Pacyfikacja wsi Sochy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) o 13:25, 22 paź 2019. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Zwłoki zamordowanych mieszkańców Soch

Pacyfikacja wsi Sochy – masowy mord na ludności cywilnej, połączony z niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 1 czerwca 1943 roku we wsi Sochy na Zamojszczyźnie.

Prawdopodobnie przyczyną pacyfikacji była współpraca mieszkańców wsi z polskim ruchem oporu. Z rąk funkcjonariuszy niemieckiej policji zginęło około 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci. Wieś została niemal doszczętnie spalona. Była to jedna z największych zbrodni popełnionych w trakcie operacji wysiedleńczo-pacyfikacyjnej na Zamojszczyźnie, a zarazem pierwsza pacyfikacja na ziemiach polskich, podczas której Niemcy wykorzystali wsparcie lotnictwa.

Geneza

 Osobne artykuły: Aktion Zamość i Powstanie zamojskie.

Jesienią 1942 roku pod kierownictwem dowódcy SS i policji na dystrykt lubelski, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, rozpoczęto na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą. Jej celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków, na których miejsce zamierzano osiedlić niemieckich kolonistów, przede wszystkim volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii. Pierwsze wysiedlenia przeprowadzono w nocy z 27 na 28 listopada 1942 roku. Do końca grudnia akcją objęto 60 wsi zamieszkanych przez ok. 34 tys. Polaków. Druga faza operacji trwała od połowy stycznia do końca marca 1943 roku i objęła przede wszystkim tereny powiatu hrubieszowskiego. Wysiedlono wtedy 63 wsie[1].

Działania Niemców spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu[2]. Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Gwardii Ludowej usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów[3][4]. Opór stawiany przez polską partyzantkę w połączeniu z trudną sytuacją wojsk niemieckich na froncie wschodnim zmusiły okupantów do chwilowego przerwania wysiedleń. Wznowiono je dopiero w ostatnich dniach czerwca 1943 roku. Zanim to nastąpiło, Niemcy przeprowadzili na Zamojszczyźnie szereg brutalnych akcji pacyfikacyjnych. Ofiarą jednej z nich padła wieś Sochy w gminie Zwierzyniec[1].

Prawdopodobnie przyczyną pacyfikacji była współpraca mieszkańców Soch z polską partyzantką[5][6][7]. Według świadków na krótko przed masakrą we wsi pojawili się agenci Gestapo, którzy podając się za partyzantów badali stosunek ludności do ruchu oporu[6]. W źródłach wskazywane są także inne przyczyny, na przykład rzekomy donos kobiety, której partyzanci zarekwirowali byka[8]. Józef Fajkowski podkreślał, że zbrodnia w Sochach była jedną z wielu pacyfikacji, które Niemcy przeprowadzili w związku ze zbrojnym oporem przeciw wysiedleniom z Zamojszczyzny[6].

Przebieg pacyfikacji

Zdjęcie wykonane po zakończeniu pacyfikacji
Zwłoki jednej z ofiar

Wczesnym rankiem 1 czerwca 1943 roku do Soch przybyła niemiecka ekspedycja karna. W składzie oddziałów pacyfikacyjnych znajdowali się przede wszystkim funkcjonariusze Schutzpolizei z Zamościa[5]. Towarzyszyć mieli im również członkowie SS oraz ukraińscy lub rosyjskojęzyczni kolaboranci[8][9][10]. Niemcy obsadzili zalesione zbocza doliny, w której leżą Sochy, a następnie otoczyli wieś szczelnym kordonem[10]. Dostrzegłszy policjantów mieszkańcy zaczęli wynosić z domów swój dobytek, gdyż spodziewali się, że wkrótce rozpocznie się akcja wysiedleńcza[10].

Tymczasem Niemcy wkroczywszy do wsi, rozpoczęli systematyczną masakrę. Ludność mordowano bez względu na wiek, płeć, czy stan zdrowia[5][11]. Zabudowania podpalano wraz z pozostawionymi w środku rannymi[5]. Zdarzały się także przypadki wrzucania ofiar do płonących budynków[9][11]. W trakcie pacyfikacji ginęły całe rodziny[9].

Około godziny 8:00 niemiecka policja wycofała się z Soch[9]. Następnie nadleciało od 7[12] do 10[9][11] samolotów, które zbombardowały i ostrzelały z broni maszynowej zarówno wieś[11], jak i pobliskie pola, gdzie ukrywali się mieszkańcy, którym udało się przeżyć pierwszą fazę masakry[9]. Zginęło wtedy kolejnych kilkanaście osób[9]. Był to pierwszy w okupowanej Polsce przypadek wykorzystania lotnictwa podczas pacyfikacji wsi[11].

Liczbę ofiar masakry szacuje się na 181[13], 182[14], 183[9][11][15] lub nawet około 200 osób[5]. Zginęła blisko połowa mieszkańców wsi[9]. Według Czesława Madajczyka w gronie ofiar znalazło się 106 mężczyzn, 53 kobiety i 24 dzieci[8], inne źródła podają, że zamordowano 108 mężczyzn i 54 kobiety[16] lub 103 kobiety i dzieci[11][14]. W Rejestrze miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945 zamieszczono nazwiska 159 zidentyfikowanych ofiar pacyfikacji[17]. Wieś została niemal doszczętnie spalona; ocalały tylko trzy domy mieszkalne i dwie stodoły[11].

Epilog

Cmentarz ofiar pacyfikacji

Niemcy rozkazali władzom gminnym zorganizować pochówek ofiar. Wśród zgliszcz i stosów trupów mieszkańcy okolicznych miejscowości odnaleźli około 25 rannych. Zabrano ich do szpitala w Biłgoraju[12]. Zamordowanych mieszkańców Soch pogrzebano w siedmiu zbiorowych mogiłach[18].

Masakra odbiła się szerokim echem. Informowały o niej raporty polskiego podziemia oraz konspiracyjna prasa[19]. W odwecie za pacyfikację Soch oddziały partyzanckie AK dowodzone przez Adama Piotrowskiego ps. „Dolina”, Jana Turowskiego ps. „Norbert” i Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” zaatakowały zasiedloną przez niemieckich kolonistów wieś Siedliska (5/6 czerwca 1943)[20]. Według źródeł konspiracyjnych zabito wtedy 60 osób i spalono 140 zagród[21].

W kulturze

Do doświadczeń wojennych nawiązuje w swej twórczości poetka Teresa Ferenc, która jako dziewięcioletnie dziecko przeżyła pacyfikację Soch i straciła w niej oboje rodziców[22].

Pacyfikacja Soch i związana z nią rodzinna trauma jest głównym motywem książki Mała zagłada (wyd. 2015), której autorką jest córka Teresy Ferenc, Anna Janko[23].

Przypisy

  1. ↑ a b Mikoda 1994 ↓, s. 8.
  2. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6.
  3. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. I 6 i 9.
  4. ↑ Jaczyńska 2012 ↓, s. 365.
  5. ↑ a b c d e Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 456.
  6. ↑ a b c Fajkowski 1972 ↓, s. 177.
  7. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 398.
  8. ↑ a b c Madajczyk 1965 ↓, s. 108.
  9. ↑ a b c d e f g h i Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 397.
  10. ↑ a b c Fajkowski 1972 ↓, s. 178.
  11. ↑ a b c d e f g h Fajkowski 1972 ↓, s. 176.
  12. ↑ a b Fajkowski 1972 ↓, s. 179.
  13. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 127.
  14. ↑ a b Jaczyńska 2012 ↓, s. 159.
  15. ↑ Jankowski 2009 ↓, s. 199.
  16. ↑ Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 471.
  17. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 127–131.
  18. ↑ Mikoda 1994 ↓, s. 131.
  19. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 83–84 i 173.
  20. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 84 i 478–480.
  21. ↑ Sonderlaboratorium SS 1979 ↓, s. T. II 84.
  22. ↑ Pawlik-Kopek 2015 ↓, s. 31.
  23. ↑ Lech M. Nijakowski: Rodzinna apokalipsa. Recenzja książki „Mała zagłada” Anny Janko. kulturaliberalna.pl, 2015-03-03. [dostęp 2018-04-16].

Bibliografia

  • Józef Fajkowski: Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972.
  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Agnieszka Jaczyńska: Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna: „pierwszy obszar osiedleńczy” w Generalnym Gubernatorstwie. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Lublinie, 2012. ISBN 978-83-7629-383-7.
  • Andrzej Jankowski. Wieś polska na ziemiach okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej w postępowaniach karnych organów wymiaru sprawiedliwości RFN. „Glaukopis”. 13–14, 2009. ISSN 1730-3419. 
  • Czesław Madajczyk: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939–1945. Zestawienie większych akcji represyjnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Czesław Madajczyk (red.): Zamojszczyzna – Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej. T. I i II. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
  • Janina Mikoda: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo zamojskie. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1994. ISBN 83-903356-0-3.
  • Aleksandra Pawlik-Kopek. Dom jako figura artystyczna w poezji Teresy Ferenc. Wstęp do problematyki. „Colloquia Litteraria UKSW”. 2/2015. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pacyfikacja_wsi_Sochy&oldid=57787828”