie prac[edytuj | edytuj kod]

  • Danuta Plygawko, Bibliografia prac profesora Janusza Pajewskiego, w: W. Łazuga, Profesor. Rzecz o Januszu Pajewskim, Poznań 1997, s. 87–101.
  • Danuta Plygawko, Bibliografia prac profesora doktora Janusza Pajewskiego, [w:] Polska. Niemcy Europa. Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych, pod red. A. Czubińskiego, Poznań 1977, s. 17–28.
  • Danuta Plygawko, Prace doktorskie przygotowane pod kierownictwem naukowym profesora doktora Janusza Pajewskiego, [w:] Polska. Niemcy Europa. Studia z dziejów myśli politycznej i stosunków międzynarodowych, pod red. A. Czubińskiego, Poznań 1977, s. 30–33.
  • Danuta Plygawko, Bibliografia prac profesora doktora Janusza Pajewskiego, [w:] Polacy i Niemcy. Dziesięć wieków sąsiedztwa. Studia ofiarowane profesorowi Januszowi Pajewskiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. Antoniego Czubińskiego, Warszawa 1987, s. 18–29.
  • Danuta Plygawko, Prace doktorskie przygotowane pod kierownictwem naukowym profesora doktora Janusza Pajewskiego, [w:] Polacy i Niemcy. Dziesięć wieków sąsiedztwa. Studia ofiarowane profesorowi Januszowi Pajewskiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. Antoniego Czubińskiego, Warszawa 1987, s. 30–33.
  • Danuta Plygawko, Bibliografia prac profesora Pajewskiego, [w:] Waldemar Łazuga, Profesor. Rzecz o Januszu Pajewskim, Poznań 1997, s. 87–101.
  • Danuta Plygawko, Prace doktorskie przygotowane pod kierownictwem naukowym profesora doktora Janusza Pajewskiego, [w:] Waldemar Łazuga, Profesor. Rzecz o Januszu Pajewskim, Poznań 1997, s. 83–85.
  • K. Jankowiak, E. Łyczkowski, Bibliografia prac Janusza Pajewskiego, „Zeszyty Naukowe UAM. Historia” (1988), z. 8, s. 9–15.

Książki[edytuj | edytuj kod]

  • Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku (1540–1571), Kraków: Polska Akademja Umiejetności 1932.
  • Turcja wobec elekcji Walezego, Kraków: nakł. aut. 1933.
  • Projekt przymierza polsko-tureckiego za Zygmunta Augusta, Warszawa 1935 (Odbitka: z Księgi ku czci Oskara Haleckiego wydanej w XXV-lecie jego pracy naukowej).
  • Legacja Piotra Zborowskiego do Turcji w 1568 r. Materjały do historji stosunków polsko-tureckich za panowania Zygmunta Augusta, Lwów: Polskie Tow. Orjentalistyczne 1936.
  • Niemcy w czasach nowożytnych (1517 – 1939). 1947
  • Niemcy na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Oświatowa „Czytelnik” 1948.
  • Berlin-Bagdad. Z dziejów polityki niemieckiej na Bliskim Wschodzie w czasach wilhelmińskich, Poznań: Druk. Uniw. Pozn 1949.
  • Konflikt junkrów z burżuazją w początkach ery imperializmu, Poznań 1952.
  • Powstanie kierunku rewizjonistycznego w socjalizmie niemieckim w świetle niektórych liczb, Poznań 1952.
  • Z dziejów niemieckiej myśli politycznej, Poznań 1948.
  • „Mitteleuropa”. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań: Instytut Zachodni 1959.
  • Problem polsko-niemiecki w traktacie wersalskim, pod red. J. Pajewskiego przy współudz. J. Krasuskiego, G. Labudy, K. Piwarskiego, Poznań: Instytut Zachodni 1963.
  • Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa: „Wiedza Powszechna” 1960.
  • Z badań nad pracami historycznymi Joachima Lelewela: referaty i głosy dyskusyjne z sesji naukowej UAM zorganizowanej ku uczczeniu setnej rocznicy śmierci, red. Janusz Pajewski, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1962.
  • Historia powszechna 1871–1918, Warszawa: PWN 1967 (I wydanie, pozycja wielokrotnie wznawiana)
  • Wokół sprawy polskiej. Paryż-Lozanna-Londyn, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1970.
  • Nauka i oświata w kształceniu świadomości patriotycznej Polaków, Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 1974.
  • Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, Warszawa: Państ. Wyd. Naukowe 1978.
  • Albert Sorel, Kwestia wschodnia w XVIII wieku. Pierwszy podział Polski i traktat kainardżyński, oprac. i wstępem poprzedził Janusz Pajewski, przekładu z fr. dokonali słuchacze Uniwersytetu Lwowskiego pod kier. Szymona Askenazego, Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy 1981
  • Développement de la conscience nationale en Europe Centrale du XVIe au XXe siècle: actes du Colloque polono-francais, Poznań, les 6–7 avril 1981, réd. des actes Janusz Pajewski et Maciej Serwański, Poznań: Wyd. Naukowe UAM 1982.
  • Stanisław Dzierzbicki, Pamiętniki z lat wojny 1915–1918, słowem wstępnym poprzedził Janusz Pajewski, przypisy oprac. Danuta Płygawko, tekst przygot. do dr. z rękopisu Tomasz Jodełka-Burzecki, Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy 1983
  • Gabinety Drugiej Rzeczypospolitej, pod red. Janusza Farysia i Janusza Pajewskiego, Szczecin – Poznań: „Likon” 1991.
  • Pierwsza wojna światowa 1914–1918, Warszawa: Państ. Wyd. Naukowe 1991.
  • (współautor: Waldemar Łazuga) Gabriel Narutowicz: pierwszy prezydent Rzeczypospolitej, Warszawa: „Książka i Wiedza” 1993.
  • Budowa Drugiej Rzeczypospolitej: 1918–1926, Kraków: PAU 1995, ISBN 83-902528-9-9
  • Ministrowie spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej, Szczecin 1992.
  • Maria Lubomirska, Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914–1918, do druku przygot. Janusz Pajewski, objaśnienia oprac. Aleksandra Kosicka-Pajewska, Poznań: Wyd. Poznańskie 1997.
  • Sens dziejów Polski, Poznań: Wyd. Naukowe UAM 1996, ISBN 83-232-0824-7
  • Rozprawy i studia z dziejów powszechnych i Polski, Poznań: IH. UAM 1997, ISBN 83-86650-06-0
  • Kajetan Morawski, Wspólna droga z Rogerem Raczyńskim. Wspomnienia, wstęp Janusz Pajewski, przedm. Marcin Libicki, przygot. do dr. i objaśnienia Przemysław Matusik, Poznań: Wyd. Poznańskie 1998.
  • (współautor: Aleksandra Kosicka-Pajewska), Polska – Rosja, posł. opatrzył Tomasz Schramm, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk 2005.
  • Przeszłość z bliska. Wspomnienia, Warszawa 1983, ISBN 83-06-00946-0
  • Poza wczoraj. Wspomnienia, Poznań: „Book Service” 1992, ISBN 978-8385539001

Publikacje o prof. Januszu Pajewskim[edytuj | edytuj kod]

  • Waldemar Łazuga, Profesor. Rzecz o Januszu Pajewskim, Poznań 1997.
  • Waldemar Łazuga, Janusz Pajewski 5 V 1907 – 10 XII 2003, „Przegląd Zachodni”, nr 4 (313) 2004, s. 259–262.
  • Dariusz Matelski, Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, „Studia Historyczne”, 1997, nr 4, s. 625–627.
  • Dariusz Matelski, Palmae Universitatis Studiorum Posnaniensis. Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 5 (1998), s. 221–224.
  • Dariusz Matelski, Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, 6 maja 2002, „Studia Historyczne” 40 (2002), z. 3/4 (178–179), s. 345–348.
  • Dariusz Matelski, Janusz Pajewski (1907–2003), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 40 (2005), s. 351-353.
  • Krzysztof Marchlewicz, Jubileusz 90-lecia urodzin Profesora Janusza Pajewskiego. Poznań, 5 maja 1997 r., „Dzieje Najnowsze” 29 (1997), nr 3, s. 261–262.
  • Marian Leczyk, Profesor Janusz Pajewski – nestor polskich historyków, „Dzieje Najnowsze” 29 (1997), nr 4, s. 207–210.
  • Tomasz Schramm, Profesor Janusz Pajewski, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 8 (2002), nr 2, s. 9–13.
  • Tomasz Schramm, Profesor Janusz Pajewski (1907–2003), „Studia Historica Slavo-Germanica” 25 (2003), s. 313–316.
  • „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 8 (2002), nr 2: Artykuły i studia ofiarowane Profesorowi Januszowi Pajewskiemu w dziewięćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, pod red. nauk. Tomasza Schramma.
  • Janusz Faryś, Prof. dr hab. Janusz Pajewski (1907–2003), „Dzieje Najnowsze” 36 (2004), nr 3, s. 273–276.
  • Henryk Olszewski, Janusz Pajewski (1907–2003), „Kwartalnik Historyczny” 111 (2004), nr 4, s. 175–178.
  • Piotr Wandycz, Janusz Pajewski (1907–2003). In memoriam, „Zeszyty Historyczne” (2004), z. 147, s. 216–219.
  • Danuta Płygawko, Janusz Pajewski. Uczony – mistrz – przyjaciel (1907–2003), „Poznański Rocznik Archiwalno – Historyczny” 10/11 (2003/2004), s. 410–415.
  • Roman Wapiński, Janusz Pajewski (5 V 1907 – 10 XII 2003), „Rocznik PAU” (2003/2004), s. 237–239.
  • Krzysztof Marchlewicz, Janusz Pajewski – człowiek i uczony. W setną rocznicę urodzin, „Przegląd Zachodni” 63 (2007), nr 3, s. 289–292.
  • Janusz Pajewski [1907–2003] – człowiek i uczony. Materiały z sesji naukowej w stulecie urodzin profesora Janusza Pajewskiego 7–8 maja 2007 r., red. Aleksandra Kosicka-Pajewska, Tomasz Schramm, Poznań 2007. Treść: Słowo wstępne s. 7–8; Pajewski Janusz, Curriculum vitae, s. 9–11; Aleksandra Kosicka-Pajewska, Czym był Uniwersytet dla Janusza Pajewskiego?, s. 13–23; Maciej Serwański, Profesor Janusz Pajewski jako badacz dziejów nowożytnych, s. 25–39; Wojciech Wrzesiński, II Rzeczpospolita w twórczości historycznej Janusza Pajewskiego, s. 41–58; Piotr Wandycz, Profesor Janusz Pajewski jako historyk dyplomacji, s. 59–66; Przemysław Hauser, Janusz Pajewski jako badacz dziejów Niemiec, s. 67–92; Tomasz Schramm, „Historia powszechna 1871–1918” jako podręcznik akademicki, s. 93–107; Andrzej Leśniewski, Działalność konspiracyjna Janusza Pajewskiego w czasie okupacji, s. 109–126; Aleksandra Kosicka-Pajewska, Janusz Pajewski w czasie drugiej wojny światowej, s. 127–143; Zbigniew Mazur, Profesor Janusz Pajewski w Instytucie Zachodnim, s. 145–176; Krzysztof Jankowiak, Janusza Pajewskiego żywot książkami naznaczony, s. 177–207; Czesław Bartnik, O duchowości Profesora Janusza Pajewskiego, s. 209v213; Janusz Faryś, Nauczyciel i Mistrz, s. 215–220; Roman Wapiński, Profesor Pajewski w mojej pamięci, s. 221–224; Listy nadesłane do organizatorów sesji, s. 226–229.
  • Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 24–77 [2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 54–56 [1].
  2. Wyższa Szkoła Dziennikarska w Warszawie. Sprawozdanie za XXI Rok Szkolny 1937-1938 oraz Program na Rok 1938-1939. Warszawa: 1938, s. 46.
  3. a b c Wspomnienia. Janusz Pajewski [dostęp 2021-05-23].
  4. Pracownicy UAM, którzy otrzymali tytuły doktora honoris causa innych Uczelni. [dostęp 2021-05-23].
  5. PROFESOR JANUSZ PAJEWSKI [dostęp 2021-05-23].
  6. Człowiek, który pisał sercem [dostęp 2021-05-23].
  7. Janusz Pajewski – miejsce pochówku [dostęp 2020-01-04]
  8. Kronika Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań: UAM, 1967. s. 179.
  9. a b Janusz Pajewski. poznan.pl
  10. a b c Słownik biograficzny historii Polski. T. 2: L–Ż. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2005, s. 1110
  11. M.P. z 1955 r. nr 117, poz. 1543
  12. Dariusz Matelski: Jubileusz Profesora Janusza Pajewskiego, 6 maja 2002 [w:] „Studia historyczne”, T. 45 (nr 3–4), PWN, 2002, s. 346
  13. a b Kronika miasta Poznania, Tom 37, Wydania 2–4, 1969, s. 78
  14. Lista nagród przyznawanych przez UAM. uam.edu.pl

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]